Αποτελεί η μετανάστευση την αχίλλειο πτέρνα της Ευρώπης και μια απειλή για την ταυτότητά της; Είναι οι μετανάστες και οι πρόσφυγες οι εισβολείς που έρχονται, ενίοτε «συστημένοι» όπως κάποιοι ισχυρίζονται, με σκοπό να αλλοιώσουν τον πολιτισμό μας και τον τρόπο ζωής μας εισάγοντας και επιβάλλοντας σταδιακά τα δικά τους ήθη και έθιμα;
Το μεταναστευτικό είναι ένα από τα θέματα που βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα και που προκαλεί έντονες συζητήσεις. Για τον Άντριου Γκέντερς, καθηγητή Μεταναστευτικών Σπουδών και Διευθυντή του Κέντρου Μεταναστευτικής Πολιτικής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας, η κατάσταση είναι πολύ πιο απλή. Ο Βρετανός καθηγητής βρέθηκε στην Κύπρο τον περασμένο Σεπτέμβριο για τις εργασίες του 2ου Cyprus Forum. Στη συνέντευξή του στον Φιλελεύθερο εξήγησε πως εδώ και χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι μεταναστεύουν για να εργαστούν, να σπουδάσουν, να επανενωθούν με τις οικογένειές τους. Ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες, χάρη στις ευρωπαϊκές πολιτικές εκατομμύρια άνθρωποι διασχίσουν τα σύνορα της Ευρώπης.
Παρόλα αυτά το ζήτημα παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις. «Υπάρχει αυτή η ένταση μεταξύ της πολιτικής εκρηκτικότητας του ζητήματος, της δυνατότητάς του να υπονομεύσει τα πολιτικά συστήματα, αλλά και της καθημερινής πραγματικότητας, που δεν είναι άλλη από το ότι οι άνθρωποι δεν σταματούν να μεταναστεύουν», εξήγησε. Πολλοί Ευρωπαίοι ζητούν όλο και πιο αυστηρές λύσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μόνο, που το τι μπορεί να κάνει η ΕΕ είναι περιορισμένο, καθώς πρόκειται για ένα θέμα που αφορά την κυριαρχία των κρατών μελών, επεσήμανε ο Άντριου Γκέντερς. Και αυτό αυξάνει περισσότερο τις εντάσεις.
Την ίδια στιγμή, το μεταναστευτικό μετατρέπεται σε όχημα με το οποίο τα λαϊκίστικα και τα ακροδεξιά κόμματα ανεβάζουν τα ποσοστά τους, αφού καταφέρνουν να περάσουν το μήνυμα, πως εκείνα έχουν τις λύσεις για το πρόβλημα. «Πλέον απέκτησαν επιρροή, συμμετέχουν σε κυβερνήσεις, σε κάποιες χώρες μάλιστα κυβερνούν μόνα τους κιόλας, γεγονός που αυξάνει την πίεση για μέτρα κατά της μετανάστευσης», επεσήμανε ο Άντριου Γκέντερς,
Είναι κατά τη γνώμη σας το μεταναστευτικό η αχίλλειος πτέρνα της Ευρώπης;
Ξέρετε, οι περισσότεροι άνθρωποι αναφέρονται στο μεταναστευτικό σαν να είναι ένα εκρηκτικό ζήτημα, που εν δυνάμει μπορεί να υπονομεύσει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Ωστόσο, είναι ένα συνηθισμένο θέμα. Πάρα πολλοί άνθρωποι για πάρα πολλά χρόνια μεταναστεύουν, για να εργαστούν, για να σπουδάσουν, για να επανενωθούν με τις οικογένειές τους. Πιστεύω πως υπάρχει αυτή η ένταση μεταξύ της πολιτικής εκρηκτικότητας του ζητήματος, της δυνατότητάς του να υπονομεύσει τα πολιτικά συστήματα, αλλά και της καθημερινής πραγματικότητας, που δεν είναι άλλη από το ότι οι άνθρωποι δεν σταματούν να μεταναστεύουν.
Παράλληλα, αδιαφορούμε για αυτό που είναι πραγματικά σοβαρό, ότι χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στη Μεσόγειο τα τελευταία χρόνια. Υπάρχει παράνομη διακίνηση, υπάρχει λαθρεμπόριο, κάθε είδους κατάχρηση. Αν ρωτήσετε τους περισσότερους ανθρώπους τι νομίζουν για το θέμα, φαντάζονται ένα μικρό σκάφος στη Μεσόγειο με απελπισμένους ανθρώπους προσπαθώντας να φτάσουν στην Ευρώπη. Όμως, οι περισσότεροι άνθρωποι που μεταναστεύουν το κάνουν μέσω κανονικών διαύλων, με αεροπλάνα, πλοία, με εισιτήρια έχοντας βίζα ή άδεια μετακίνησης. Η ελεύθερη διακίνηση, άλλωστε αποτελεί αρχή της ΕΕ. Είναι σαν ένα είδους υπαρξιακής κρίσης για την Ευρώπη. Πόσους ανθρώπους γνωρίζουμε στον κοινωνικό μας κύκλο που έχουν εμπειρία μετανάστευσης; Πάρα πολλούς. Και αυτό αποτελεί μέρος της ιστορίας και για αυτό οφείλουμε να μιλούμε και όχι μόνο για τα προβλήματα.
– Από την άλλη όμως, σε ποιο βαθμό η μεταναστευτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης ευθύνεται για την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί; Και αναφέρομαι στην αύξηση των παράνομων μεταναστευτικών ροών, στις διαφωνίες ανάμεσα στα κράτη μέλη, στις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
-Η ΕΕ βρίσκεται σε πολύ δύσκολη θέση γιατί στο μεταναστευτικό την άσκηση πολιτικής την έχουν τα κράτη μέλη, επειδή είναι θέμα που άπτεται της προστασίας των συνόρων τους, που έχει να κάνει με τα κυριαρχικά τους δικαιώματα. Είναι ένα ευαίσθητο ζήτημα και τα κράτη μέλη τείνουν να περιχαρακώνονται γύρω από τις εξουσίες που έχουν. Επομένως, η ΕΕ δεν έχει την ελευθερία να πράττει ό,τι θέλει. Επίσης, η ΕΕ περιορίζεται από τις θέσεις των κρατών μελών. Θα έλεγα πως η πολιτική της καθορίζεται κατά κύριο λόγο από τα κράτη μέλη και αυτά λόγω των ανησυχιών τους για τη μετανάστευση, καθοδηγούν την πολιτική προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούν να συμφωνήσουν σχετικά με την αλληλεγγύη και την κοινή ευθύνη εντός της ΕΕ. Η τάση είναι να δίνεται περισσότερη έμφαση στη συνεργασία με χώρες που δεν ανήκουν στην ΕΕ, όπως η Τουρκία, η Τυνησία, η Αίγυπτος και χώρες στην υποσαχάρια Αφρική. Εκεί είναι που κατευθύνονται οι πολιτικές της ΕΕ, στη συνεργασία με μη μέλη της ΕΕ, καθώς τα ίδια τα κράτη μέλη δυσκολεύονται να συμφωνήσουν εσωτερικά. Νομίζω ότι να λέμε ότι είναι οι Βρυξέλλες που αποφασίζουν, ενώ απλά έχουν εμπλοκή είναι ένα συνηθισμένο, ευρωπαϊκό φαινόμενο.
-Παρεμπιπτόντως πως βλέπετε τις συμφωνίες που έχει συνάψει για το μεταναστευτικό η Ευρώπη με τρίτες χώρες;
-Στα αγγλικά υπάρχει μια έκφραση που λέει «μακριά από τα μάτια, μακριά από το μυαλό». Και αυτό ακριβώς συμβαίνει και στην περίπτωση αυτή. Έγιναν κάποιες ακαδημαϊκές μελέτες που έδειξαν πως όταν οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με μετανάστες και έχουν κάποια αίσθηση ταύτισης μαζί τους, υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να αλλάξουν και τις απόψεις τους. Αλλά αν οι μετανάστες παραμένουν ανώνυμοι και κρατούνται σε απόσταση δεν δημιουργείται αυτή η σχέση. Μπορεί να πει κανείς ότι η ΕΕ στην πραγματικότητα προωθεί τα μεταναστευτικά ζητήματα μακριά, σε χώρες που δεν έχουν απαραίτητα καλά συστήματα προστασίας και που δεν τους παρέχουν ούτε καν τα βασικά. Έτσι, αν οι μετανάστες κρατούνται σε στρατόπεδα στην Τυνησία, ή στην Τουρκία, ή στη Λιβύη, ποιος το βλέπει αυτό; Πολύ λίγοι. Υπήρξαν κάποιες αναφορές σε εφημερίδες, αλλά ήταν ελάχιστες. Εάν αυτά τα γεγονότα συνέβαιναν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αυτό θα ήταν σκάνδαλο. Δεν ακούμε, δεν βλέπουμε και δεν υπάρχουν οι αναφορές που θα έπρεπε.
-Εκτός από το θέμα της κυριαρχίας τι άλλο εμποδίζει την ΕΕ από το να έχει μια ολιστική μεταναστευτική πολιτική;
-Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση βρίσκεται στις συνθήκες που διέπουν την λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αν ερωτηθούν για το ποιος έχει την ευθύνη για θέματα μετανάστευσης, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι θα απαντήσουν πως αυτός είναι οι Βρυξέλλες. Και αυτό σημαίνει πως αναζητούν ευρωπαϊκές λύσεις, ωστόσο το θέμα της μετανάστευσης ανήκει στη δικαιοδοσία των κρατών μελών. Επομένως, μέρος της αδυναμίας της ΕΕ προέρχεται και από το ότι οι εξουσίες που έχει είναι περιορισμένες. Μπορεί να κάνει αυτό που της επιτρέπουν τα κράτη μέλη και αυτό έρχεται σε αντίθεση με το ότι οι Ευρωπαίοι απαιτούν ευρωπαϊκές λύσεις. Αρχές του περασμένου Σεπτεμβρίου είδαμε τις συνομιλίες για το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο να καταρρέουν εξαιτίας των διαφωνιών κάποιων κρατών μελών. Και όπως έχω ήδη αναφέρει αυτό που πυροδοτεί την κατάσταση είναι και η ιδέα πως καλλιεργείται η ιδέα πως η μετανάστευση είναι μια κρίση, ένα εμπρηστικό πρόβλημα. Και δεν ισχυρίζομαι πως δεν υπάρχουν προβλήματα, αυτό που λέω είναι πως απλά εστιάζουμε σε αυτά αντί σε οτιδήποτε άλλο.
-Πολλά κράτη μέλη κτίζουν φράκτες και τείχη στα σύνορά τους. Μετατρέπεται η Ευρώπη σε μια οχυρωμένη ήπειρο;
-Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση. Οι ευρωπαϊκές χώρες είναι αξιοθαύμαστα ανοικτές στην μετανάστευση. Εκατομμύρια φοιτητές, εργαζόμενοι, οικογένειες μετακινούνται καθημερινά, διασχίζοντας τα σύνορά της Ευρώπης, αν έχουν βέβαια τις κατάλληλες άδειες. Η Ευρώπη μετατρέπεται σε οχυρό για αυτούς που δεν έχουν αυτές τις άδειες. Και αυτό αφορά ανθρώπους από τις φτωχότερες χώρες. Θα χρησιμοποιούσα τη λέξη «επιλεκτικότητα» για το τι συμβαίνει. Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε πως η Ευρώπη είναι ανοικτή σε φοιτητές, εργαζόμενους, τις οικογένειές τους, αλλά όχι σε πρόσφυγες, αιτητές ασύλου ή παράνομους μετανάστες, έστω και αυτοί προέρχονται από φτωχές χώρες ή από εμπόλεμες περιοχές. Αν κάποιος έχει τα απαραίτητα εφόδια, δεξιότητες για να εργαστεί ή χρήματα για να αγοράσει μια άδεια παραμονής ή να σπουδάσει ή να κάνει επενδύσεις τότε όχι η Ευρώπη δεν είναι κλειστή. Κλειστή είναι για όσους δεν τα διαθέτουν.
-Παρόλα αυτά είναι τα τείχη και οι φράκτες ένας αποτελεσματικός τρόπος για να παραμείνουν εκτός όσοι η Ευρώπη δεν επιθυμεί να εισέλθουν;
-Υπάρχουν πολλές αποδείξεις και εκτός Ευρώπης πως οι φράκτες πως όχι δεν είναι αποτελεσματικός τρόπος. Δεν αποτρέπουν μετανάστες από το να επιχειρήσουν να έρθουν απλά τους σπρώχνουν στο να επιλέξουν πιο επικίνδυνες διαδρομές, αυξάνουν την εγκληματική δραστηριότητα γύρω από τη μετανάστευση. Οι φράκτες, επίσης διαχωρίζουν τους ντόπιους εκεί που άλλοτε υπήρχε επικοινωνία και σύνδεση. Επομένως, και η οικονομική αλλά και η κοινωνική δραστηριότητα μπορεί να επηρεαστεί σε περιοχές που κτίζονται τείχη. Το μόνο που επιτυγχάνεται είναι ένα είδος ψευδαίσθησης πως μια κυβέρνηση, όντως κάτι κάνει για να αντιμετωπίσει το ζήτημα. Και ίσως αυτό να έχει μια συμβολική αξία. Η κατασκευή ενός τείχους θα πολλαπλασιάσει τα κίνητρα, όσων θέλουν να διακινηθούν και είναι πολύ πιθανόν πως θα οδηγήσει στην αύξηση της εγκληματικότητας και των παράνομων δραστηριοτήτων γύρω από την μετανάστευση. Γίνονται μεγάλες μπίζνες γύρω από αυτό το θέμα.
Αύξηση της επιρροής των αντιμεταναστευτικών κομμάτων
-Επομένως, πως κατά τη γνώμη σας μπορεί να αντιμετωπιστεί το ζήτημα της μετανάστευσης, λαμβάνοντας υπόψη και τις τοπικές κοινωνίες που ανησυχούν για τις αυξημένες ροές;
Το πιο σημαντικό είναι όπως κάθε πολιτική έτσι και η μεταναστευτική να έχει δημόσια υποστήριξη. Και για να γίνει αυτό οι πολίτες πρέπει να νιώθουν πως υπάρχει ένα σύστημα που διαχειρίζεται τη μετανάστευση και πως δεν υπάρχει χάος. Έτσι, σε βασικό επίπεδο, αυτό προϋποθέτει διαχειριστική ικανότητα. Θα έλεγα επίσης ότι πολλοί άνθρωποι εδώ δεν είναι απλά υπέρ ή κατά της μετανάστευσης. Κατανοούν για παράδειγμα τα οφέλη, αλλά θέλουν ταυτόχρονα να βλέπουν πως οι κανόνες τηρούνται, καθώς βρίσκουν ανησυχητική την ιδέα πως η κατάσταση είναι ανεξέλεγκτη, καθώς φοβούνται για το τι μπορεί να συμβεί στις κοινωνίες και τα πολιτικά τους συστήματα. Πολλοί κατανοούν τα οφέλη από τη μετανάστευση, φτάνει να υπάρχει ένα σύστημα διαχείρισης και οργάνωσης των νεοεισερχομένων.
-Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε την άνοδο αντιμεταναστευτικών κομμάτων. Μπορεί να ανακοπεί η δυναμική τους, λαμβάνοντας υπόψη πως οι μεταναστευτικές ροές δεν πρόκειται να σταματήσουν;
-Αντίθετα, με την επικρατούσα άποψη, οι περισσότερες έρευνες δείχνουν πως τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη, οι αντιλήψεις για τη μετανάστευση έχουν γίνει πιο θετικές. Γενικά, οι στάσεις γύρω από τη μετανάστευση παραμένουν σταθερές τα τελευταία 25 χρόνια. Ωστόσο, ισχύει πως υπάρχει αύξηση των λαϊκίστικων κομμάτων, σε κάποια κοινωνικά στρώματα, όχι σε όλα. Αυτό που συμβαίνει είναι πως αν και δεν είναι πλειοψηφία όσοι ανησυχούν για τη μετανάστευση, έχουν έντονες απόψεις. Κινητοποιούνται από τις βάρκες που βλέπουν να φτάνουν γεμάτες μετανάστες και αυτό δεν τους αρέσει, ενώ και τα μέσα ενημέρωσης ή τα κοινωνικά δίκτυα ασχολούνται συνεχώς. Και τα λαϊκίστικα κόμματα τρέχουν να απαντήσουν πως εκείνα έχουν τις λύσεις. Αυτό έχει μεγάλες επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή πολιτική. Μέχρι πρόσφατα τα ακροδεξιά κόμματα ήταν στο περιθώριο της πολιτικής. Πλέον απέκτησαν επιρροή, συμμετέχουν σε κυβερνήσεις, σε κάποιες χώρες μάλιστα κυβερνούν μόνα τους κιόλας, γεγονός που αυξάνει την πίεση για μέτρα κατά της μετανάστευσης. Την ίδια στιγμή όμως, καταγράφονται και αντιφατικές πολιτικές. Έτσι, βλέπουμε την Ιταλία, για παράδειγμα να ανακοινώνει πως δεν θα δεχτεί άλλους μετανάστες και την ίδια στιγμή να εξαγγέλλει πως θα παραχωρήσει 425,000 βίζες τα επόμενα χρόνια για να καλύψει τις ανάγκες εργατικού δυναμικού που έχει.
-Άρα αυτό που λέτε είναι πως οι αντιμεταναστευτικές φωνές ακούγονται πιο δυνατά;
-Ναι, σαφώς στο δημόσιο διάλογο οι φωνές τους ακούγονται πιο δυνατά. Όπως επίσης πολλές και τα μηνύματά τους επειδή είναι απλοϊκά «σταματήστε τις βάρκες», «κτίστε ένα τοίχο» έχουν μεγάλη απήχηση. Όταν όμως έρθουν στην εξουσία αντιλαμβάνονται πως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Και πολλές φορές εστιάζουμε στην παράνομη ή την εργατική μετανάστευση και ξεχνούμε πως πρέπει να έχουμε πολιτική και τους εξειδικευμένους επαγγελματίες, που θέλουμε να προσελκύσουμε.
Η γλώσσα πύλη για την ενσωμάτωση
-Μεγάλη συζήτηση γίνεται και για την ενσωμάτων των μεταναστών στις τοπικές κοινωνίες. Είναι μια υλοποιήσιμη πρακτική ή μήπως πρόκειται για φαντασίωση;
-Είναι ένα περίπλοκο ζήτημα. Συχνά οι ευρωπαϊκές χώρες οριοθετούν ένα καλό πλαίσιο ενσωμάτωσης. Τουλάχιστον στα χαρτιά. Αλλά επειδή ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες βλέπουμε ότι κάποιες ομάδες τα καταφέρνουν καλύτερα από άλλες. Τι σημαίνει όμως ενσωμάτωση των μεταναστών; Για να απαντήσουμε θα δούμε ότι αυτό προϋποθέτει ότι οι μετανάστες θα είναι σε θέση να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην εργασία με τον ίδιο τρόπο με τους υπόλοιπους. Για παράδειγμα στην Κύπρο οι μετανάστες έχουν την ίδια πρόσβαση στην εκπαίδευση και πετυχαίνουν τα ίδια στην απασχόληση με τους Κύπριους; Για κάποιους η απάντηση είναι ναι και για άλλους όχι. Πρέπει να δούμε τι γίνεται στην πράξη. Για μένα η εκπαίδευση παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Όλοι και αυτό δεν ισχύει για τους μετανάστες, πρέπει να έχουμε πρόσβαση στην εκπαίδευση, ώστε να μπορέσουμε να πραγματοποιήσουμε τις φιλοδοξίες μας και να εξασφαλίσουμε μια βιοποριστική εργασία. Αν το πετύχουμε αυτό, θα έχουμε καλές πιθανότητες να εξασφαλίσουμε καλή ενσωμάτωση των μεταναστών. Επίσης, η γλώσσα αποτελεί πύλη για την κοινωνία. Για να έχει πρόσβαση κάποιος σε μια κοινωνία είναι απαραίτητα να μιλά και να καταλαβαίνει τη γλώσσα της. Αν δεν μπορεί να το κάνει αυτό είναι περιορισμένος σε όλα. Δεν μπορεί να καταλάβει την ιστορία της χώρας, να επικοινωνήσει με τους άλλους, να την κατανοήσει και στο τέλος να ενσωματωθεί.
