Η πανδημία του κορωνοϊού αποτελεί μία μορφή κρίσης, δηλώνει ο υποναύαρχος εν αποστρατεία και πρώην διοικητής του Κέντρου Έρευνας και Διάσωσης «Ζήνων», Κώστας Φυτηρής. Αναφέρεται στο Βασικό Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Κρίσεων, το οποίο έγινε κατορθωτό να εγκριθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο, στις αρχές του 2013, με την ονομασία ΒΕΣ «ΖΗΝΩΝ» και ασκεί έντονη κριτική για το γεγονός ότι αυτό έμεινε σε αδράνεια.
Στο Σχέδιο, όπως εξηγεί έχουν κωδικοποιηθεί 25 καταστάσεις κρίσεως, για τις οποίες τα αρμόδια υπουργεία έπρεπε να εκδώσουν τα αναλυτικά τους σχέδια, να συνεργάζονται με τα άλλα υπουργεία και να τα δοκιμάζουν τουλάχιστον για δύο ημέρες πρακτικά, ανά διετία. Ανάμεσα σε αυτά τα σενάρια περιλαμβάνεται και αυτό της πανδημίας και το Υπουργείο Υγείας όφειλε να εκδώσει αναλυτικό σχέδιο δράσης με το που ξέσπασε η επιδημία του κορωνοϊού. Δυστυχώς, όπως αναφέρει, λόγω του ότι έχουμε την κακή νοοτροπία να θεωρούμε ότι κάθε τι που συμβαίνει αποκλείεται να μας αγγίξει, δεν δίνεται η ανάλογη προσοχή στην προετοιμασία που απαιτείται…
– Τι σημαίνει περίοδος κρίσης; Αυτό το οποίο διερχόμαστε αυτή την περίοδο, μπορούμε να πούμε ότι είναι ένας είδος κρίσης;
– «Είναι κοινώς αποδεχτό διεθνώς ότι ως κρίση ορίζεται ‘’οποιαδήποτε δυσμενής κατάσταση που επηρεάζει μεγάλο μέρος των πολιτών, τους εκτρέπει από την καθημερινότητά τους και έχει επιπτώσεις οικονομικές, ψυχολογικές στους πολίτες και δυσχεραίνει την ομαλή λειτουργία του κράτους’’. Συνεπώς αυτή η κατάσταση που βιώνουμε σήμερα εξαιτίας του κορωνοϊού μπορεί να χαρακτηριστεί ως κρίση».
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Κορωνοϊός: Νέα κρούσματα και νέα μέτρα
– Σε τέτοιου είδους κρίσεις, ποιο είναι το πρώτο κριτήριο που πρέπει να έχουν οι αποφάσεις και οι αντιδράσεις μας, ως οργανωμένη πολιτεία αλλά και ως πολίτες;
– «Για να υπάρχει δοκιμασμένο και πρακτικά αποτελεσματικό σχέδιο διαχείρισης οποιασδήποτε κρίσης θα πρέπει να υπάρχει Εθνική Στρατηγική, η οποία να εκπονείται/εγκρίνεται από την ανώτατη κρατική εξουσία, δηλαδή το Υπουργικό Συμβούλιο. Η Εθνική Στρατηγική δίδει τις κατευθύνσεις και καθορίζει το πλαίσιο μέσα στο οποίο τα υπουργεία θα πρέπει με σαφείς οδηγίες, εκτός της συνήθους λειτουργίας τους να εκπονήσουν Εθνικά Σχέδια αντιμετώπισης των κρίσεων αρμοδιότητάς τους και σε συνεργασία με τα εμπλεκόμενα υπουργεία και υπηρεσίες να το δοκιμάζουν κατ’ έτος στην πράξη.
Η εκάστοτε κυβέρνηση έχει την ευθύνη και υποχρέωση να εξασφαλίζει την ευημερία των πολιτών, η οποία δεν είναι μόνο η οικονομική ευρωστία αλλά και η αξιοπιστία και αξιοπρέπεια του κράτους, η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και κυρίως η υγεία και η ασφάλεια από ανθρωπογενείς και φυσικούς κινδύνους. Χωρίς σχεδιασμό, η αντιμετώπιση της κρίσης δεν θα εξασφαλίζει το μέγιστο δυνατό θετικό αποτέλεσμα. Αυτή η ανάγκη έγινε πλήρως αντιληπτή μετά την κρίση του Λιβάνου το 2006, όπου η Κύπρος είχε δεχτεί μέσα σε λίγες μέρες 120 χιλιάδες πρόσφυγες. Είχαμε, επίσης, το αεροπορικό δυστύχημα της ‘’ΗΛΙΟΣ’’. Αποκτήσαμε αναπάντεχα, λοιπόν, κάποια εμπειρία και συνεπώς αντιληφθήκαμε ότι το έργο και η προσπάθεια κάθε υπουργείου και κρατικής υπηρεσίας έπρεπε να περιλαμβάνει και την άρτια σχεδίαση για πρόληψη και διαχείριση οποιασδήποτε κρίσης, είτε αιφνιδιαστικής όπως ο σεισμός, είτε εξελισσόμενης όπως οι επιδημίες.
Δυστυχώς, λόγω κακής νοοτροπίας συνήθως κατευθύνει τη σκέψη η επιθυμία μας και όχι ο ρεαλισμός, θεωρώντας ότι ‘’αποκλείεται να τύχει σε μας!’’. Έτσι, δεν δίδεται η πρέπουσα σημασία στη σχεδίαση για πρόληψη και διαχείριση κρίσεων και όταν έρθει η κρίσιμη ώρα, οι ενέργειες είναι σπασμωδικές, με μειωμένη πιθανότητα επιτυχίας. Παρόλα αυτά, με τεράστια προσπάθεια έγινε κατορθωτό, στις αρχές του 2013, να εγκριθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο, το Βασικό Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Κρίσεων, με την ονομασία ΒΕΣ ‘’ΖΗΝΩΝ’’. Στο Σχέδιο έχουν κωδικοποιηθεί 25 καταστάσεις κρίσεως, για τις οποίες τα αρμόδια υπουργεία έπρεπε να εκδώσουν τα αναλυτικά τους σχέδια, να συνεργάζονται με τα άλλα υπουργεία και να τα δοκιμάζουν τουλάχιστον για 2 ημέρες πρακτικά ανά διετία. Εάν αυτό δεν γίνεται και παραμένουν απλώς στα συρτάρια, θα είναι σχέδια που όταν έρθει η κρίσιμη ώρα δεν θα μπορούν να εφαρμοστούν. Φανταστείτε ένα γιατρό που μπροστά σε περιστατικό αιμορραγίας, να ψάχνει εγχειρίδια για να δει πώς θα τη σταματήσει»!
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Κύπρος: Μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού θα νοσήσει
– Το σενάριο μιας πανδημίας είχε προβλεφθεί;
– «Είχε προβλεφθεί και είχε υποχρέωση το Υπουργείο Υγείας να εκδώσει αναλυτικό σχέδιο. Όπως ανέφερα το Βασικό Εθνικό Σχέδιο ‘’ΖΗΝΩΝ’’, που εκδόθηκε από το 2013, έδινε σαφείς κατευθύνσεις με ποιο τρόπο και ποια δομή θα είχαν τα αναλυτικά σχέδια, μέχρι του επιπέδου της ατομικής καρτέλας καθηκόντων, για κάθε εμπλεκόμενο στην εφαρμογή του σχεδίου. Σημειώνεται ότι, για την ταχεία αποτελεσματική εφαρμογή, έχει θεσμοθετηθεί, με απόφαση του Υ.Σ, η Υπουργική Ομάδα Χειρισμού Κρίσεων, στην οποία προεδρεύει ο αρμόδιος για τη συγκεκριμένη κρίση υπουργός (στην περίπτωση του κορωνοϊού ο υπουργός Υγείας) η οποία έχει την πλήρη ευθύνη για την έγκριση εφαρμογής, την παρακολούθηση και τη λήψη περαιτέρω μέτρων. Ακόμα και για την άμεση οικονομική κάλυψη αναγκών εφαρμογής προβλέπεται ποσό 500.000 ευρώ από το ΥΠΟΙΚ».
– Πώς αξιολογείτε τη μέχρι τώρα αντίδραση της πολιτείας σ’ αυτή την απειλή;
– «Η αντίδραση της πολιτείας ήταν ψύχραιμη και ιδιαίτερα του αρμόδιου υπουργού, ο οποίος παρά το ότι δεν υπήρχε δοκιμασμένο σχέδιο και το υπουργείο ακολουθούσε τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Ε.Ε, εντούτοις δεν προκάλεσε πανικό και διαχειρίζεται την κατάσταση με ψυχραιμία. Φαίνεται όμως από τις καθημερινές αποφάσεις και συσκέψεις ότι οι εντεταλμένοι κρατικοί λειτουργοί για την έκδοση του Σχεδίου Πρόληψης και Διαχείρισης Επιδημίας, για 7 χρόνια δεν ανταποκρίθηκαν στις υποχρεώσεις και τις καθήκοντά τους. Διότι εάν προϋπήρχε σχέδιο θα έπρεπε να ξέρουν ευθύς εξ αρχής ποιο νοσοκομείο θα έπρεπε να οριστεί ως σημείο αναφοράς, πώς πρέπει να κλείσουν ή να απομονωθούν περιοχές και το πώς θα γινόταν διαχείριση των οδοφραγμάτων κ.λπ. Εδώ χρειάστηκε επανειλημμένα η εμπλοκή του Προέδρου της Δημοκρατίας να προεδρεύει συσκέψεων για να αποφασιστούν μέτρα σε πρωτογενές επίπεδο, ενώ η δουλειά του ΠτΔ είναι να λαμβάνει στρατηγικές αποφάσεις, να δίδει κατεύθυνση και να ενημερώνεται από τον αρμόδιο υπουργό».
– Πόσο εύκολο είναι να μπουν σε εφαρμογή αυτά τα σχέδια;
– «Τα σχέδια είναι δυναμικά και αλλάζουν όταν τροποποιηθούν οι συνθήκες και τα δεδομένα βάσει των οποίων έγινε η έκδοσή τους. Η κατάλληλη στιγμή για την εφαρμογή των σχεδίων στην ολότητά τους εξαρτάται από την ορθή εκτίμηση και πρόβλεψη της κατάστασης. Η επιτυχία εξαρτάται από τους παρακάτω παράγοντες.
Άρτια σχεδίαση
Συντονισμό
Εκπαίδευση του προσωπικού ώστε να γνωρίζει ο καθένας ΤΙ , Πότε, Πώς, Πού και με Ποιον θα συνεργαστεί.
Ύπαρξη κατάλληλων μέσων και εγκαταστάσεων.
Ταχύτητα ανταπόκρισης.
Συνεπώς η απάντηση στο ερώτημά σας είναι: ‘’H άρτια σχεδίαση, η έγκαιρη προετοιμασία και εκπαίδευση κάνει την πραγματική εφαρμογή εύκολη και πετυχημένη’’.
Στο ανώτατο επίπεδο Υπουργική Ομάδα Χειρισμού Κρίσεων, στο πιο κάτω επίπεδο η Επιχειρησιακή Ομάδα Χειρισμού Κρίσεων, στην οποία συμμετέχουν συντονιστές εκπαιδευμένοι από κάθε συναρμόδιο υπουργείο και στο κατώτατο επίπεδο οι δυνάμεις στο πεδίο δράσης. Βασική προϋπόθεση ομαλής λειτουργίας των 3 επιπέδων είναι η ύπαρξη και συνεχής λειτουργία Εθνικού Κέντρου Διαχείρισης Κρίσεων (υπάρχει το ΖΗΝΩΝ στη Λάρνακα, όμως δυστυχώς δεν αξιοποιείται από την πλειψηφία τους υπουργείων) η παρακολούθηση της κατάστασης και επικοινωνία ανά πάσαν στιγμήν.
Στην περίπτωση της επιδημίας, το αρμόδιο είναι το Υπουργείο Υγείας και συναρμόδια είναι το Υπουργείο Εσωτερικών, το Υπουργείο Εξωτερικών, το Υπουργείο Μεταφορών, το Υπουργείο Άμυνας και το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Γιατί εμπλέκονται αυτά τα υπουργεία; Διότι έχουν τις δυνάμεις οι οποίες θα περιορίσουν με βάση το σχέδιο, την επιδημία εφαρμόζοντας τα μέτρα που θα αποφασιστούν από την Υπουργική Ομάδα Χειρισμού Κρίσεων, της οποίας προεδρεύει ο αρμόδιος για τη συγκεκριμένη κρίση υπουργός».
«Εφαρμογή χωρίς συναισθηματισμούς»
– Επειδή υπάρχει μια γενικότερη συζήτηση σε σχέση με το τι πρέπει να κάνει ο καθένας, είτε αυτά αφορούν θέματα Εκκλησίας, είτε άλλα. Η Πολιτεία τι πρέπει να κάνει σ’ αυτές τις περιπτώσεις;
– «Η Πολιτεία πρέπει να εφαρμόζει τα σχέδια δράσης της προκειμένου να προλάβει ή και να διαχειριστεί την κρίση προς όφελος του συνόλου των πολιτών χωρίς συναισθηματισμούς και αναστολές και παράλληλα να προετοιμάζεται για την αποκατάσταση μετά την περίοδο κρίσης. Για τον σκοπό αυτό πρέπει να υπάρχει άλλη ομάδα για προετοιμασία και εφαρμογή μέτρων αποκατάστασης που ίσως αποτελεί πιο δύσκολη κατάσταση.
Στον 21ο αιώνα έχουν εμφανιστεί νέοι κίνδυνοι και αυξήθηκαν οι πιθανότητες κρίσης λόγω της παγκοσμιοποίησης, της κλιματικής αλλαγής και τις ασύμμετρες απειλές. Η επιβίωση της Κυπριακής Δημοκρατίας απαιτεί συνεχή προσπάθεια, σχεδίαση και ετοιμότητα σε όλα τα επίπεδα. Οι έχοντες την εξουσία έχουν και την ευθύνη να πράξουν αυτά που πρέπει και κυρίως να τα δοκιμάζουν. Μόνο έτσι θα αποκτήσει και ο απλός πολίτης το αίσθημα ευθύνης που απαιτούν οι καιροί».
«Η Πολιτεία να προλαβαίνει τα Fake News»
– Ο ρόλος σ’ αυτές τις περιπτώσεις των ΜΜΕ και των άλλων διασπορέων ειδήσεων, πόσο σημαντικός είναι;
– «Είναι σημαντικότατος και αποτελεί έναν από τους κύριους παράγοντες της ορθής διαχείρισης της κρίσης. Δεν μπορεί να γράφονται ή να λέγονται πράγματα που δεν είναι αξιόπιστα και επιβεβαιωμένα από τον αρμόδιο για την κρίση υπουργό. Στην περίπτωση του κορωνοϊού, ο υπουργός Υγείας είναι ο μόνος που θα πρέπει να κάνει δηλώσεις και έτσι προβλέπεται και στα σχέδια. Τα δε ΜΜΕ για να μην υπάρχει διασπορά ψευδών ειδήσεων, θα πρέπει να έχουν καθημερινή επαφή με το αρμόδιο υπουργείο και να αναμεταδίδουν τα δελτία Τύπου ή δηλώσεις που παρέχουν αξιόπιστη και αντικειμενική ενημέρωση χωρίς να προκαλούν πανικό».
– Έχουμε και τα Social Media βέβαια στα οποία είναι ανεξέλεγκτη η κατάσταση εκεί…
-«Όντως είναι ανεξέλεγκτη η κατάσταση εκεί, γι’ αυτό πρέπει η επίσημη Πολιτεία να προλαβαίνει τις καταστάσεις και τα Fake News με τον τρόπο που αναφέρεται πιο πάνω χωρίς να εισέρχεται σε αντιπαράθεση στο ίδιο επίπεδο με τις συγκεκριμένες πηγές Fake News.
