O πρώην Υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Ιακώβου αξιολογεί βασικούς σταθμούς στην πορεία του κυπριακού κράτους.

Το όνομα του είναι συνυφασμένο με τη σύγχρονη κυπριακή ιστορία. Από τους πρωταγωνιστές της πορείας της Κυπριακής Δημοκρατίας, άφησε τη σφραγίδα του σε κρίσιμες στιγμές. Υπηρέτησε τρεις φορές, σε διαφορετικές κυβερνήσεις ως υπουργός Εξωτερικών και έκλεισε την πολιτική του πορεία ως Επίτροπος Προεδρίας. Διετέλεσε διπλωμάτης, Πρέσβης, διευθυντής του κέντρου παραγωγικότητας και υπεύθυνος στην Υπηρεσία Μερίμνης για τους πρόσφυγες μετά την τουρκική εισβολή. Διεκδίκησε ακόμα και το προεδρικό αξίωμα, ενώ ως υπουργός Εξωτερικών είχε να διαχειριστεί κρίσιμους σταθμούς για την πορεία του Κυπριακού. Την ανακήρυξη του ψευδοκράτους επί Σπύρου Κυπριανού και το άνοιγμα των οδοφραγμάτων επί Τάσσου Παπαδόπουλου. Έζησε επίσης από τη θέση του επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής του κράτους τις δύο πιο σημαντικές πρωτοβουλίες για επίλυση του Κυπριακού. Τη Δέσμη Ιδεών Γκάλι επί Γιώργου Βασιλείου και το Σχέδιο Ανάν επί Τάσσου Παπαδόπουλου.

Ο Γιώργος Ιακώβου με αφορμή τη συμπλήρωση 60 χρόνων Κυπριακής Δημοκρατίας γυρίζει τον χρόνο πίσω και μοιράζεται μαζί μας γνωστές και άγνωστες στιγμές της σύγχρονης κυπριακής ιστορίας. Αναφέρεται στις διπλωματικές μάχες που είχε να δώσει ο ίδιος προσωπικά, στο παρασκήνιο αλλά και τις σχέσεις του με τους εκάστοτε Προέδρους της Κυπριακής Δημοκρατίας με τους οποίους είχε συνεργαστεί. Η κουβέντα μας όμως δεν περιορίστηκε εκεί. Όπως ανέφερε, σημαντικοί σταθμοί στην πορεία του Κυπριακού δεν υπήρξαν μόνο από το 1960 και μετά, αλλά και πριν. Και αυτοί οι σταθμοί είναι που καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό και τη μετέπειτα πορεία…

«Έγιναν και πριν την ανακήρυξη πολλά λάθη που μας οδήγησαν στις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου και τα οποία δεν πρέπει να ξεχνάμε διότι υπάρχουν ομοιότητες και με την παραπέρα πορεία». Με αυτή την επισήμανση ξεκινά να κάνει την πολιτική αποτίμηση για την πορεία της Κυπριακής Δημοκρατίας. «Για παράδειγμα αυτό που συμφωνήθηκε μεταξύ Καραμανλή και Μεντερέζ στη Ζυρίχη το 30% ως ποσοστό συμμετοχής των Τουρκοκυπρίων στο νέο κράτος ήταν ένα βαρίδι. Πού βρέθηκε αυτό το ποσοστό; Οι Τούρκοι ισχυρίζονταν πως όταν ήρθαν οι Βρετανοί στην Κύπρο, το 30% του πληθυσμού ήταν Τούρκοι. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Στην καταμέτρηση του πληθυσμού που έγινε τότε από τους Βρετανούς, το ποσοστό των μωαμεθανών ήταν περίπου στο 25% και οι περισσότεροι ήταν λινοβάμβακοι. Παρακολουθώντας την απογραφή πληθυσμού, αυτό το ποσοστό μειωνόταν και έφτασε το 1923 στο 18%. Σταθμός ήταν και το γεγονός ότι η Βρετανία πρότεινε στην Ελλάδα την ένωση με την Κύπρο δύο φορές. Το 1912 και το 1915, αλλά η προσφορά απερρίφθη. Υπάρχουν διάφορες δικαιολογίες αλλά ουσιαστικά ο λόγος ήταν ότι η Ελλάδα ήταν πολύ μικρή τότε και η Κύπρος πολύ μακριά.«Μεγάλος σταθμός θεωρώ ότι ήταν επίσης η θέση της Εθναρχίας «ένωσης και μόνο ένωσης» και μη συζήτησης οποιασδήποτε άλλης λύσης», σημειώνει, επισημαίνοντας πώς εάν πηγαίναμε νωρίτερα για την ανεξαρτησία θα είχαμε πολύ καλύτερους όρους». 

 

Πρώτος σταθμός μετά την ανεξαρτησία, αναφέρει ο πρώην ΥΠΕΞ ήταν το 1963. «Τα 13 σημεία για την αλλαγή του Συντάγματος που προώθησε ο Μακάριος, σήμαναν την έναρξη μιας νέας φάσης μιας συνεχιζόμενης κρίσης. «Διότι όταν υπέγραψες πριν από τρία χρόνια και υπέγραψαν και οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις και λες ότι θέλεις να αναθεωρήσεις μία διεθνή σύμβαση, με μία τεράστια Τουρκία από πάνω μας, θεωρώ ότι έγιναν κακοί υπολογισμοί ως προς τη διεθνή υποστήριξη που πιστεύαμε ότι θα είχε η Κύπρος», σημειώνει ο κ. Ιακώβου. «Το κουβέντιασα αρκετές φορές με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Έφυγαν οι Τουρκοκύπριοι από την Κυβέρνηση και η Τουρκία καραδοκούσε να επιβάλει τη θέληση της. Φτάσαμε στην ΕΟΚΑ Β’ που έδειχνε ότι η Κυπριακή Δημοκρατία ήταν ένα κράτος υπό αμφισβήτηση ακόμα και μεταξύ των Ελληνοκυπρίων. Από την άλλη είχαμε τη Χούντα πού ήταν ανεκδιήγητη. Οι χουντικοί ήταν πράκτορες και είδαμε πώς σκέφτονταν το σχέδιο Άτσενσον. Όταν έγινε το πραξικόπημα, η εισβολή ήταν αναπόφευκτη και δεν μπορούσε να τη σταματήσει κανένας. Όλες οι μαρτυρίες που υπάρχουν δείχνουν ότι το πραξικόπημα υποδαυλίστηκε από στοιχεία των ΗΠΑ, μυστικές υπηρεσίες που φρόντισαν να ρυθμίσουν το Κυπριακό».

Η ανακήρυξη του ψευδοκράτους

Η ανάληψη του Υπουργείου Εξωτερικών επί προεδρίας Σπύρου Κυπριανού, από τον κ. Ιακώβου, σημαδεύτηκε από την ανακήρυξη του ψευδοκράτους. «Όταν έγινα Υπουργός Εξωτερικών είχα πάει τον Οκτώβριο του 1983 και είπα στον κ. Κυπριανού ότι έχω ενδείξεις ότι οι Τουρκοκύπριοι θα ανακηρύξουν “κράτος”. Μου είπε το εξής: «Γιώργο άκουσε, θα ανακηρύξουν ‘’κράτος’’ κάποια στιγμή σίγουρα αλλά όχι σε αυτό το στάδιο». «Όταν πήγα πίσω στο γραφείο τηλεφώνησα στον Σερ Ίαν Μπράουνλι ο οποίος ήταν ο σύμβουλος της Κυβέρνησης και ήταν καθηγητής του διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και του ζήτησα μία γνωμάτευση σχετικά με το καθεστώς και τις επιπτώσεις μίας ανακήρυξης “κράτους” από τους Τουρκοκυπρίους. Είχε προηγηθεί το 1982, η υπογραφή της συνθήκης για το δίκαιο της θάλασσας και ζήτησα την άποψή του για το τι μπορούμε να κάνουμε σε σχέση με την ΑΟΖ. Ήμουν τόσο σίγουρος ότι θα προχωρούσαν σε ανακήρυξη του “κράτους”, που είχα πει να αρχίσουν να ετοιμάζουν την ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας, στα Ηνωμένα Έθνη. Όλες οι ενδείξεις που είχα και η χρονοτριβή του Ντενκτάς ακόμη και προς τον ΓΓ του ΟΗΕ να μπει σε διαπραγματεύσεις οδηγούσαν στο συμπέρασμα ότι αποσκοπούσε στην ανακήρυξη “κράτους”. Έφτασα στη Νέα Υόρκη μέσω Λονδίνου. Στη Νέα Υόρκη ο Μόνιμος Αντιπρόσωπος του Ηνωμένου Βασιλείου τον οποίο συνάντησα, μου είπε ότι πρέπει να συγκληθεί αμέσως το Συμβούλιο Ασφαλείας, διότι όπως μου είπε, είχαν πληροφορίες ότι μία σειρά από μουσουλμανικές χώρες θα αναγνώριζαν το ψευδοκράτος. Τον ρώτησα να μου πει συγκεκριμένα πράγματα και μου ανέφερε το Μπαγκλαντές. Ζήτησα να μου πάρουν τον Υπουργό Εξωτερικών του Μπαγκλαντές και μου είπε ότι δεν θα το αναγνωρίσουν. Μου είπε ότι είχε πάρει ο στρατηγός Εβρέν, που ήταν τότε Πρόεδρος της Τουρκίας, τον Πρόεδρο της χώρας του και ότι ζήτησε αναγνώριση, αλλά του απάντησε  ο Πρωθυπουργός ότι δεν θα το έκαναν και να βρει τρόπο να αποφύγει τον Εβρέν. 

Ο Σπύρος Κυπριανού βρισκόταν στην Αθήνα και έκανε διαβουλεύσεις. Με πήρε τηλέφωνο και μού είπε ότι είπε στους πολιτικούς αρχηγούς να έρθουν στη Νέα Υόρκη για να με βοηθήσουν. Διερωτήθηκα πώς θα με βοηθούσαν και μου απάντησε: «Γιώργο, δεν τους θέλω να μείνουν στην Κύπρο. Σκέψου λίγο πολιτικά. Στην Κύπρο θα κάνουν αντιπολίτευση». Του απάντησα ότι εγώ θα προχωρήσω σε σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας και αν έρθουν, ήρθαν. Έκανα τις διαβουλεύσεις, είδα και τον ΓΓ του ΟΗΕ και όταν είδα ότι και οι ΗΠΑ και η Ρωσία και η Κίνα και η Γαλλία θα μας υποστήριζαν, τους “επέβαλα” και το ψήφισμα καταδίκης του ψευδοκράτους.

Ο ρόλος της Μάλτας και ο πύργος των ιπποτών

Στον αγώνα αυτό βοήθησε η Μάλτα η οποία ήταν η χώρα που προήδρευε του Συμβουλίου Ασφαλείας. «Έψαχνα τον μόνιμο αντιπρόσωπο της Μάλτας στα Ηνωμένα Έθνη, ο οποίος όταν τον βρήκα μου είπε ότι είχε εντολές να τηρήσει ουδέτερη στάση. Διότι όπως μου είπε, ο Πρωθυπουργός της Μάλτας ήθελε να καλέσει τον Κυπριανού και τον Ντενκτάς στον πύργο των ιπποτών στη Μάλτα για να γίνει συζήτηση για λύση του Κυπριακού, όπως έκανε με τον Ρήγκαν και τον Γκορμπατσόφ. Ζήτησα να μου πάρουν τηλέφωνο τον Πρωθυπουργό της Μάλτας και μου είπαν ότι ήταν ιππασία. Τελικά όταν έφτασαν οι πολιτικοί αρχηγοί, ο Βάσος Λυσσαρίδης είπε ότι είναι πολύ φίλος του και προθυμοποιήθηκε να τον πάρει τηλέφωνο. Πήρε την ίδια απάντηση, ότι ήταν ιππασία. Του είπα, μας λένε ψέματα διότι στη Μάλτα τώρα είναι μεσάνυκτα. Ζήτησα να μου πάρουν τον Υπουργό Εξωτερικών της Μάλτας τον οποίο γνώριζα και ρώτησα τι συμβαίνει. Μου είπε την ίδια ιστορία, ότι η Μάλτα θέλει να παίξει ρόλο στη λύση του Κυπριακού. Τον παρακάλεσα να δώσει εντολή άμεσα να συνέλθει το Συμβούλιο Ασφαλείας. Πήρε ο ίδιος την ευθύνη ενώ εγώ κρατούσα από το χέρι τον Μαλτέζο τον Πρέσβη και του έδωσα το τηλέφωνο και του είπε να προχωρήσει στη σύγκλιση του ΣΑ. Ο Πρόεδρος Κυπριανού έφτασε μετά, έκανα την εναρκτήρια ομιλία καταθέτοντας το ψήφισμα 541 στο οποίο έκαναν αποχή το Πακιστάν και η Ιορδανία εάν δεν κάνω λάθος».

Έτσι προέκυψε το ψήφισμα 789

Ο Γιώργος Ιακώβου θυμάται χαρακτηριστικά το πώς προέκυψε ένα από τα δύο σημαντικότατα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών για την Αμμόχωστο, το οποίο αποτελεί μέχρι σήμερα τη διπλωματική ασπίδα του θέματός μας. «Ήμασταν στη Νέα Υόρκη για τις Ιδέες Γκάλι. Λέω του Προέδρου Βασιλείου, ο οποίος ήταν εκεί και έκανε διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό, οι οποίες δεν πήγαιναν καλά, ότι θα έμενα διότι πίστευα ότι θα έμπαινε κάποιο ψήφισμα και δούλεψα μαζί με διάφορες φιλικές χώρες για αυτό. Βοηθός ΓΓ του ΟΗΕ ήταν ένας πολύ καλός μου φίλος, ο Πετρόφσκι ο οποίος προηγουμένως ήταν στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας. Μου έδειξε το ψήφισμα που θα κατατίθετο για την Κύπρο το οποίο ήταν πολύ καλό, όμως το τοπικιστικό μου, μου χτύπησε ένα καμπανάκι για την Αμμόχωστο. Ζήτησα και είδα όλους τους εκπροσώπους των μονίμων αντιπροσωπειών και τους είπα ότι θέλω να μπει μια αναφορά για το Βαρώσι. Είπα χαρακτηριστικά στον Εγγλέζο ότι μπορεί να είναι ο καταλύτης για τη λύση του Κυπριακού το Βαρώσι. Ο Αμερικάνος μου είπαν ότι λείπει και ήρθε ένας δεύτερος τη τάξει και του είπα την παράκληση μου να μπει μία πρόνοια για το Βαρώσι διότι πέρασαν 8 χρόνια από το 1984 που εγκρίθηκε το ψήφισμα 550. Ως καθαρόαιμος γραφειοκράτης μου απάντησε ότι έχουν αριθμηθεί οι πρόνοιες του ψηφίσματος και δεν μπορεί να αλλάξουν. Του εισηγήθηκα, στην παράγραφο που λέει να τεθεί η νεκρή ζώνη υπό τον έλεγχο των Ηνωμένων Εθνών να συμπεριληφθεί «και η περιοχή Βαρωσίων». Τρεις λέξεις μόνο του είπα. Και μου λέει εντάξει και το έγραψε, «περιλαμβανομένη και της πόλης της Αμμοχώστου». 

Ιδέες Γκάλι και Σχέδιο Ανάν

Σημείο αναφοράς είναι και οι δύο σημαντικότερες ίσως πρωτοβουλίες για το Κυπριακό. Όπως επισημαίνει: «Πρώτα να πω για το σχέδιο Ανάν ότι είχε πολλά τιμωρητικά στοιχεία διότι θα μπαίναμε στην ΕΕ. Όλοι δουλέψαμε για την ένταξη της ΕΕ αλλά αν το ελληνικό κοινοβούλιο δεν έλεγε ότι δεν θα ψήφιζαν οποιαδήποτε διεύρυνση στην οποία δεν θα συμπεριλαμβανόταν και η Κύπρος, δεν θα είχε επιτευχθεί η ένταξη. Έπαιξε καταλυτικό ρόλο. Αυτή η θέση μάς έβαλε στην ΕΕ. Λόγω αυτού οι Τούρκοι ζητούσαν ως αντάλλαγμα -λες και μόνοι οι Ελληνοκύπριοι θα έμπαιναν- να μπουν διάφορες πρόνοιες που ήθελαν στο σχέδιο λύσης. Εγώ δεν είχα κανένα δισταγμό να ταχθώ εναντίον του σχεδίου Ανάν. Το είχα πει στον ειδικό αντιπρόσωπο του ΓΓ των Ηνωμένων Εθνών, Άλβαρο ντε Σότο και κατ΄ιδίαν διότι ήταν φίλος μου, και δημόσια ότι έχει το κόμπλεξ που έχουν όλοι οι συγγραφείς: να υπερασπίζεται αυτά που έγραψε. Το πρόβλημα ήταν ότι επί Κληρίδη δόθηκαν διαβεβαιώσεις ότι θα δεχόμασταν το κείμενο Ανάν. Τελικά, όταν φαινόταν ότι η Κύπρος θα εντασσόταν στην ΕΕ και χωρίς το σχέδιο, ο Ανάν υπέκυψε στις πιέσεις που είχε από πλευράς Τουρκίας και ενέταξε πρόνοιες στο σχέδιο τις οποίες εμείς δεν μπορούσαμε να δεχθούμε».

«Όσον αφορά τις Ιδέες Γκάλι, κοιτώντας όλα τα σχέδια που ήρθαν ενώπιόν, μας δεν υπήρχε κανένα σχέδιο το οποίο θα μπορούσαμε να πάμε στην πλατεία Ελευθερίας και να πούμε “νενικήκαμεν”. Φυσικά, επί Κυπριανού ήταν και πολύ σκληρές οι θέσεις μας. Για παράδειγμα στο εδαφικό έλεγε ότι δεν δεχόταν πάνω από 23%. Τη στιγμή που η Τουρκία κατέχει το 37% των εδαφών μας,  προσπαθούμε να τους πείσουμε να υποχωρήσουν στο 28% και δεν δέχονται. Όπως είπα αυτό το νούμερο «30» το είχαν ως βάση από την αρχή. Εάν καταφέρναμε να πέσουν στο 27%-28% θα ήταν επιτυχία».

Άνοιγμα οδοφραγμάτων από Ντενκτάς

Ο Γ. Ιακώβου θυμάται το άνοιγμα των οδοφραγμάτων και την επισήμανση του πώς ο Ντενκτάς μας πρόλαβε πάλι και στέκεται στις συζητήσεις που έγιναν μετά για διάνοιξη και άλλων οδοφραγμάτων.

«Στη θητεία μου δίπλα από τον Δημήτρη Χριστόφια ως Επίτροπος Προεδρίας δεν συμμετείχα ενεργά στο Κυπριακό. Ασχολούμουν με τα πρακτικά των συζητήσεων με τον Οζντίλ Ναμί και για τις συζητήσεις Χριστόφια – Ταλάτ. Ο Ταλάτ ήταν διαφορετικός από τους υπόλοιπους. Όταν ήρθε ο Έρογλου είχα πει στον Χριστόφια ότι είναι ώρα να πάμε σπίτι μας. «Τώρα βλέπω με πολύ ανησυχία. Η Τουρκία έχει αναπτυχθεί πολύ και είναι παντού. Θεωρώ ότι πολύ δύσκολα θα εξευρεθεί λύση», αναφέρει.

Η γνωριμία με τον Μακάριο 

Η γνωριμία με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, θυμάται, ήταν κάπως περίεργη. «Θα πρέπει να πω εδώ ότι ο Μακάριος δεν ήθελε να διοριστώ διευθυντής του Κέντρου Παραγωγικότητας, διότι ήθελε να διοριστεί κάποιος άλλος. Τελικά τα βρήκαμε στο Λονδίνο λίγο μετά την εισβολή. Είχα πάει στη Γενεύη να κάνω μία ομιλία στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και μετά στο Λονδίνο σε ένα συλλαλητήριο με πολύ κόσμο. Κατά την παρουσία μου εκεί, πήγα να δω και τον Αρχιεπίσκοπο. Η πρώτη αντίδραση του ήταν η εξής: «Θα σε ρωτήσω μία ερώτηση Ιακώβου. Να γυρίσω στην Κύπρο ή να μη γυρίσω». Του είπα: «Ασφαλώς να γυρίσετε». Και μου είπε να καθίσω και αρχίσαμε να κουβεντιάζουμε. Από τον πρώτο χρόνο της επιστροφής του άρχισε να μου προσφέρει διάφορες θέσεις. Όμως του είχα πει ότι δεν πρόκειται να δεχθώ τίποτε για να μην πουν ότι εκμεταλλεύτηκα τη θέση μου για τη δουλειά που έγινε για τους πρόσφυγες. Όταν πέθανε ο Μακάριος, εγώ είχα φιλίες με τον Κυπριανού από τότε που ήμασταν φοιτητές και όταν του μίλησε η κ. Σουλιώτη η οποία είχε και στενή σχέση με τον Μακάριο και ήταν πρόεδρος του Ερυθρού Σταυρού, ο Μακάριος με είχε υπόψη του για γενικός διευθυντής του Υπουργείου Εξωτερικών. Τελικά διορίστηκε ο κ. Ρολάνδης Υπουργός Εξωτερικών και μου πρότεινε να πάω πρέσβης στη Ρωσία αλλά απέρριψα την πρόταση διότι είχα μόνιμο συμβόλαιο με τα Ηνωμένα Έθνη».