Ο Πόλεμος των Κρασιών: Μια πρωτοποριακή, διεθνής έκθεση στη Λάνια

Η πρωτοποριακή, διεθνής ομαδική έκθεση «La Bataille des Vins/ Ο Πόλεμος των Κρασιών», παρουσιάζεται από τις 27 Οκτωβρίου σε διάφορες τοποθεσίες στην κοινότητα Λάνιας της Επαρχίας Λεμεσού.

Η εικαστική έκθεση, που εντάσσεται στο πλαίσιο του Προγράμματος Πολιτιστικής Αποκέντρωσης, αποκλίνει από την παραδοσιακή και λαογραφική προσέγγιση της οινοποίησης στην Κύπρο. Αναπτύσσει νέα ερωτήματα σχετικά με την ιστορία, την τέχνη και τη σύγχρονη φιλοσοφία. Επανερμηνεύει πρακτικές, ζητήματα και χώρους καθώς οι καλλιτέχνες τα προσεγγίζουν και τα επαναπροσδιορίζουν υπό το φως της σύγχρονης δημιουργίας και σκέψης.

Ενώ το κρασί οφείλει αναμφίβολα την ύπαρξή του στην ανθρώπινη καλλιέργεια και απόλαυση- στο πλαίσιο της έκθεσης, οι καλλιτέχνες εξετάζουν μια σειρά οντοτήτων που εμπλέκονται στην παραγωγή κρασιού αποκαλύπτοντας έναν πολύπλοκο ιστό που εκτείνεται πέρα από τον ανθρώπινο παράγοντα.

Παρουσιάζουν έργα τους οι Έβελυν Αναστασίου (Κύπρος), Κλίτσα Αντωνίου (Κύπρος), Άντωνης Βολανάκης (Ελλάδα), Τζέικ Τσάπμαν (Ηνωμένο Βασίλειο), Ελίνα Ιωάννου (Κύπρος), Στέλιος Καλλινίκου (Κύπρος), Μελίτα Κούτα (Κύπρος), Φάνος Κυριάκου (Κύπρος), Νιβ Ο’Μάλι (Ιρλανδία), Νατάσα Αντάου Μουτίνιο (Πορτογαλία) και Αλέξανδρος Ψυχούλης (Ελλάδα). Η έκθεση υποστηρίζεται με θεωρητικά, ιστορικά και φιλοσοφικά κείμενα των Γαβριήλ Κουρέα (Κύπρος), Νίκι Γιανγκ (Μάλτα) και Προκόπη Χρίστου (Κύπρος). Η οργάνωση, παραγωγή και καλλιτεχνική επιμέλεια είναι του Γιώργου Λάζογλου (Κύπρος) και η ιδέα, η έρευνα και η καλλιτεχνική διεύθυνση είναι της Κλίτσας Αντωνίου (Κύπρος).

Ο τίτλος προέρχεται από το ομοιοκατάληκτο ποίημα «La Bataille des Vins» (Ο Πόλεμος των Κρασιών 1224), γραμμένο από τον Γάλλο ποιητή του 13ου αιώνα Ανρί ντ’ Αντελί. Το ποίημα περιστρέφεται γύρω από τον πρώτο διαγωνισμό κρασιού που φιλοξένησε ο βασιλιάς Φίλιππος Β ́ της Γαλλίας, γνωστός και ως Φίλιππος- Αύγουστος, ο οποίος σύμφωνα με ιστορικές αναφορές ήταν φανατικός λάτρης του κρασιού. Ο μονάρχης έστειλε τους αγγελιοφόρους του να συγκεντρώσουν τα καλυτέρα κρασιά από διάφορες τοποθεσίες σε όλο τον κόσμο. Ο κριτής, χρησιμοποίησε το μπαστούνι του για να απομακρύνει όλα σχεδόν τα κρασιά σπρώχνοντάς τα κάτω από το τραπέζι, επιλέγοντας το κυπριακό κρασί. Ήταν συγκεκριμένα η Κουμανταρία.

«Το κρασί της Κύπρου» έγραψε ο Ανρί ντ’ Αντελί στο ποίημά του,  «έλαμψε σαν αστέρι». Ήταν το πλούσιο ηφαιστειογενές και ασβεστολιθικό έδαφος σε συνδυασμό με τον ωκεάνιο πλούτο, τον δυνατό ήλιο και την υγρασία, που συνέβαλαν στη δημιουργία των πρώτων αμπελιών και αργότερα στη γέννηση του κυπριακού Νάματος , της Κουμανταρίας. Από την αρχαιότητα, το κρασί ήταν γνωστό στην Κύπρο και άσκησε σημαντική επιρροή στη ζωή και τη μοίρα των Κυπρίων, καθώς και στην ιστορική εξέλιξη του νησιού.

Στη συγκεκριμένη έκθεση, η επιμέρους έρευνα της οινοποίησης σε σχέση με το τελικό προϊόν βρίσκει απήχηση στο πλαίσιο του Νέου Υλισμού και του Ρεαλισμού. Αυτά είναι δύο διακριτά κινήματα στις ανθρωπιστικές επιστήμες που οριακά εφάπτονται το ένα με το άλλο, στο σημείο που τείνουν να αναγνωρίσουν τη σημασία της υλικής πραγματικότητας μέσα από πολλαπλούς τρόπους σκέψης.

Αγκαλιάζοντας τη θεωρία του Νέο Υλισμού και Ρεαλισμού, ο Νίκι Γιανγκ στο δοκίμιό του για τον κατάλογο της έκθεσης, παρουσιάζει τη συσχέτιση του κρασιού με τη θεωρία της Αντικειμενοστραφούς Οντολογίας (OOO). Ενώ το κρασί είναι βέβαιο ότι οφείλει την ύπαρξή του στην ανθρώπινη καλλιέργεια και απόλαυση, οι υποστηρικτές του Νέου Υλισμού και του Ρεαλισμού αμφισβητούν ότι μπορεί να περιοριστεί αποκλειστικά στην ανθρώπινη προοπτική.

Η εξέταση του πλήθους των οντοτήτων που εμπλέκονται στην παραγωγή κρασιού, αποκαλύπτει έναν περίπλοκο ιστό πέρα από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Εκτός από τους υποτιθέμενους «συναφείς με τον άνθρωπο» παράγοντες, όπως τα βαρέλια, τους καλλιεργητές και την τεχνολογία, υπάρχουν και άλλοι μη ανθρώπινοι παράγοντες που διαμορφώνονται από το χρόνο, όπως ο ήλιος και το ανάγλυφο της επιφάνειας της γης, ή τα συγκεκριμένα συστατικά του εδάφους που επηρεάζουν τη γεύση, ή τους  ζωτικούς οργανισμούς που συντηρούν το αμπέλι και τη ζύμωση.

Σύμφωνα με την προοπτική του φιλοσόφου Μανουέλ ΝτεΛάντα, το κρασί αναδύεται ως μια συνάθροιση (assemblage), μια πολύπλευρη σύνθεση σχηματιζόμενη από πολυάριθμες οντότητες που εμπλέκονται μεταξύ τους σε μια δημιουργική- αναγεννητική διαδικασία. Η προσέγγιση της διαδικασίας παραγωγής κρασιού ως μια μορφή εδαφικοποίησης territorialization εμπνευσμένη από τους ΝτεΛάντα και Ντελέζ, αποτελεί ταυτόχρονα μια αναγνώριση της σχετικής αυτονομίας αυτής της διαδικασίας από την ανθρώπινη σφαίρα – ανθρώπινου παράγοντα. Αυτή η προοπτική ενθαρρύνει μια εστιασμένη εξέταση των διαφόρων οντοτήτων που εμπλέκονται τόσο στη διαδικασία παραγωγής κρασιού όσο και στο ίδιο προϊόν που προκύπτει.

Εξετάζοντας τις πολυαισθητηριακές πτυχές του κρασιού και της αμπελουργίας ως αισθητικό μέσο, το οποίο οι καλλιτέχνες της έκθεσης ενσωματώνουν στη δουλειά τους, ο Γαβριήλ Κουρέας στο δοκίμιό του προσεγγίζει το κρασί ως ζωντανό ον που είναι αποτέλεσμα μιας οργανικής διαδικασίας- ζύμωσης που συχνά ταυτίζεται με ένα έργο τέχνης. Διευκρινίζει, ότι η έννοια της αισθητικής, ήταν καίριας σημασίας για την οριοθέτηση της τέχνης από πρακτικές ή χρηστικές εκτιμήσεις αλλά και από γνωστικές ή διανοητικές ανησυχίες, παρά τη σύγκλισή τους στις ερμηνείες του υψηλού πολιτισμού του τέλους του 19ου αιώνα.

Τα έργα των καλλιτεχνών φιλοξενούνται σε διάφορες τοποθεσίες στη Λάνια, κοινότητα γνωστή για την ιδιαίτερη φιλοξενία και την οινοποιητική της κληρονομιά. Ο Προκόπης Α. Χρίστου στο δοκίμιό του, διευκρινίζει πως η έννοια της φιλοξενίας αναδεικνύει την πράξη του καλωσορίσματος αγνώστων και της καλλιέργειας βαθιών δεσμών μαζί τους, ενώ διατηρεί τη βαθύτερη πολιτιστική και πνευματική της σημασία, ιδιαίτερα σε συγκεκριμένες συνθήκες και μέρη όπου εκδηλώνεται μέσω παραδοσιακών πρακτικών. Οι διαρκείς αξίες της φιλοξενίας διοχετεύονται συχνά μέσω της προσφοράς αναλώσιμων αγαθών, όπως για παράδειγμα της Κουμανταρίας, ενός κυπριακού κρασιού που τρέφει σώμα και ψυχή μέσω των ανακουφιστικών γλυκών ιδιοτήτων του.

Ως ένα από τα παλαιότερα κρασιά στον κόσμο, η Κουμανταρία είναι σύμβολο της κυπριακής κληρονομιάς και γενναιοδωρίας. Ο Χρίστου εξηγεί πώς η χειρονομία της προσφοράς ενός ποτηριού Κουμανταρίας εντάσει τους καλεσμένους σε μια παράδοση που χάνεται ανά τους αιώνες. Δημιουργεί μια γέφυρα μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος, αλλά και μεταξύ του οικοδεσπότη και του άλλου, που μέχρι τη στιγμή εκείνη ήταν άγνωστος (xenos).

Τα έργα

Η ερευνητική και εκ των υστέρων οπτική και συμμετοχική προσέγγιση σχετικά με την οινοποίηση και τις διαφορετικές πτυχές της, αναδεικνύεται στα έργα των καλλιτεχνών σε αντισυμβατικές εγκαταστάσεις και συνεργατικές δράσεις οι οποίες παρουσιάζονται σε έξι διαφορετικές τοποθεσίες στην κοινότητα Λάνιας. Οι επισκέπτες με τη βοήθεια της χαρτογράφησης των τοποθεσιών αυτών μπορούν να επισκεφθούν τον Παλιό Αστυνομικό Σταθμό της κοινότητας, όπου τρεις καλλιτέχνες εκθέτουν τις δημιουργίες τους. Η Έβελυν Αναστασίου αποτυπώνοντας μια μουσική setlist σε πέτρα με τη χρήση μεταξοτυπίας μετατρέπει το εφήμερο σε μνημειακό αντικείμενο αποτυπώνοντας έτσι την αισθησιακή εμπειρία μιας ζωντανής παράστασης και το διονυσιακό πνεύμα της σε έναν ιερό ύμνο απελευθέρωσης.

Τα αντικείμενα της Ελίνας Ιωάννου– ηφαιστειακές πέτρες που διαμορφώνονται από το νερό και τον χρόνο, μαζί με χυτά μεταλλικά σαλιγκάρια και αλυσίδες – συνενεργούν για να προκαλέσουν «ευαίσθητες αντιλήψεις» που απαιτούν από τους επισκέπτες να ασχοληθούν ενεργά με τις οικολογικές συνέπειες των πράξεων τους.Τέλος, το έργο της Νατάσα Αντάου Μουτίνιο εξετάζει τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις στην περιοχή Ντούρο της Πορτογαλίας, γνωστή για το κρασί Port και τις δύσκολες συνθήκες, ιδιαίτερα για τις γυναίκες και τα παιδιά, που συνδέονται με την παραγωγή κρασιού. Η εγκατάσταση τιμά τα άτομα που συνήθως αποκλείονται από τις επίσημες αφηγήσεις και αναδεικνύει τις αδικίες που είναι εγγενείς στην παραγωγή και κατανάλωση κρασιού.

Η δεύτερη στάση είναι στον χώρο εκδηλώσεων «Κλέλια Χατζηιωάννου». Εκεί, ο Αντώνης Βολανάκης ξεκινά από τη διαδικασία της ζύμωσης για να φέρει στην επιφάνεια τη δυναμική της ρευστότητας στη διαμόρφωση των έμφυλων ταυτοτήτων. Με  το συμμετοχικό αυτό έργο, ο καλλιτέχνης προσκαλεί τον επισκέπτη σε ένα σύνολο αισθήσεων χωρίς ορθολογική σκέψη, αγκαλιάζοντας έτσι τη συγκεχυμένη αντίληψη που περιβάλλει το φύλο. Στον ίδιο χώρο η  εγκατάσταση του Φάνου Κυριακού φέρνει στον επισκέπτη την αίσθηση της όσφρησης και των σημειολογικών δυνατοτήτων. Τα συμμετρικά κομμάτια από ξύλο πεύκου και η προσθήκη μυρωδιάς κυπαρισσιού στο ξύλο, περιπλέκει και μπερδεύει τις αισθήσεις μας, ανακαλώντας μνήμες από παρελθοντικούς τόπους και τοπία αλλά και από το παρόν.

Ακριβώς απέναντι, στο χώρο του Παραδοσιακού Καφενείου, ο επισκέπτης μπορεί να συναντήσει μια συλλογή σχεδίων του Αλέξανδρου Ψυχούλη που μεταφέρουν τη σημειωτική δυναμική της μυρωδιάς από το οινολογικό εργαστήριο του πατέρα του στο Βόλο, συνυφασμένα με τις χωρικές μνήμες του παραδοσιακού Καφενείου στα Λάνια.

Περιφερειακά της κεντρικής πλατείας του χωριού ο επισκέπτης μπορεί να εξερευνήσει ακόμη τρεις σημαντικούς χώρους. Στο Παραδοσιακό Πατητήρι- Λινός η εγκατάσταση της Κλίτσας Αντωνίου, οίνοψ πόντος / οἶνοψ πόντος – κρασοσκότεινη θάλασσα, όρος που χρησιμοποιείται από τον Όμηρο για να περιγράψει το χρώμα των ταραγμένων νερών, δημιουργεί μια πολυαισθητηριακή εμπειρία και ενσωμάτωσης στην εγκατάσταση με τα κεραμικά πιθάρια που υπάρχουν στο χώρο. 

Στο δώμα του Λαογραφικού Μουσείου, ο Στέλιος Καλλινίκου παρουσιάζει μια βίντεο εγκατάσταση εμβύθισης σε παραδοσιακές θεραπευτικές διαδικασίες που συνδέονται περίτεχνα με το έδαφος και εναρμονίζονται με τα στοιχεία της φύσης.  

Η τελευταία τοποθεσία είναι το Ελαιοτριβείο της κοινότητας  Λάνιας  όπου η Μελίτα Κούτα αντλεί έμπνευση από τις διαδικασίες ζύμωσης, απόσταξης και διήθησης, εξετάζοντας την αινιγματική μετατροπή μιας ουσίας σε μια άλλη, υπονοώντας ότι αυτή η αλχημιστικού τύπου διαδικασία περιλαμβάνει ανεπαίσθητες μικροδιεργασίες που εξελίσσονται κατά κύριο λόγο πέρα από τον ανθρώπινο έλεγχο ή παρέμβαση.

• Λάνια, Διάφορες Τοποθεσίες. Εγκαίνια: Κυριακή 27 Οκτωβρίου, 4μ.μ. Διάρκεια: μέχρι 1η Δεκεμβρίου (Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή 10π.μ.- 6μ.μ. ή κατόπιν ραντεβού)

Την έκθεση θα προλογίσει ο ακαδημαϊκός Μίμης Σοφοκλέους, Διευθυντής του Παττίχειου Δημοτικού Μουσείου, Ιστορικού Αρχείου και Κέντρου Ερευνών Λεμεσού.