**Του Δρos Κωνσταντίνου Μακρή και Dr Behzad Heibati

Η εργασία κατά βάρδιες σε επιχειρήσεις συνεχούς λειτουργίας, και ειδικά η νυχτερινή εργασία είναι πλέον ευρέως διαδεδομένη, επηρεάζοντας περίπου το 15-30% των εργαζομένων σε Ευρώπη και Αμερική. Αναφέρεται σε ένα πρόγραμμα εργασίας που συχνά περιλαμβάνει εκ περιτροπής βάρδιες, νυχτερινές βάρδιες, ή εργασία με ακανόνιστες ώρες. Αυτός ο τύπος εργασίας είναι κοινός σε τομείς δραστηριοτήτων, όπως νοσοκομεία/κλινικές, εργοστάσια, σώματα ασφαλείας, και υπηρεσίες όπως τα τουριστικά επαγγέλματα.

Το ανθρώπινο σώμα έχει εξελιχθεί ώστε να ακολουθεί φυσικούς κιρκάδιους ρυθμούς, οι οποίοι είναι ευθυγραμμισμένοι με το φως της ημέρας και το σκοτάδι και επαναλαμβάνονται περίπου κάθε 24 ώρες. Επιστημονικά στοιχεία καταδεικνύουν ότι η διατάραξη του κιρκάδιου ρυθμού λόγω της νυχτερινής εργασίας επηρεάζει το εσωτερικό βιολογικό ρολόι και τις φυσιολογικές διεργασίες του ανθρώπινου οργανισμού. Αυτή η διατάραξη του κιρκάδιου ρυθμού μπορεί να επέλθει σταδιακά με τη συστηματική και χρόνια νυχτερινή εργασία.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Καρκίνος: Το ευρείας χρήσης φάρμακο που μειώνει τον κίνδυνο θανάτου κατά 20%

Υπάρχουν πλέον σημαντικά επιδημιολογικά στοιχεία, που συνδέουν τη συστηματική νυχτερινή εργασία με καρκινογένεση, αλλά και με αυξημένο ρίσκο μεταβολικών νοσημάτων, όπως σακχαρώδης διαβήτης, ή μεταβολικό σύνδρομο το οποίο αυξάνει ιδιαίτερα τον κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων. Το έργο EXPOSOWORK εστιάζει στην έκθεση πετρελαιοειδών χημικών κατά τη νυχτερινή εργασία και τον βαθμό τοξικότητάς τους για τον εργαζόμενο. Το έργο συντονίζεται από το Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία του ΤΕΠΑΚ συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και την Κυπριακή Δημοκρατία μέσω του Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας.

Ύπνος

Μία από τις κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι σε βάρδιες είναι οι διαταραγμένες συνήθειες ύπνου. Η εργασία κατά τη διάρκεια της νύχτας μπορεί να επηρεάσει τον φυσικό κύκλο ύπνου – αφύπνισης, οδηγώντας σε διαταραχές τόσο στην ποιότητα του ύπνου, όσο και στον αριθμό ωρών του ύπνου. Αυτές οι διαταραχές ύπνου μπορεί να οδηγήσουν σε χρόνια στέρηση ύπνου, η οποία επηρεάζει αρνητικά τη συνολική ευεξία και τη γνωστική λειτουργία. Οι εργαζόμενοι σε βάρδιες μπορεί να νοιώθουν υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, κόπωση και μειωμένη εγρήγορση, αυξάνοντας τον κίνδυνο ατυχημάτων και σφαλμάτων.

Έκθεση σε τεχνητό φως τη νύχτα

Η έκθεση σε τεχνητό φως, δηλαδή φως κατά τη νυχτερινή εργασία, ή φως οθόνης και ειδικά το μπλε φως, έχει παρατηρηθεί ότι επηρεάζει τα επίπεδα της μελατονίνης, μιας ορμόνης που ρυθμίζει τη διαδικασία ύπνου στον άνθρωπο. Τα επίπεδα μελατονίνης στο αίμα φαίνεται ότι μειώνονται σε ανθρώπους που εκτίθενται σε μπλε φως (οθονών) το βράδυ, αλλά και σε εργαζόμενους κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Συνήθειες διατροφής

Έχει παρατηρηθεί ότι η νυχτερινή εργασία μπορεί να συσχετισθεί με την υιοθέτηση συμπεριφορών που δεν συνάδουν με ένα υγιεινό τρόπο ζωής, συγκεκριμένα με ανθυγιεινή διατροφή, όπως κατανάλωση ζυμαρικών ή επεξεργασμένων τροφίμων (π.χ. πατατάκια, γρήγορο φαγητό, δηλ. fast foods), ή ενεργειακών ποτών (energy drinks). Ένα από τα πιο σημαντικά επιδημιολογικά ευρήματα είναι ότι η κατανάλωση του τελευταίου γεύματος της ημέρας πρέπει να πραγματοποιείται όσο πιο νωρίς γίνεται, μιας και βοηθά μια σειρά μεταβολικών διεργασιών που ευνοούν τον μεταβολισμό γλυκόζης και ινσουλίνης, και ίσως να βοηθά τη διατήρηση κανονικού δείκτη μάζας σώματος.

Έκθεση σε χημικά

Χημικές ουσίες βρίσκονται σχεδόν παντού στην καθημερινότητα μας, όπως π.χ., με τη μορφή υπολειμμάτων σε τροφές (φυτοφάρμακα, ή μέταλλα όπως αρσενικό, μόλυβδος, κάδμιο). Ο ανθρώπινος οργανισμός χρησιμοποιεί ενζυμικά συστήματα, κυρίως στο ήπαρ, για να μεταβολίσει, δηλαδή να αποικοδομήσει ή να εξουδετερώσει τέτοια χημικά που εισχωρούν στον ανθρώπινο οργανισμό, μέσω κατανάλωσης τροφών, κατάποσης νερού ή εισπνοής αέρα. Αρκετά τέτοια ενζυμικά συστήματα λειτουργούν κάτω υπό την επίδραση κιρκάδιου βιολογικού ρολογιού στο ήπαρ και σε άλλα βιολογικά συστήματα, με αποτέλεσμα να είναι περισσότερα ενεργά σε συγκεκριμένες περιόδους της ημέρας, και λιγότερο ενεργά, στο υπόλοιπο της ημέρας. Αυτό καταδεικνύουν μελέτες κυρίως σε ζώα αλλά και σε μελέτες για ανθρώπινα φάρμακα. Εντούτοις, τα στοιχεία για την επίδραση χημικών ουσιών κατά τη νυχτερινή εργασία στην ανθρώπινη υγεία δεν είναι επαρκή και χρειάζονται περισσότερες μελέτες.

Νυχτερινή εργασία και καρκινογένεση

Η νυχτερινή εργασία έχει συσχετιστεί ιδιαίτερα με αυξημένο ρίσκο καρκινογένεσης πιθανόν λόγω διατάραξης του φυσικού κιρκάδιου ρυθμού του σώματος, σε συνδυασμό με πιθανή έκθεση σε τεχνητό φως κατά τη διάρκεια της νύχτας. Η νυχτερινή εργασία ταξινομήθηκε το 2019 ως ένας δυνητικά καρκινογόνος παράγοντας από τον Διεθνή Οργανισμό για την Έρευνα του Καρκίνου (IARC) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Επιδημιολογικές έρευνες δείχνουν ότι η συστηματική και μακροχρόνια νυχτερινή εργασία μπορεί να σχετίζεται με υψηλότερο ρίσκο εμφάνισης συγκεκριμένων ορμονικών τύπου καρκίνου, όπως καρκίνου του μαστού, του προστάτη και του καρκίνου του παχέος εντέρου.