Μια βδομάδα έχει συμπληρωθεί από τότε που η Χαμάς έπραξε το αδιανόητο να προχωρήσει στη σφαγή περισσότερων από 1.200 ανθρώπων και να απαγάγει δεκάδες άλλους. Η τρομοκρατική επίθεση δεν έμεινε αναπάντητη και το Ισραήλ ισοπεδώνει τη Λωρίδα της Γάζας και ορκίζεται πως η εκδίκησή του θα είναι τρομερή.
Η νέα έκρηξη βίας στην περιοχή, είναι η τελευταία έκπληξη σε μια σειρά παρόμοιων φαινομενικά απροσδόκητων γεγονότων στην ευρύτερη περιοχή, η οποία εκτείνεται από την Ουκρανία μέχρι το Σουδάν. Η επίθεση της Χαμάς ξαναγράφει τους κανόνες στη Μέση Ανατολή, εκτίμησε στην συνέντευξή του στον Φιλελεύθερο, ο Πέτρος Βαμβακάς αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Emmanuel College στη Βοστώνη και διευθυντής στο Ινστιτούτο Μελετών Ανατολικής Μεσογείου. Ο φόβος για μια γενικευμένη σύρραξη είναι ορατός, στην οποία, όπως επίσης, καθοριστικό ρόλο δεν θα παίξουν οι χώρες της περιοχής, πολλές από τις οποίες τελούν υπό διάλυση, αλλά άλλοι δρώντες όπως διάφορες ομάδες, που έχουν πάρει, πλέον την κατάσταση στα χέρια τους.
Καθώς, η κρίση συνεχίζεται, εξήγησε ο Έλληνας ειδικός, αυξάνονται οι αναθεωρητικές τάσεις και τίθενται επί τάπητος ζητήματα που αφορούν την αλλαγή του στάτους κβο και των καθιερωμένων συνόρων. Για αυτό και Κύπρος και Ελλάδα που εξαιτίας της συμμαχίας τους με το Ισραήλ, στην ουσία έχουν πάρει θέσει στην ισραηλινο-παλαιστινιακή διένεξη πρέπει να είναι προσεκτικές, έχοντας απέναντί τους μια Τουρκία που δεν έχει σταματήσει να διεκδικεί όλο και μεγαλύτερο ρόλο. «Η ειρωνεία της υπόθεσης είναι πως Ελλάδα και Κύπρος συνδέθηκαν με το Ισραήλ θεωρώντας πως ως ισχυρή χώρα θα μπορούσε να τις προστατέψει. Τώρα, ίσως να πρέπει να δούμε ποιες είναι οι υποχρεώσεις τους απέναντι στο Ισραήλ».
Η τράπουλα μοιράζεται ξανά, για αυτό και το ζήτημα έχει πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις από τη σύγκρουση της Χαμάς με το Ισραήλ. Από τις ΗΠΑ, που θα κάνουν τα πάντα για να στηρίξουν τον παραδοσιακό σύμμαχό τους στην περιοχή, μέχρι τη Ρωσία ακόμη και την Κίνα το ενδιαφέρον για τη Μέση Ανατολή είναι τεράστιο. «Να τονίσω ότι από το 2020 ο Ταγίπ Ερντογάν είπε ότι μετά την Αγία Σοφιά το τέμενος Αλ Άκσά ήταν ο επόμενος σταθμός προς το χαλιφάτο» επεσήμανε ο Πέτρος Βαμβακάς, εξηγώντας πως καμιά πλευρά δεν επιθυμεί να μείνει εκτός παιχνιδιού.
-Ήδη βλέπουμε πως το Ισραήλ δέχεται χτυπήματα και από Συρία και Λίβανο. Ποιες θα είναι οι συνέπειες από μια γενικευμένη σύρραξη στην οποία θα συμμετέχουν κι άλλες χώρες ή οι άλλοι δρώντες;
-Αυτό που μετρά περισσότερο είναι το ποιοι άλλοι δρώντες θα συμμετάσχουν. Ομάδες, όπως η Χαμάς και η Χεζμπολάχ δρουν σε χώρες όπως η Συρία και ο Λίβανος που δεν έχουν καν κρατική οντότητα, έχουν διαλυθεί εδώ και πολύ καιρό. Οι μη κρατικοί οργανισμοί παρατηρούμε πως δρουν με ένα διαφορετικό τρόπο από ό,τι στο παρελθόν. Δεν είναι όπως, για παράδειγμα η αλ Κάιντα που έκανε συγκεκριμένα, μεμονωμένα χτυπήματα. Πρόκειται για εκλεγμένες ομάδες που δρουν σε συγκεκριμένες περιοχές και βλέπουμε μια διαφορετική μετάλλαξη αυτού που μέχρι σήμερα ξέραμε ως έθνος κράτος. Επομένως, για να απαντήσω την ερώτησή σας μια σύρραξη μεταξύ Χαμάς και Ισραήλ, μπορεί να πάρει επεκτάσεις σε ολόκληρη την περιοχή. Και αυτό που θα έλεγα, είναι ότι η ειρωνεία της υπόθεσης είναι πως Ελλάδα και Κύπρος συνδέθηκαν με το Ισραήλ θεωρώντας πως ως ισχυρή χώρα θα μπορούσε να τις προστατέψει. Τώρα, ίσως να πρέπει να δούμε ποιες είναι οι υποχρεώσεις τους απέναντι στο Ισραήλ. Η Κύπρος που προσπαθεί να παίξει ένα ρόλο κλειδί στην περιοχή στο παρελθόν προσπάθησε να είναι αμέτοχη, σήμερα έχει πάρει θέση. Επομένως και η Αθήνα και η Λευκωσία έχουν μπει μέσα στην αραβοϊσραηλινή διαμάχη.
-Πως θα εξελιχθεί η κατάσταση αν αποδειχθεί πως το Ιράν έχει εμπλοκή;
-Αυτή είναι μια γενικότερη ανησυχία. Αν και είναι ένας φόβος υπαρκτός ο ρόλος του Ιράν είναι το μεγάλο ερωτηματικό. Γιατί το Ιράν αυτή τη στιγμή, είναι μια ισχυρή χώρα, που έχει μεγάλη εμβέλεια στην περιοχή και είναι εκτός των Συμφωνιών του Αβραάμ. Την ανάφλεξη που βλέπουμε αυτή τη στιγμή, δεν μπορούμε να την δούμε ξεχωριστά από τις κινήσεις που έκανε το Ισραήλ με την υποστήριξη των ΗΠΑ για βελτίωση των σχέσεων με τις αραβικές χώρες και τη Σαουδική Αραβία. Και όταν σκεφτόμαστε τη Σαουδική Αραβία πρέπει να σκεφτόμαστε και το Ιράν. Μάλιστα, από το κάδρο δεν πρέπει να λείπει και το γεγονός πως πριν από μόλις δυο τρεις μήνες η Κίνα είχε φέρει στο ίδιο τραπέζι Ριάντ και Τεχεράνη.
-Θεωρείτε πιθανόν ένα θερμό επεισόδιο ή ακόμη και άμεση σύρραξη μεταξύ Ιράν και Ισραήλ;
-Ένα θερμό επεισόδιο ναι, μια γενικότερη σύρραξη όχι. Εννοώ, θερμά επεισόδια γίνονται και με τους Αμερικανούς στα Στενά του Κόλπου. Και, επίσης, θεωρώ πως αν το Ιράν είχε οποιαδήποτε συμμετοχή στις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου, είναι πιθανόν να το ξέραμε, επειδή οι μυστικές υπηρεσίες θα το έβγαζαν αμέσως στη δημοσιότητα, ξεσκεπάζοντας το ρόλο της Τεχεράνης.
-Οι Ηνωμένες έστειλαν στην περιοχή ένα από τα ισχυρότερα αεροπλανοφόρα τους και έχουν εκδηλώσει την απόλυτη στήριξή τους στο Ισραήλ. Είναι πιθανόν ειδικά σε περίπτωση περαιτέρω κλιμάκωσης να δούμε ουσιαστική εμπλοκή της Ουάσιγκτον στον πόλεμο;
-Εμπλοκή με στρατεύματα δεν πρόκειται να δούμε. Από εκεί και πέρα οι Αμερικανοί είναι παρόντες και ο Τζο Μπάιντεν ήταν ξεκάθαρος για την στήριξη που θα προσφέρει στο Ισραήλ. Το πρόβλημα αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ είναι η διαμάχη στο Κογκρέσο και ότι η Βουλή των Αντιπρόσωπων δεν έχει ακόμη πρόεδρο. Να θυμίσω ότι πρόκειται για το νούμερο τρία στην ιεραρχία της αμερικανικής πολιτικής διοίκησης. Το Κογκρέσο καθορίζει τη χρηματοδότηση διάφορων πολιτικών. Αυτό είναι το μεγαλύτερο θέμα, αν και δεν πιστεύω πως θα υπάρξει οποιοδήποτε πρόβλημα σε ό,τι αφορά στο Ισραήλ. Άλλωστε, ένα χρόνο πριν από τις εκλογές δεν υπάρχει κάποιος στο αμερικανικό Κογκρέσο που θα τολμήσει να θίξει τέτοιο θέμα. Στην περιοχή έρχεται και δεύτερο αεροπλανοφόρο και γενικότερα οι Αμερικανοί θα βοηθήσουν εμπράκτως το Ισραήλ με κάθε τρόπο και με κάθε μέσο.
-Πιστεύετε πως η τράπουλα μοιράζετε ξανά και πως θα δούμε νέες συμμαχίες να αναδύονται και άλλες παλιές να διαλύονται; Πως θα διαμορφωθούν για παράδειγμα οι σχέσεις του Ισραήλ με την Τουρκία και τη Ρωσία;
-Η τράπουλα μοιράζεται ξανά και για μένα αυτό είναι το μεγάλο θέμα. Η Ρωσία προσπαθεί να ενισχύσει την επιρροή της, η Δύση προσπαθεί να την σταματήσει. Σχετικά με τις νέες συμμαχίες, μα αυτές ήδη τις βλέπουμε και μια από αυτές είναι ότι η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν μπει σε μια διαφορετική σφαίρα επιρροής. Το ίδιο γίνεται και με την Τουρκία, μια χώρα κλειδί με έντονη ιστορία στην περιοχή, η οποία θα επιδιώξει να παίξει το δικό της ρόλο. Είναι σημαντικό να δούμε τις ισορροπίες, που κρατάει η Άγκυρα, πάντοτε ο «επιτήδειος ουδέτερος αυτή τη στιγμή κρατά φοβερές ισορροπίες. Και να τονίσω ότι από το 2020 ο Ταγίπ Ερντογάν είπε ότι μετά την Αγία Σοφιά το τέμενος Αλ Άκσά ήταν ο επόμενος σταθμός προς το χαλιφάτο. Φαντάζει τον εαυτό του ως τον ηγέτη του μουσουλμανικού κόσμου και προς αυτή την κατεύθυνση κινείται.
-Τα υπόλοιπα αραβικά κράτη ποια χαρτιά θέλουν να τραβήξουν στην αναδιανομή της τράπουλας;
-Η νέα ανάφλεξη έκλεισε μια βδομάδα και η Αίγυπτος είναι η χώρα που παρακολουθεί με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον τις εξελίξεις. Μάλιστα, υποστηρίζει πως γνώριζαν και πως ειδοποίησαν για τις εξελίξεις, αλλά κανένας δεν τους άκουσε. Είναι όμως πολύ αδύναμη και έχει να διαχειριστεί τα δικά της προβλήματα, για παράδειγμα την οικονομία. Η Σαουδική Αραβία, που ήταν στα πρόθυρα να μπει και αυτή στις Συμφωνίες του Αβραάμ, ενδεχομένως, να επηρεαστεί από τις εξελίξεις. Για μένα χώρα κλειδί είναι το Κατάρ. Μια χώρα που παίζει το ρόλο του διαμεσολαβητή, με μεγάλη παρουσία στην περιοχή και που διατηρεί διασυνδέσεις και με την Τουρκία και με το Ιράν.
-Το παλαιστινιακό απασχολεί τον αραβικό τρόπο με τον ίδιο τρόπο όπως παλιά τον αραβικό κόσμο;
-Αν και δεν είμαι ειδικός ιστορικά να απαντήσω, το παλαιστινιακό είναι αυτό που χωρίζει και ενώνει τους Άραβες με ένα εντελώς τυχοδιωκτικό και οπορτουνιστικό τρόπο. Απλά να θυμίσω ότι τη δεκαετία του 1970 Παλαιστίνιοι πρόσφυγες σφαγιάστηκαν από το βασιλιά της Ιορδανίας, ενώ κάτι παρόμοιο έγινε και στον Λίβανο τη δεκαετία του 1980 από χριστιανικές ομάδες. Οι Παλαιστίνιοι είναι ένας λαός που και ξεσπιτώθηκε και χρησιμοποιήθηκε από πολλούς, όχι μόνο Άραβες στα δικά τους γεωπολιτικά παιχνίδια.
Στον πάγο οι Συμφωνίες του Αβραάμ
-Έχει λεχθεί πως ένας από τους στόχους της επίθεσης ήταν να τορπιλιστεί η διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων του Ισραήλ με τα αραβικά κράτη και ειδικά με τη Σαουδική Αραβία. Έχει η επίθεση τη δυναμική για κάτι τέτοιο;
-Με τον απάνθρωπο τρόπο με τον οποίο διέπραξε τα εγκλήματά της η Χαμάς, προσδοκούσε μια αντίδραση από το Ισραήλ, από την οποία τα αραβικά κράτη δεν θα μπορούσαν να μείνουν αμέτοχα. Η σφαγή που έγινε και στα κιμπούτς και στο φεστιβάλ έχει εξαγριώσει το Ισραήλ σε τέτοιο βαθμό που ο στρατός του, παρά το γεγονός πρέπει να παραμείνει στους κανόνες του πολέμου, θα είναι δύσκολο να αντεπεξέλθει. Άρα, μια χερσαία επέμβαση από το Ισραήλ θα πυροδοτήσει την αντίδραση των Αράβων και ενδεχομένως να καταστήσει αδύνατο οι δύο πλευρές να προσέλθουν μαζί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για αρκετό διάστημα. Πάντως, όλες οι αραβικές χώρες έχουν τις δικές τους ιδιαιτερότητες και τα δικά τους προβλήματα για να διαχειριστούν. Η μόνη χώρα που έχει τη δυνατότητα να επέμβει, όπως έχω πει είναι το Κατάρ, γιατί επιπλέον είναι και εκτός της σφαίρας επιρροής της Σαουδικής Αραβίας και των Αραβικών Ηνωμένων Εμιράτων. Ποιος θα είναι ο προστάτης των Παλαιστινίων σήμερα; Πολλές πιθανότητες να το κάνει έχει το Ιράν, το οποίο δρα και αυτό τυχοδιωτικά, όπως και η Τουρκία.
Ενισχύθηκαν οι αναθεωρητικές τάσεις
-Έχετε πει πως η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία σηματοδότησε την απομάκρυνση από το status quo και πως γέννησε τάσεις αναθεωρητισμού. Με βάση αυτό ποιες εξελίξεις πρέπει να αναμένουμε στην περιοχή μετά την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου;
-Οι τάσεις αναθεωρητισμού και στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, θα ενταθούν. Εκτός από το ουκρανικό είχαμε άλλες δύο σημαντικά περιστατικά. Το πρώτο είναι το Αρτσάχ, δηλαδή το Ναγκόρνο Καραμπάχ που τελείωσε μέσα σε μια νύχτα, χωρίς να το πάρει κανένας είδηση εκτός ίσως από την Google που άλλαξε τα ονόματα των πόλεων και το δεύτερο η κατάρριψη του τουρκικού drone από τους Αμερικανούς στη βόρεια Συρία, οριοθετώντας έτσι μέχρι που μπορεί να φτάσει η Άγκυρα. Στον ορίζοντα υπάρχει το αυτόνομο Κουρδιστάν και αν θα υλοποιηθεί αλλάζει και αυτό το χάρτη. Ζείτε στο νησί το οποίο είναι κατοχή από το 1974 και που είναι διχοτομημένο ντε φάκτο και κανένας δυστυχώς για τον ελληνισμό δεν έχει το σθένος να πει τι γίνεται. Αυτή είναι μια τάση αναθεωρητισμού. Και δεν είναι μόνο η Κύπρος, το βλέπουμε να γίνεται και στο Κοσσυφοπέδιο και τη Σερβία. Αλλά, ειδικά η λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου είναι ο χώρος, που είναι συνέχεια σε αναθεώρηση. Οι αναθεωρητικές δυνάμεις είναι πάντοτε εκεί. Η Συρία, ο Λίβανος, η Λιβύη για να πάμε και λίγο μακρύτερα είναι αυτή τη στιγμή χώρες που υφίστανται μόνο πάνω στο χάρτη.
Ποιοι είναι κατά την εκτίμησή σας οι λόγοι που αυτή τη φορά η Τουρκία δεν τηρεί ουδετερότητα όπως έκανε με το ουκρανικό; Τι επιδιώκει να κερδίσει παγώνοντας τα βήματα επαναπροσέγγισης με Τελ Αβίβ και Ουάσιγκτον;
Η Τουρκία δεν είχε άλλη επιλογή από το να πάρει θέση. Ο Ταγίπ Ερντογάν έχει παραμυθιάσει τον λαό του, δεν ξέρουμε αν το πιστεύει κιόλας, πως είναι ο ηγέτης του μουσουλμανικού κόσμου. Η περιοχή έχει κομβική σημασία για την Τουρκία, για αυτό και δεν μπορεί να μείνει ουδέτερη. Και όσο περνούν οι μέρες και όσο η Γάζα θα ισοπεδώνεται τόσο πιο δύσκολο θα είναι για τον Ταγίπ Ερντογάν να παραμείνει ουδέτερος, που άλλωστε δεν είναι. Η επαναπροσέγγιση με το Τελ Αβίβ και την Ουάσιγκτον έγινε εν μέρει και λόγω κάποιων εσωτερικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα όπως τα θέματα της οικονομίας, καθώς δεν μπορούσε να μείνει απομονωμένη. Θεωρώ πως κανένας δεν μπορεί να έχει τόσα μέτωπα ανοικτά, σε κάποια στιγμή θα επέλθει κόπωση και αυτός είναι ένας παράγοντας που θα λάβει υπόψη της η Άγκυρα.
