Η αδιάκοπη ψηφιακή συνδεσιμότητα της εποχής μας φαίνεται να απαιτεί νέα εργαλεία κατανόησης και ερμηνείας της ψυχολογικής μας κατάστασης. Ο όρος «ψηφιακός-κοινωνικός διαβήτης» επιχειρεί να περιγράψει μια νέα μορφή συναισθηματικής δυσλειτουργίας, αποτέλεσμα της υπερκατανάλωσης κοινωνικής αλληλεπίδρασης μέσω ψηφιακών πλατφορμών.
Δεν πρόκειται για κλασική μοναξιά, αλλά για συναισθηματική εξουθένωση από υπερδιέγερση, εξαιτίας μιας συνεχούς ροής ειδοποιήσεων, σχολίων και αλληλεπιδράσεων, τις οποίες ο εγκέφαλός μας δεν έχει προσαρμοστεί να διαχειρίζεται.
Η σύνδεση ως «ζάχαρη» της ψυχής
Η ανάγκη για κοινωνική σύνδεση είναι βαθιά ανθρώπινη και εξίσου ουσιώδης με τη φυσιολογική ανάγκη για ενέργεια. Όπως η γλυκόζη προσφέρει καύσιμο στο σώμα, έτσι και η συναισθηματική επαφή τροφοδοτεί την ψυχική μας ισορροπία. Ωστόσο, η υπερβολική και γρήγορη έκθεση σε «επεξεργασμένη» κοινωνική αλληλεπίδραση – likes, emojis, stories – μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματικές εκρήξεις και σε ψυχολογική κατάρρευση.
Ο όρος «ψηφιακός-κοινωνικός διαβήτης» δεν αποτελεί επίσημη ιατρική διάγνωση, αποτυπώνει όμως με ακρίβεια το φαινόμενο: όχι αποσύνδεση, αλλά υπερσύνδεση με λάθος τρόπο και περιεχόμενο.
Από την οικειότητα στην επιφανειακή διάδραση
Η πραγματική οικειότητα απαιτεί χρόνο, παρουσία και συναισθηματικό ρίσκο. Στον αντίποδα, η άμεση ψηφιακή πρόσβαση δεν προϋποθέτει ευαλωτότητα. Οι σχέσεις συρρικνώνονται σε γρήγορες δόσεις αναγνώρισης: ένα “like” αντί για βλέμμα, ένα emoji αντί για συναίσθημα, ένα σχόλιο αντί για ουσιαστική επικοινωνία.
Το αποτέλεσμα; Υψηλό «συναισθηματικό σάκχαρο» και ύστερα πτώση: άγχος, μοναξιά και ψυχολογική αστάθεια.
Τα συμπτώματα της υπερσύνδεσης
Άτομα που βιώνουν αυτή την ψυχολογική κατάσταση συχνά εμφανίζουν:
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Ψυχαναγκαστική σύγκριση με τις ζωές των άλλων
- Συνεχή ανάγκη ελέγχου (σκρολάρισμα, ανανέωση, απαντήσεις)
- Επιφανειακές σχέσεις και μειωμένη εμπιστοσύνη
- Εσωτερική αίσθηση μοναξιάς παρά την εξωτερική δικτύωση
Ο εγκέφαλος σε υπερδιέγερση
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος εξελίχθηκε για να ανταποκρίνεται σε φυσικά, ρεαλιστικά κοινωνικά σήματα: εκφράσεις, φωνή, χειρονομίες. Αντιθέτως, τα κοινωνικά δίκτυα τον βομβαρδίζουν με τεχνητά σήματα, ενεργοποιώντας το σύστημα ντοπαμίνης, όπως ακριβώς συμβαίνει με ουσίες όπως η ζάχαρη ή το σεξ. Η συνεχής έκθεση οδηγεί στην ανάγκη για όλο και εντονότερα ερεθίσματα, προκαλώντας εξάρτηση από τα ψηφιακά likes και τις επιβεβαιώσεις.
Ταυτόχρονα, η χρόνια ψηφιακή έκθεση επηρεάζει αρνητικά τον προμετωπιαίο φλοιό – το τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει την παρόρμηση και τον ορθολογισμό – και υπερενεργοποιεί την αμυγδαλή, προκαλώντας αυξημένη ευαισθησία σε απειλές και κοινωνικό άγχος.
Από τον συντονισμό στο «brand» του εαυτού
Σύμφωνα με τον ψυχαναλυτή Φίλιπ Μπρόμπεργκ, οι ψηφιακές πλατφόρμες ενισχύουν «καταστάσεις του εαυτού χωρίς πλαίσιο» – δηλαδή εκδοχές του εαυτού που είναι επιμελημένες, αποσπασματικές και συχνά αποσυνδεδεμένες από την αυθεντική εμπειρία.
Ο διάλογος αντικαθίσταται από μονόλογο, η συνύπαρξη από κοινό. Ο εαυτός γίνεται «προϊόν» προς προβολή, ενώ οι άλλοι λειτουργούν ως καθρέφτες επιβεβαίωσης. Η διαρκής διαθεσιμότητα της σύνδεσης την απογυμνώνει από τη σημασία της, με αποτέλεσμα την αυξανόμενη μοναξιά.
Το κοινωνικό κόστος της υπερσύνδεσης
Παρά τις υποσχέσεις του διαδικτύου για παγκόσμια επικοινωνία, στην πράξη η υπερσύνδεση ενισχύει τη σύγκριση και τον θυμό, περιορίζοντας την ενσυναίσθηση. Οι άνθρωποι γίνονται περισσότερο ακραίοι στις απόψεις τους, δυσκολεύονται να ανεχτούν την αμφισημία και αντιδρούν συναισθηματικά με μηδενιστική λογική – όλα ή τίποτα.
Αντί να γεφυρώνει, η υπερσύνδεση διευρύνει τα χάσματα.
Πώς αντιμετωπίζεται ο «ψηφιακός διαβήτης»;
Η λύση δεν βρίσκεται στην απόλυτη αποσύνδεση, αλλά στη ρύθμιση της «δόσης»:
- Ορίστε συγκεκριμένες ώρες για online δραστηριότητα και προσωπικό χρόνο
- Καλλιεργήστε λίγες, αυθεντικές σχέσεις με συναισθηματική ασφάλεια
- Επιλέξτε εμπειρίες φυσικής παρουσίας – ραντεβού, αγγίγματα, βλέμματα
- Μοιραστείτε την πραγματική σας ζωή και δημιουργήστε χώρο για ειλικρινή διάλογο
- Επιβραδύνετε πριν απαντήσετε – ακούστε, επεξεργαστείτε, μη βιαστείτε να απορρίψετε
Ο «ψηφιακός-κοινωνικός διαβήτης» είναι μια υπενθύμιση ότι η τεχνολογία έχει όρια – και πως η ανθρώπινη σύνδεση δεν μπορεί να αναπαρασταθεί πλήρως μέσα από οθόνες.
