Ο καρκίνος αποτελεί μια από τις πιο σύνθετες προκλήσεις για τη δημόσια υγεία.
Σε όλες τις χώρες που υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, τα περιστατικά έχουν αυξηθεί και υπολογίζεται ότι ένας στους 5 ανθρώπους θα εμφανίσουν κάποιο τύπο καρκίνου πριν την ηλικία των 75 ετών. Το γεγονός αυτό θέτει σε συναγερμό τις ιατρικές αρχές, που καλούνται να διαχειριστούν ένα πολύπλοκο ζήτημα.
Η συζήτηση γύρω από τον καρκίνο, ευτυχώς έχει αλλάξει. Πλέον, δεν είναι μια πάθηση, την οποία ούτε το όνομά της να μην θέλουμε να αναφέρουμε, αλλά μια κατάσταση και που είναι αντιμετωπίσιμη αλλά και για την οποία εμφανίζονται νέες θεραπείες. Μιλώντας στον «Φιλελεύθερο» ο Nikolai Goranchenko διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου στο Λουξεμβούργο εμφανίστηκε αισιόδοξος κυρίως από το γεγονός πως η πρόοδος στην επιστήμη δημιουργεί νέα δεδομένα.
O ειδικός βρέθηκε πρόσφατα στην Κύπρο για τις εργασίες του πέμπτου Cyprus Forum. «Το μέλλον της αντιμετώπισης του καρκίνου κατευθύνεται προς πιο εξατομικευμένες και πιο εξειδικευμένες προσεγγίσεις», τόνισε. «H τεχνητή νοημοσύνη, τα εμβόλια mRNA, τα μεγάλα δεδομένα υπόσχονται να φέρουν επανάσταση στην αντιμετώπιση του καρκίνου, ενισχύοντας σημαντικά την ικανότητά μας να αναλύουμε σύνθετα σύνολα δεδομένων, να εντοπίζουμε μοτίβα και να λαμβάνουμε τεκμηριωμένες αποφάσεις», εξήγησε.
Οι προκλήσεις, βέβαια, παραμένουν σημαντικές και μια από τις μεγαλύτερες σύμφωνα με τον Nikolai Goranchenko έχει να κάνει έχει να κάνει με την τεράστια ποικιλομορφία της νόσου, αφού ο καρκίνος περιλαμβάνει πάνω από 200 διαφορετικούς τύπους, καθένας με ξεχωριστά χαρακτηριστικά, γενετικά προφίλ και αντιδράσεις στις θεραπείες. Το οικονομικό βάρος, η σημασία της πρόληψης, η αναγκαιότητα όλοι οι ασθενείς να έχουν έγκαιρη πρόσβαση σε προηγμένα διαγνωστικά και θεραπείες δημιουργούν πιέσεις τόσο για τους ίδιους τους ασθενείς όσο και για τα συστήματα δημόσιας υγείας.
Για αυτό και είναι απαραίτητο να υπάρχει μια ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική για τον καρκίνο, ώστε να μην παλεύει το κάθε κράτος μέλος μόνο του. «Μέσω της συγκέντρωσης πόρων και της ανταλλαγής εμπειρίας, οι χώρες μπορούν να επιταχύνουν την έρευνα, να μειώσουν τις ανισότητες στη θεραπεία και να βελτιώσουν την πρόσβαση στις πιο πρόσφατες θεραπείες», εξήγησε στέκοντας τη σημασία που έχει για μια χώρα η ύπαρξη εθνικού ινστιτούτου για τον καρκίνο. «Ένα εθνικό ινστιτούτο μπορεί να λειτουργήσει ως κεντρικός κόμβος, συγκεντρώνοντας διάφορες πτυχές του ελέγχου του καρκίνου, όπως την πρόληψη, τον έλεγχο και τη θεραπεία, υπό ένα ενιαίο πλαίσιο», επεσήμανε, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για μια μικρή χώρα, όπως η Κύπρος.
-Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που οι ιατρικές αρχές έχουν μπροστά τους στην αντιμετώπιση του καρκίνου σήμερα;
-Ο καρκίνος παραμένει μια από τις πιο περίπλοκες και πιεστικές προκλήσεις για τη δημόσια υγεία στην εποχή μας και απαιτεί μια ολοκληρωμένη στρατηγική. Μια μεγάλη πρόκληση έχει να κάνει με την τεράστια ποικιλομορφία της νόσου: ο καρκίνος περιλαμβάνει πάνω από 200 διαφορετικούς τύπους, καθένας με ξεχωριστά χαρακτηριστικά, γενετικά προφίλ και αντιδράσεις στις θεραπείες. Αυτή η ποικιλομορφία απαιτεί εξατομικευμένες θεραπευτικές στρατηγικές, περιπλέκοντας τις προσπάθειες για την τυποποίηση της φροντίδας και τη διασφάλιση ίσης πρόσβασης σε διάφορα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης.
Μια άλλη σημαντική πρόκληση είναι το οικονομικό βάρος που συνδέεται με τη φροντίδα της νόσου. Το κόστος των νέων θεραπειών, των διαγνωστικών τεχνολογιών και της συνεχιζόμενης διαχείρισης των ασθενών είναι σημαντικό και θέτει μια πραγματική απειλή για τη βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας παγκοσμίως. Παρά το γεγονός ότι παρατηρούνται αξιοσημείωτες προόδους στις θεραπευτικές επιλογές, όπως οι ανοσοθεραπείες και οι στοχευμένες θεραπείες, συνοδεύονται από υψηλό κόστος, καθιστώντας δύσκολο να διασφαλιστεί ότι όλοι οι ασθενείς επωφελούνται ισότιμα από αυτές τις καινοτομίες.
Είναι επίσης γνωστό ότι οι ανισότητες στη φροντίδα του καρκίνου μεταξύ διαφορετικών χωρών, καθώς και συχνά μεταξύ διαφορετικών περιοχών εντός των ίδιων χωρών, δημιουργούν ανισότητες στα αποτελέσματα των ασθενών. Σε ορισμένες περιοχές, οι ασθενείς έχουν έγκαιρη πρόσβαση σε προηγμένα διαγνωστικά και θεραπείες, ενώ σε άλλες περιοχές λείπει η βασική υγειονομική υποδομή ή η τήρηση βασικών προτύπων. Η αντιμετώπιση αυτών των ανισοτήτων απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια ώστε, ανεξάρτητα από το πού ζει ένας ασθενής, να έχει πρόσβαση στο υψηλότερο επίπεδο φροντίδας.
-Ποιες βλέπετε πως είναι οι πιο υποσχόμενες εξελίξεις στην αντιμετώπιση του καρκίνου τα επόμενα χρόνια;
-Το μέλλον της αντιμετώπισης του καρκίνου προχωρεί προς πιο εξατομικευμένες και πιο εξειδικευμένες προσεγγίσεις, καθοδηγούμενο από την αυξανόμενη κατανόησή μας για τις μοριακές και γενετικές βάσεις της νόσου. Ένας υποσχόμενος τομέας είναι η ανοσοθεραπεία, ιδίως η χρήση αναστολέων σημείων ελέγχου και θεραπειών με CAR Τ-λεμφοκύτταρα. Αυτές οι θεραπείες βασίζονται στο ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς για να στοχεύσουν και να καταστρέψουν τα καρκινικά κύτταρα και παρουσιάζουν σημαντική επιτυχία στη θεραπεία ορισμένων τύπων καρκίνου, όπως το μελάνωμα και η λευχαιμία.
Ένας άλλος υποσχόμενος τομέας αφορά την εξατομίκευση των θεραπειών σύμφωνα με τα συγκεκριμένα μοριακά χαρακτηριστικά και το γενετικό προφίλ του όγκου. Με τις προόδους στη γονιδιωματική ανάλυση, μπορούμε να προβλέψουμε καλύτερα ποιες θεραπείες θα είναι πιο αποτελεσματικές για κάθε ασθενή, βελτιώνοντας δυνητικά τα αποτελέσματα ενώ μειώνουμε τις παρενέργειες. Η ανάπτυξη συγκεκριμένων αντισωμάτων, τα οποία μπορούν να συνδεθούν ταυτόχρονα με τα καρκινικά κύτταρα και τα ανοσοκύτταρα, αντιπροσωπεύει μια νέα στρατηγική που θα μπορούσε να φέρει επανάσταση στη θεραπεία καρκίνων ανθεκτικών στις συμβατικές θεραπείες. Επιπλέον, η έννοια των υγρών βιοψιών, αιματολογικών εξετάσεων που μπορούν να ανιχνεύσουν γενετικές μεταλλάξεις ή πρωτεΐνες σχετιζόμενες με τον καρκίνο, έχει προοπτικές για την πρώιμη ανίχνευση, την παρακολούθηση των θεραπευτικών αποκρίσεων και τον εντοπισμό υποτροπής πριν εμφανιστεί κλινικά.
-Με ποιο τρόπο η τεχνητή νοημοσύνη (AI), τα μεγάλα δεδομένα και οι άλλες αναδυόμενες τεχνολογίες μπορούν να βελτιώσουν τη διάγνωση και τη θεραπεία του καρκίνου;
-H τεχνητή νοημοσύνη και τα μεγάλα δεδομένα υπόσχονται να φέρουν επανάσταση στην αντιμετώπιση του καρκίνου, ενισχύοντας σημαντικά την ικανότητά μας να αναλύουμε σύνθετα σύνολα δεδομένων, να εντοπίζουμε μοτίβα και να λαμβάνουμε τεκμηριωμένες αποφάσεις. Στον τομέα της διάγνωσης, οι αλγόριθμοι AI μπορούν να αναλύσουν γρήγορα ιατρικές εικόνες, όπως ακτινογραφίες ή ιστολογικά δείγματα, με τη δυνατότητα να ανιχνεύουν τον καρκίνο νωρίτερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια από τις παραδοσιακές μεθόδους. Αυτές οι τεχνολογίες μπορούν, επίσης, να χρησιμοποιηθούν για να προβλέψουν την πιθανότητα ανταπόκρισης ενός ασθενούς σε μια συγκεκριμένη θεραπεία, επιτρέποντας στους ογκολόγους να επιλέγουν από την αρχή την πιο αποτελεσματική θεραπεία. Ωστόσο, βρισκόμαστε ακόμα στα πρώτα στάδια αυτής της εξέλιξης.
Ταυτόχρονα, τα μεγάλα δεδομένα μάς επιτρέπουν να συγκεντρώνουμε πληροφορίες από μεγάλες ομάδες ασθενών, προσφέροντας γνώσεις για το πώς συμπεριφέρονται διαφορετικοί τύποι καρκίνου και πώς αποδίδουν διάφορες θεραπείες σε διαφορετικούς πληθυσμούς. Εξετάζοντας αυτά τα δεδομένα, μπορούμε να εντοπίσουμε νέους στόχους για φάρμακα, να ανακαλύψουμε άγνωστους παράγοντες κινδύνου και να βελτιστοποιήσουμε τα πρωτόκολλα θεραπείας για την επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων. Στον τομέα της ανάπτυξης φαρμάκων, οι προσεγγίσεις που βασίζονται στην AI επιταχύνουν την ανακάλυψη νέων θεραπειών για τον καρκίνο, προβλέποντας ποια μόρια θα μπορούσαν να είναι αποτελεσματικά για συγκεκριμένους στόχους καρκίνου. Η ενσωμάτωση της AI στην κλινική πρακτική εξελίσσεται ραγδαία, αλλά η δυνατότητά της να μεταμορφώσει τη φροντίδα του καρκίνου, καθιστώντας τη πιο προβλεπτική, εξατομικευμένη και ακόμη και προληπτική, είναι αδιαμφισβήτητη.
-Είναι και τα εμβόλια mRNA μια υποσχόμενη θεραπεία; Αν τελικά περάσουν τις κλινικές δοκιμές, πότε υπολογίζεται πως θα είναι διαθέσιμα για χρήση;
– Τα εμβόλια mRNA έχουν δείξει σημαντικές δυνατότητες στη θεραπεία του καρκίνου, ιδιαίτερα λόγω της επιτυχίας τους στη διαχείριση μολυσματικών ασθενειών. Σε αντίθεση με τα προληπτικά εμβόλια, τα εμβόλια mRNA για τον καρκίνο στοχεύουν να ενεργοποιήσουν το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να επιτεθεί σε υπάρχοντα καρκινικά κύτταρα, παρέχοντας συγκεκριμένες μοριακές οδηγίες για την παραγωγή καρκινικών μορίων (αντιγόνων). Κλινικές δοκιμές βρίσκονται σε εξέλιξη για διάφορα εμβόλια κατά του καρκίνου με βάση το mRNA, τα οποία στοχεύουν καρκίνους όπως το μελάνωμα, ο καρκίνος του παχέος εντέρου και ο καρκίνος του προστάτη. Τα αρχικά αποτελέσματα είναι ελπιδοφόρα, με ορισμένες δοκιμές να δείχνουν ικανότητα πρόκλησης ισχυρών ανοσολογικών αποκρίσεων και ακόμη και μείωση του μεγέθους των όγκων. Εάν οι τρέχουσες μελέτες συνεχίσουν να παρουσιάζουν ευνοϊκά αποτελέσματα και περιορισμένες παρενέργειες, ενδέχεται να δούμε διαθέσιμα εμβόλια mRNA για ορισμένους τύπους καρκίνου μέσα στα επόμενα χρόνια. Ωστόσο, ο μεγαλύτερος αντίκτυπός τους πιθανότατα θα φανεί όταν χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες, όπως η ανοσοθεραπεία, παρά ως μια αυτόνομη επιλογή.
-Έχετε ήδη αναφερθεί στο κόστος. Πως μπορούμε να διασφαλίσουμε πως τα νέα φάρμακα, οι νέες θεραπείες ανεξαρτήτως του κόστους θα είναι διαθέσιμα σε όλους τους ασθενείς;
-Η διασφάλιση ισότιμης πρόσβασης στις νέες θεραπείες αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα συστήματα υγείας. Αυτό θα απαιτήσει έναν συνδυασμό πολιτικών πρωτοβουλιών, καινοτόμων χρηματοδοτικών προσεγγίσεων και συνεργασίας μεταξύ του ιδιωτικού τομέα και των κυβερνήσεων. Οι κυβερνήσεις πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στη χρηματοδότηση της υγειονομικής περίθαλψης και να εξετάσουν στρατηγικές, όπως η κοινή προμήθεια ή η διαπραγμάτευση τιμών σε εθνικό, ευρωπαϊκό και ακόμη και διεθνές επίπεδο, για να καταστήσουν τις θεραπείες πιο προσιτές. Επιπλέον, πρέπει να επανεξετάσουμε τις κανονιστικές διαδικασίες για την ταχύτερη έγκριση οικονομικά αποδοτικών γενόσημων φαρμάκων και βιολογικά παρόμοιων ακριβών θεραπειών. Συνεργασίες μεταξύ φαρμακευτικών εταιρειών και κυβερνήσεων, ή ακόμη καλύτερα μεταξύ των κυβερνήσεων πολλών κρατών μελών, θα μπορούσαν επίσης να βοηθήσουν στη διαμόρφωση πιο ευνοϊκών τιμών, λαμβάνοντας υπόψη την οικονομική ικανότητα κάθε χώρας.
Πρόληψη με σωστό τρόπο ζωής
-Με την αυξανόμενη έμφαση στην προληπτική φροντίδα, μπορούν αλλαγές στον τρόπο ζωής να μειώσουν τον κίνδυνο για καρκίνο;
– Ο τρόπος ζωής παίζει σημαντικό ρόλο, ιδιαίτερα στην πρόληψη της ασθένειας, με έρευνες να δείχνουν ότι έως και το 40% των καρκίνων θα μπορούσαν να προληφθούν μέσω αλλαγών στον τρόπο ζωής. Οι κύριες παρεμβάσεις περιλαμβάνουν τη διατήρηση μιας υγιεινής διατροφής, την τακτική σωματική δραστηριότητα, την αποφυγή της χρήσης καπνού και την περιορισμένη κατανάλωση αλκοόλ, κάτι που όλοι γνωρίζουμε. Επιπλέον, ορισμένοι καρκίνοι συνδέονται με περιβαλλοντικές και επαγγελματικές εκθέσεις. Το γεγονός αυτό ενισχύει την ανάγκη για πολιτικές που προάγουν ασφαλέστερες εργασιακές συνθήκες και περιορίζουν την έκθεση σε καρκινογόνες ουσίες. Οι δημόσιες εκστρατείες υγείας που στοχεύουν στην ευαισθητοποίηση σχετικά με τη σημασία του εμβολιασμού, όπως για τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV) ή την ηπατίτιδα B, μπορούν επίσης να μειώσουν σημαντικά την εμφάνιση καρκίνων που σχετίζονται με ιούς. Συγκεκριμένα προγράμματα ανίχνευσης και γενετική συμβουλευτική για πληθυσμούς υψηλού κινδύνου συμπληρώνουν περαιτέρω τις παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής, επιτρέποντας την πρώιμη ανίχνευση και τη μείωση του κινδύνου. Αν και είναι σαφές ότι οι αλλαγές στον τρόπο ζωής δεν μπορούν να εξαλείψουν πλήρως τον κίνδυνο καρκίνου, είναι ένα κρίσιμο μέρος μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής πρόληψης.
-Πόσο απέχουμε από το να καταστεί ο καρκίνος μια χρόνια πάθηση;
-Η ιδέα του καρκίνου ως χρόνιας, διαχειρίσιμης πάθησης γίνεται όλο και πιο δυνατή, ιδιαίτερα με τις εξελίξεις στις στοχευμένες θεραπείες και τις ανοσοθεραπείες. Για ορισμένους τύπους καρκίνου, όπως για παράδειγμα η χρόνια μυελογενής λευχαιμία, οι ασθενείς μπορούν πλέον να ζουν για πολλά χρόνια με συνεχιζόμενη θεραπεία, παρόμοια με αυτούς που πάσχουν από άλλες χρόνιες ασθένειες. Η πρόκληση έγκειται στην επέκταση αυτής της επιτυχίας σε πιο επιθετικούς και δύσκολους στην αντιμετώπιση καρκίνους με «κακή πρόγνωση». Στόχος είναι να επιτευχθεί μια κατάσταση όπου αυτοί οι καρκίνοι μπορούν να ελέγχονται μακροπρόθεσμα με διαχειρίσιμες παρενέργειες, επιτρέποντας στους ασθενείς να διατηρούν καλή ποιότητα ζωής. Αυτό θα απαιτήσει συνεχή καινοτομία στην ανάπτυξη φαρμάκων, νέες θεραπείες, συνδυασμένες θεραπείες και τη χρήση συντηρητικών θεραπειών που αποτρέπουν την υποτροπή.
-Μπορεί μια κοινή, ευρωπαϊκή πολιτική για τον καρκίνο να κάνει τη διαφορά;
– Μια ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική για τον καρκίνο μπορεί να επηρεάσει και στην πραγματικότητα επηρεάζει ήδη σημαντικά τα αποτελέσματα για την ασθένεια, το πρότυπο βελτίωσης και τυποποίησης προληπτικών, των διαγνωστικών και θεραπευτικών πρωτοκόλλων σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και τις χώρες με τις οποίες συνεργάζονται. Μέσω της συγκέντρωσης πόρων και της ανταλλαγής εμπειρίας, οι χώρες μπορούν να επιταχύνουν την έρευνα, να μειώσουν τις ανισότητες στη θεραπεία και να βελτιώσουν την πρόσβαση στις πιο πρόσφατες θεραπείες.
Η ανάπτυξη και η εφαρμογή του Σχεδίου Καταπολέμησης του Καρκίνου της Ευρώπης (EBCP) ήταν ένα σημαντικό βήμα για την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του καρκίνου, από την πρόληψη μέχρι την επιβίωση. Ωστόσο, η εναρμόνιση των πολιτικών πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ποικιλομορφία στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και τις οικονομικές συνθήκες σε όλη την Ευρώπη. Ένα κοινό πλαίσιο πολιτικής μπορεί να ενισχύσει τη συνεργασία, αλλά θα χρειαστεί επίσης να είναι ευέλικτο ώστε να προσαρμόζεται στις εθνικές ιδιαιτερότητες (όπως αυτές της Κύπρου, της Μάλτας, του Λουξεμβούργου, των Βαλτικών χωρών και άλλων μικρών χωρών), ενώ θα προάγει τα υψηλότερα πρότυπα φροντίδας του καρκίνου.
Αναγκαία ένα εθνικό ινστιτούτο καρκίνου
-Στην ομιλία σας στο Cyprus Forum αναφερθήκατε στην αναγκαιότητα για ένα εθνικό ινστιτούτο καρκίνου. Η Κύπρος δεν έχει κάτι τέτοιο. Ποια πλεονεκτήματα προσφέρει ένα εθνικό ινστιτούτο καρκίνου;
– Ένα εθνικό ινστιτούτο καρκίνου μπορεί να λειτουργήσει ως κεντρικός κόμβος, συγκεντρώνοντας διάφορες πτυχές του ελέγχου του καρκίνου, όπως την πρόληψη, τον έλεγχο και τη θεραπεία, υπό ένα ενιαίο πλαίσιο. Συντονίζοντας μια συνεκτική εθνική στρατηγική σε δημόσιους και ιδιωτικούς υγειονομικούς φορείς, μπορεί να καθοδηγεί τους ασθενείς σε όλα τα στάδια της πορείας τους με τον καρκίνο, από τη διάγνωση και τη θεραπεία μέχρι την αποκατάσταση και την παρηγορητική φροντίδα. Επιπλέον, ένα εθνικό ινστιτούτο καρκίνου μπορεί να προσφέρει μια δομημένη προσέγγιση στην ενσωμάτωση της φροντίδας του καρκίνου, της έρευνας, της εκπαίδευσης και της ανάπτυξης πολιτικής. Μπορεί να προάγει την υψηλής ποιότητας έρευνα και τις κλινικές δοκιμές, προσφέροντας στους ασθενείς πρώιμη πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες που διαφορετικά ίσως δεν θα ήταν διαθέσιμες. Το ινστιτούτο μπορεί επίσης να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής πολιτικής για τον καρκίνο, συλλέγοντας δεδομένα για την ενημέρωση των υπευθύνων λήψης αποφάσεων, θέτοντας πρότυπα φροντίδας και λειτουργώντας ως κεντρικός πόρος για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τους επαγγελματίες υγείας, τις οργανώσεις καρκινοπαθών, τις ομάδες υποστήριξης ασθενών και τους ίδιους τους ασθενείς.
Για μια μικρή χώρα όπως η Κύπρος, η συγκέντρωση πόρων και η συγκέντρωση τεχνογνωσίας σε ένα επίσημο δίκτυο που συντονίζεται από έναν ενιαίο φορέα μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα και τα αποτελέσματα της θεραπείας του καρκίνου. Ωστόσο, η επιτυχία ενός τέτοιου οργανισμού θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη σταθερή χρηματοδότηση και υποστήριξη που θα λαμβάνει από το κράτος, την επιχειρησιακή του ανεξαρτησία και το επίπεδο αναγνώρισης που θα απολαμβάνουν η δομή και η ηγεσία του από όλους τους βασικούς εμπλεκόμενους φορείς στον τομέα.
