Η πολυδιάστατη φύση της ανθρώπινης ύπαρξης και η σχέση της με τη δημιουργία της «πραγματικότητας» είναι στο επίκεντρο της έκθεσης του του Αλέξανδρου Γιωρκάτζη με τίτλο “Φως εκ Φωτός ” που παρουσιάζεται από τις 7 Μαρτίου στο Diatopos Art Centre.
Ο καλλιτέχνης προσαρμόζει τις τεχνικές, τα υλικά και τις μορφές έκφρασης ανάλογα με το θέμα κάθε έργου, ενσωματώνοντας τη φιγούρα, τις ψυχοσωματικές εκφράσεις, τον συμβολισμό των υλικών, τη γεωμετρία και το χρώμα. Τα μεγάλα έργα του είναι το αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας και εντατικής εργασίας, με το καθένα να αντιπροσωπεύει μια διαφορετική κατάσταση ύπαρξης. Συνολικά, διαμορφώνουν μια προοδευτική αναπαράσταση συμπαντικών αληθειών και υπαρξιακών θεμάτων, διεγείροντας πολλαπλά επίπεδα της ανθρώπινης εμπειρίας—φυσικό, συναισθηματικό, νοητικό, διανοητικό και πνευματικό.
Ο στόχος του είναι να δημιουργήσει ένα εσωτερικό ταξίδι μέσα από τα έργα του, προβάλλοντας θέματα όπως τα συστήματα πίστης, η θεραπεία και η διεύρυνση της συνείδησης—σαν στιγμές αποκάλυψης που αποκρυσταλλώνονται σε φυσική μορφή. Πολλά από τα έργα του αποτελούνται από πολλαπλά γλυπτά, τα οποία συνθέτουν ένα ενιαίο έργο, εμπεριέχοντας πολυεπίπεδες πληροφορίες και πολλαπλές ερμηνείες. Κάποια δημιουργούνται από εκρήξεις ενέργειας έπειτα από μακρές περιόδους ενδοσκόπησης, ενώ άλλα διαμορφώνονται σταδιακά μέσα από μια εκτεταμένη διαδικασία εξερεύνησης και μεταμόρφωσης.
Παράλληλα με τα μεγάλα έργα του, ο καλλιτέχνης εξερευνά τη δημιουργική του έκφραση μέσω διαδραστικών εγκαταστάσεων, μικρότερων έργων σε πηλό, ζωγραφικής, φωτογραφίας, ποίησης και άλλων πειραματικών μορφών τέχνης.
Η έκθεση «Φως εκ Φωτός» είναι εμπνευσμένη από το θέμα της Ανάστασης—το φθαρτό και μεταβαλλόμενο, σε αντίθεση με το άφθαρτο, ασύλληπτο και αμετάβλητο. Εξετάζει τον συσχετισμό της «διαφώτισης» με τη συνείδηση και του «λόγου» ως σκέψη και έκφραση.
Ένα σημαντικό μέρος των νέων έργων είναι εμπνευσμένο από ένα επιτοίχιο έργο με θέμα τη Σταύρωση, με τίτλο «Chiodi sul legno» (Καρφιά σε ξύλο). Η φιγούρα είναι δημιουργημένη με καρφιά πάνω σε επίχρυσο ξύλο, εμπνευσμένη από την Ορθόδοξη Αγιογραφία. Το χρυσό συμβολίζει την πνευματικότητα, το άφθαρτο και το αμετάβλητο, ενώ τα καρφιά συμβολίζουν την ύλη και τον περιορισμό. Παρότι το έργο έχει φιγουρατικό χαρακτήρα, σε δεύτερο επίπεδο, προσφέρει μια εννοιολογική εξερεύνηση γύρω από το φθαρτό και το άφθαρτο. Τα νέα έργα αυτής της περιόδου έχουν ως κεντρικό άξονα την Ανάσταση, την ανάταση, θετικές απεικονίσεις του Χριστού και έννοιες όπως η «ανιδιοτελής αγάπη» και η «Θεία Χάρη». Ο συσχετισμός του φωτός με τη συνείδηση αποτυπώνεται σε δύο έργα του 2008, που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Κύπρο.
Το πρώτο, με τίτλο «Intellect», αναπαριστά τον υλικό κόσμο μέσω μιας στήλης από χώμα που φέρει έναν χρυσό εγκέφαλο. Το δεύτερο, «Connection», απεικονίζει έναν εγκέφαλο φτιαγμένο από διαφανές υλικό και φωτισμένο, τοποθετημένο σε ένα περιβάλλον όπου επιδιώκει να ξεπεράσει όλα τα όρια, συμβολίζοντας την επέκταση της συνείδησης. Το έργο «Intellect» εστιάζει στη διανόηση, ενώ το «Connection» πραγματεύεται το ευρύτερο θέμα της συνείδησης. Ο σκοπός της έκθεσης είναι η υπενθύμιση του θέματος της πνευματικής ανάτασης και η προσωπική σύνδεση του θεατή με την έννοια της Ανάστασης.
Μάνος Στεφανίδης: Η πολλά υποσχόμενη γλυπτική του Αλέξανδρου Γιωρκάτζη
Ο ιστορικός τέχνης Μάνος Στεφανίδης γράφει για την έκθεση: «Σκέφτομαι πως η πανθομολογούμενη κρίση της ζωγραφικής αντανακλά πρωτίστως την κρίση ολόκληρου του αστικού οικοδομήματος κυρίως επειδή αυτή αντικατέστησε τον “λόγο” και την μεταφυσική των εικόνων της με τα θέλγητρα του θεάματος. Έτσι αντί στοχασμού μέσω χρωμάτων και σχημάτων κατέληξε οπτικό πυροτέχνημα. Η κρίση της γλυπτικής πάλι που είναι οντολογικά άλλης φύσεως, οφείλεται κυρίως στη δραματική έκλειψη του δημοσίου χώρου, στην χρόνια κρίση των θεσμών και εν τέλει στην κρίση της δημοκρατίας της ίδιας. Δηλαδή εκείνου του ιδεολογικού συστήματος που συνείχε τον δυτικό κόσμο. Επειδή, ανέκαθεν, η γλυπτική ως δημόσια τέχνη διατύπωνε πολιτικό λόγο και ενσάρκωνε συμβολικά τις αξίες της κοινότητας. Δηλαδή το δικαίωμα των πολιτών να ατενίζουν εν χώρω απαθανατισμένα εκείνα τα πρόσωπα κι εκείνες τις ιδέες που νικώντας τον χρόνο και την ειμαρμένη δημιουργούσαν πολιτισμό. Να αγάλλονται με τα αγάλματα. Από το σύμπλεγμα του Αρμόδιου και του Αριστογείτονα, των τυραννοκτόνων, ως τους “επικοινωνιακούς” ανδριάντες του Μεγάλου Αλεξάνδρου που ανταποκρίνονταν στο ελληνιστικό κοσμοσύστημα. Και από τους αλυσοδεμένους Δούλους του Michelangelo, καρπού της μέγιστης ωριμότητας της Αναγέννησης ως τις δραματικές μορφές των Αστών του Καλαί του Rodin, του πολιτικού επιστεγάσματος του ρομαντισμού στο τέλος του 19ου αι. Οι τελευταίοι μεγάλοι γλύπτες της Δύσης είναι ο Giacometti, με τις συρματώδεις, απισχνασμένες φιγούρες του, όχι άνθρωποι πια αλλά σκιές ανθρώπων. Και ο Antony Caro με τις μνημειώδεις συνθέσεις του που στοχάζονται πάνω στην ανθρώπινη ιστορία ανακαλώντας τα αετώματα του ναού του Διός στην Ολυμπία. (Κατά βάθος λίγα πράγματα έχουν αλλάξει από τότε). Η κρίση της φόρμας σαν κρίση του ουμανιστικού πολιτισμού και της κοινωνίας που τον κυοφορεί. Κι όμως. Πάντα υπάρχει ελπίδα μιας ανατροπής. Πάντα το μέλλον εξ ορισμού εκπλήσσει.
Ανέκαθεν, απ’ την άλλη, η γλυπτική είχε αφορμή και αφετηρία το ανθρώπινο σώμα, μέσο και σύμβολο πάντοτε της περιπέτειας, του ταξιδιού, του αινίγματος. Όσο πιο κοντά στην ηδονή τόσο πιο μακριά από το θάνατο. Όσο πιο κοντά στην κορύφωση τόσο πιο κοντά στην αθωότητα και την κάθαρση. Και σήμερα, και τώρα; Νομίζω ότι η νεοελληνική, γλυπτική παράδοση έχει δώσει μερικούς σπουδαίους δημιουργούς: Τον Χαλεπά, τον Καπράλο, τον Σκλάβο, τον Φιλόλαο, τον Τάκι, τον Κουλεντιανό, τη Χρύσα και πιο πρόσφατα τον Γιάννη Κουνέλλη, τον Γιώργο Λάππα αλλά και τον Νίκο Κουρούσιη, τον Άγγελο Μακρίδη ή τον Νίκο Χαραλαμπίδη. Οι τρεις τελευταίοι μαζί με τον Αλέξανδρο Γεωρκάντζη κατάγονται από την Κύπρο και εμπνέονται ευρύτερα από την εντελώς ξεχωριστή, πολιτιστική φυσιογνωμία της Μεγαλονήσου. Το δράμα της ιδιαίτερης ιστορίας της.
Ξεχωρίζω την ιδιαίτερη και πολλά υποσχόμενη γλυπτική του Αλέξανδρου Γιωρκάτζη για τρεις λόγους: Πρώτα από όλα γιατί επαναφέρει – και μάλιστα με ανανεωμένα τα παραδοσιακά μέσα της γλυπτικής – το αίτημα της πνευματικότητας και του υπερβατικού στον πυρήνα της αισθητικής δημιουργίας σε μιαν εποχή άκρατου ματεριαλισμού και επιδερμικής επίδειξης. Έπειτα γιατί διαθέτει την τόλμη να προτείνει γλυπτικές συνθέσεις που ενσωματώνουν μία θεατρικότητα σχεδόν νέο μπαρόκ, αξιοποιώντας, θα έλεγα, σκηνογραφικά τον χώρο σαν ένα εντυπωσιακό όσο και δραματικό tableau vivant. Και τέλος για την τόσο ευαίσθητη σύνθεση ετερόκλητων υλικών, πληροφοριών και ευφάνταστων, πλαστικών λύσεων που υπερβαίνουν τα παραδοσιακά στεγανά των επί μέρους τεχνών.
Στις παλιότερες συνθέσεις του Reflection και Documento πρότεινε έναν κλασικό ανθρωπότυπο με ανεστραμμένο όμως προς τα μέσα το πρόσωπο. Οδηγώντας έτσι το βλέμμα και κυρίως στη σκέψη του θεατή από την επιφάνεια στο εσωτερικό. Σε όσα δηλαδή συμβαίνουν στον πυρήνα της ύπαρξης. Ένα είδος προσωπογραφίας της ψυχής, θέμα με το οποίο σπάνια καταπιάνεται η μεταμοντέρνα τέχνη. Και εδώ ακριβώς έγκειται και η πρωτοτυπία της έρευνας αλλά και η ποιότητα της δουλειάς του Αλέξανδρου Γιωρκάτζη.
Πρόκειται για προσωπογραφίες χωρίς πρόσωπο που όμως αποτελούν ένα είδος συμπυκνωμένης βιογραφίας του εικονιζόμενου, το ψυχογραφικό curriculum vitae του κι ένα διαβατήριο αιωνιότητας. Αντίθετα το παραδοσιακό, γλυπτικό μπούστο ή ο μαρμάρινος – δηλαδή μαρμαρωμένος – ανδριάντας που μας κληροδότησε η παράδοση του κλασικισμού, καθώς διαιωνίζουν την πολιτιστική παρεξήγηση της λευκότητας, είναι πιο κοντά στη μορφολογία του θανάτου. Στη σύμβαση του φαντάσματος. Και ο Γιωρκάτζης βέβαια πλάθει φαντάσματα τα οποία όμως διαθέτουν δισυπόστατη ενέργεια και ανατρεπτική αισθητική. Ο ίδιος επεξηγεί ότι από το 2006 έως και σήμερα κατ’ ουσίαν ερευνά το ίδιο θέμα υπό τον διαφωτιστικό τίτλο: “From Homo Sapiens to Homo Luminus”. Που θα πει εσωτερική γνώση που καθίσταται άυλο φως και συγκατανεύει στη μεταφυσική διάσταση της τέχνης. Δύσκολα πράγματα…
Ο Μισέλ Τουρνιέ ισχυρίζεται πάνω κάτω πως το ζωγραφικό πορτρέτο – και το γλυπτικό θα πρόσθετα – φιλοδοξώντας να νικήσει τον χρόνο, δηλαδή τον θάνατο, απευθύνεται περισσότερο στους μελλοντικούς θεατές και λιγότερο στους σύγχρονους του. Αυτός όμως σκέφτομαι ότι είναι κι ο βαθύτερος στόχος κάθε έργου τέχνης. Ν’ απευθυνθεί στον αποδέκτη του αύριο που θα είναι, λέει, επαρκέστερος. Σ’ αυτόν λοιπόν αποβλέπουν όλοι οι απογοητευμένοι δημιουργοί του σήμερα. Ιδίως οι λογοτέχνες. Είναι κατά κάποιο τρόπο το άλλοθι της. Η causa existendi. Όμως από πού προκύπτει κάτι τέτοιο; Αφού η σταθερή, πολιτιστική εντροπία καθιστά αυτόν τον ιδανικό αναγνώστη – θεατή του μέλλοντος που θα θεραπεύσει όλες τις αδικίες του παρόντος, σχεδόν απαγορευμένο. Ένα ακόμη φάντασμα…
Ιδού λοιπόν ο βαθύτερος στόχος της παρούσας ενότητας των έργων του Γιωρκάτζη “Φως εκ φωτός”. Να ανατρέψει την αισθητική εντροπία της εποχής μας προτείνοντας έργα που να υπηρετούν μια θρησκευτικότητα έστω και χωρίς Θεό και αντέχοντας στον χρόνο – Κρόνο. Έπειτα το φως ως αποπνευματωμένη ύλη. Και τέλος το χρώμα, ως υλικό ίχνος του πνεύματος, υποβλητικό, συχνά εκρηκτικό, να επιχειρηματολογεί σχετικά με τις αντιστάσεις του φωτός μέσα στην επικράτεια της νύχτας και να υποστηρίζει πως το τρομερό μπορεί να γίνει εμβρυουλκός της πιο παράξενης ομορφιάς… Εκεί ακριβώς αποβλέπουν οι χρυσοί εγκέφαλοι – πλανήτες του Γιωρκάτζη με τους εσωτερικούς φωτισμούς, ίδιοι φάροι του τόσο άδικα εξορισμένου από την modernité, μεταφυσικού διερωτήματος του κόσμου μας. Ως άλως, ως αίνιγμα κι όχι σαν άλλοθι της τέχνης».
Ο Αλέξανδρος Γιωρκάτζης γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1981, όπου ζει και εργάζεται. Σε ηλικία 8 ετών ξεκίνησε μαθήματα τέχνης υπό την καθοδήγηση του γλύπτη Χρήστου Συμεωνίδη. Στη συνέχεια, σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Περούτζια και της Μπολόνια. Στην Μπολόνια, πραγματοποίησε την πρώτη του ατομική έκθεση στην γκαλερί Art Synergy, με την υποστήριξη της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Μπολόνια, στο πλαίσιο της Έκθεσης Τέχνης της Μπολόνια. Την ίδια χρονιά, έλαβε το Πρώτο Εθνικό Βραβείο Γλυπτικής (Premio Nazionale delle Arti) από το Ιταλικό Υπουργείο Παιδείας στη Ρώμη για το έργο του «Conflitto».
Συμμετείχε σε πολυάριθμες εκθέσεις, μεταξύ των οποίων: “tinaB”, Φεστιβάλ Σύγχρονης Τέχνης της Πράγας, “Umano”, Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου, Μπολόνια, “Stilelibero Italiano”, Studio d’arte Cannaviello, Μιλάνο. Το 2011, αποφοίτησε με Άριστα από την Ακαδημία Καλών Τεχνών της Μπολόνια. Η διατριβή του «Documento essere umano», συνοδευόμενη από το γλυπτό «Documento», επιλέχθηκε ανάμεσα στα καλύτερα γλυπτά της τελευταίας δεκαετίας και εκτέθηκε στη 54η Μπιενάλε της Βενετίας «State of the Arts». Το 2018, συμμετείχε στη 16η Διεθνή Έκθεση Αρχιτεκτονικής της Μπιενάλε της Βενετίας, καθώς και στην πρώτη Μπιενάλε της Λάρνακας, όπου απέσπασε το πρώτο βραβείο. Το έργο του «Vibrational Ego Trip» περιλαμβάνεται στην έκθεση «Casts of an Island 2024» στη Λεμεσό. Το 2024, συμμετέχει στη 60η Διεθνή Μπιενάλε Τέχνης της Βενετίας ως μέρος του εθνικού περιπτέρου του Καμερούν. Έργα του βρίσκονται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές σε Ιταλία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Αλβανία, Γερμανία, Κολομβία και Κύπρο.
Λευκωσία, Diatopos Art Centre (22-766117). Εγκαίνια Παρασκευή 7 Μαρτίου στις 7μ.μ. Τετάρτη – Παρασκευή: 16:00 – 19:00 Σάββατο: 11:00 – 13:00. Διάρκεια: Μέχρι 27 Μαρτίου.
