Μιλά για τα νέα δεδομένα που δημιουργούνται με την ανάδειξη του Ερσίν Τατάρ στην ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητας και την προοπτική μιας νέας προσπάθειας στο Κυπριακό. Ο πρώην διαπραγματευτής Οζντίλ Ναμί υποδεικνύει ότι ο Ερσίν Τατάρ δεν είναι ο πρώτος Τουρκοκύπριος ηγέτης που μιλά για το τέλος της προσπάθειας λύσης στο πλαίσιο της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας και για λύση δύο κρατών.
Επισημαίνει πως και ο Ραούφ Ντενκτάς και ο Ντερβίς Έρογλου στο παρελθόν μιλούσαν για λύση δύο κρατών κι όμως βρέθηκε ο δρόμος για διαπραγματεύσεις. Για αυτό, σημειώνει, δεν πρέπει να προδικάζουμε το αποτέλεσμα της προσπάθειας, υπογραμμίζοντας ότι αυτό θα εξαρτηθεί από τον τρόπο που ο ΓΓ του ΟΗΕ θα διαχειριστεί την κατάσταση. Στη συνέντευξή του στον «Φ» αναφέρεται στις εξελίξεις σε σχέση με την περίκλειστη περιοχή της Αμμοχώστου, επισημαίνοντας ότι ο κύριος στόχος της Τουρκίας είναι να «ταρακουνήσει» την ελληνοκυπριακή πλευρά και να της στείλει το μήνυμα ότι η επιστροφή της περίκλειστης περιοχής, ενδέχεται να μην είναι πλέον εκεί στο μέλλον όπως θεωρούσε μέχρι σήμερα ως δεδομένο.
Σκιαγραφεί το τουρκοκυπριακό πολιτικό σκηνικό όπως διαμορφώνεται και σχολιάζει τις τουρκικές παρεμβάσεις, αλλά και τον βαθμό που επηρεάζουν οι αλλαγές στην Τουρκία με την ενίσχυση του θρησκευτικού χαρακτήρα του κράτους. Μιλά για την εξάρτηση της τουρκοκυπριακής κοινότητας από την Άγκυρα, υποδεικνύοντας ότι η μη λύση του Κυπριακού αυξάνει την εξάρτηση των Τουρκοκυπρίων από την Τουρκία.
– Είμαστε στην αρχή μιας νέας εποχής στο Κυπριακό με την εκλογή Τατάρ; Πώς βλέπετε την επόμενη μέρα;
– Νομίζω ότι θα ήταν υπερβολή να το έλεγα αυτό. Ο κ. Τατάρ δεν είναι ο πρώτος Τ/κ ηγέτης που είπε ότι οι προσπάθειες εξεύρεσης ομοσπονδιακής λύσης απέτυχαν και πρέπει να μιλήσουμε για μια λύση δύο κρατών. Πριν από αυτόν, τόσο ο Ντενκτάς όσο και ο Έρογλου είχαν προβεί σε τέτοιες δηλώσεις, αλλά αργότερα βρέθηκαν τρόποι για να επιστρέψουν οι δύο πλευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα του ΓΓ του ΟΗΕ. Λοιπόν, βρεθήκαμε ξανά σε αυτή τη θέση και δεν θα βιαζόμουν να προδικάσω το μέλλον των συνομιλιών με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ακόμα. Όλα εξαρτώνται από τον τρόπο με τον οποίο τα Ηνωμένα Έθνη θα διαχειριστούν την κατάσταση τις επόμενες ημέρες.
Έχουμε ακούσει ότι ο ΓΓ του ΟΗΕ θα προσπαθήσει σύντομα να καταλάβει εάν οι δύο πλευρές στο νησί εξακολουθούν να ενδιαφέρονται να κάνουν άλλη μια προσπάθεια, αυτή τη φορά με καθορισμένο χρονικό πλαίσιο προσανατολισμένο στα αποτελέσματα, για να επιτευχθεί μια διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία (ΔΔΟ) με πολιτική ισότητα ως ορίζεται στις σχετικές αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών. Κατανοώ ότι η Ειδική Σύμβουλος του ΓΓ του ΟΗΕ θα προσεγγίσει σύντομα τόσο τους δύο ηγέτες όσο και τις εγγυήτριες δυνάμεις προκειμένου να εκτιμήσουν εάν υπάρχει μια καλή πιθανότητα επιτυχίας για μια διάσκεψη 5+1 για να μιλήσουμε για το πώς προχωρούμε και με ποιο τρόπο.
Προς το παρόν οι πιθανότητες επιτυχίας μιας τέτοιας συνάντησης δεν φαίνονται καλές. Οι δύο ηγέτες δεν συμφωνούν για το ποια θα πρέπει να είναι η ατζέντα μιας τέτοιας συνάντησης ή ακόμη και σε ποια βάση θα πρέπει να συγκληθεί μια τέτοια συνάντηση. Ο κ. Αναστασιάδης θέλει να πάει εκεί για να δει πώς μπορεί να ξαναρχίσει η διαδικασία με υπάρχουσες παραμέτρους του ΟΗΕ, χωρίς χρονικά όρια και χωρίς ορισμό του τι θα συμβεί εάν αποτύχει η νέα απόπειρα, ενώ η τουρκική πλευρά λέει ότι πρέπει να πούμε και να κάνουμε νέα πράγματα, συμπεριλαμβανομένης της συζήτησης για μια πιθανή λύση δύο κρατών.
Υποθέτω ότι μπορεί να λένε ότι η πρώτη συνάντηση θα είναι «ανεπίσημη» και θα δώσει την ευκαιρία σε όλες τις πλευρές να πουν οτιδήποτε θέλουν ο ένας στον άλλο μπροστά στα Ηνωμένα Έθνη, αλλά αυτό θα μετατραπεί πολύ γρήγορα σε παιχνίδι αλληλοκατηγοριών και θα τελειώσει με αποτυχία. Θα ήταν πολύ πιο χρήσιμο να γεφυρωθεί πρώτα το χάσμα μεταξύ των δύο πλευρών τουλάχιστον για τη βάση και την ημερήσια διάταξη και στη συνέχεια να συγκληθεί επίσημη ή ανεπίσημη διάσκεψη.
– Θεωρείτε ότι μπορεί να υπάρξει προοπτική επανέναρξης των διαπραγματεύσεων δεδομένης της επιμονής Τατάρ και της Τουρκίας σε λύση δύο κρατών; Ποιο πιστεύετε ότι θα είναι το αποτέλεσμα μιας νέας άτυπης πενταμερούς;
– Πολλά εξαρτώνται από τον τρόπο με τον οποίο ο ΓΓ του ΟΗΕ θα διαχειριστεί την κατάσταση. Στην έκθεσή του μετά τον Κραν Μοντανά έδωσε ήδη κάποια στοιχεία όσον αφορά τις σκέψεις του. Είπε ότι η λύση υπάρχει στο τραπέζι και αυτό που λείπει είναι η πολιτική βούληση. Είπε επίσης ότι το status quo είναι απαράδεκτο και πρόσθεσε ότι μια νέα προσπάθεια μπορεί να γίνει μόνο με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Νομίζω ότι αν οικοδομήσει σε αυτά και επεξεργαστεί τι ακριβώς αναμένει, μπορεί να οδηγήσει τη διαδικασία πίσω στις ράγες.
Ας μην ξεχνάμε ότι ο ΓΓ δεσμεύεται από τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας και τις αναφορές για λύση ΔΔΟ. Γνωρίζουμε, ωστόσο, ότι η επανάληψη αυτού που κάνουμε τα τελευταία 50 περίπου χρόνια και η προσδοκία διαφορετικού αποτελέσματος δεν είναι ρεαλιστική. Πρέπει λοιπόν να αναρωτηθούμε τι μπορεί να γίνει διαφορετικά αυτή τη φορά, ενώ ταυτόχρονα να τηρούμε τις υπάρχουσες παραμέτρους του ΟΗΕ. Πιστεύω ότι η απάντηση σε αυτό το ερώτημα έγκειται στο να υπάρξει ο σωστός σχεδιασμός στις διαπραγματεύσεις. Αυτή τη στιγμή πρέπει να επικεντρωθούμε στη διαδικασία και όχι στο περιεχόμενο.
Ας θυμηθούμε ότι ο ΓΓ του ΟΗΕ ανέφερε ότι η συμφωνία βρίσκεται στο τραπέζι. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να σεβόμαστε αυτό που έχει επιτευχθεί, να το αξιοποιήσουμε και να το ολοκληρώσουμε. Πώς μπορεί να γίνει αυτό λαμβάνοντας υπόψη τι συνέβη στο Κραν Μοντανά; Κατά την άποψή μου, η απάντηση είναι σαφής.
1Συμφωνούμε να συνεχίσουμε από εκεί που σταματήσαμε στο Κραν Μοντανά.
2Επιβεβαιώνουμε τη δέσμευσή μας στο «Πλαίσιο Γκουτέρες» για επίλυση των εκκρεμούντων ζητημάτων.
3Βάζουμε ένα χρονικό πλαίσιο στις νέες συνομιλίες.
4Συμφωνούμε ότι θα χρησιμοποιηθεί ένας μηχανισμός επίλυσης «αδιεξόδων» εάν εξακολουθούν να υπάρχουν κάποια άλυτα ζητήματα στο τέλος του χρονοδιαγράμματος.
5Αποφασίζουμε από την αρχή τι θα συμβεί εάν μία από τις πλευρές πει «Όχι» στο δημοψήφισμα ή εγκαταλείψει τις συνομιλίες.
Με άλλα λόγια, ο ΓΓ του ΟΗΕ πρέπει να βρει έναν τρόπο να σταματήσει τη διατήρηση του «status quo» από τα πιθανά αποτελέσματα μιας νέας διαδικασίας. Εάν καταφέρει να το κάνει αυτό, νομίζω ότι είναι σε θέση να επαναφέρει τη διαδικασία και να συνεχίσει τις συνομιλίες με αποτελεσματικό τρόπο σε καθορισμένο χρονικό πλαίσιο.
Στο τέλος αυτής της διαδικασίας, η ελληνοκυπριακή πλευρά θα πρέπει να επιλέξει μεταξύ ομοσπονδίας και δύο κρατών, ενώ η τουρκοκυπριακή πλευρά θα πρέπει να επιλέξει μεταξύ ομοσπονδίας και περαιτέρω απομόνωσης. Πιστεύω ότι έχοντας αυτά ενώπιόν τους και οι δύο πλευρές θα επιλέξουν να ψηφίσουν την ομοσπονδία. Ένα τέτοιο σενάριο θα επέτρεπε στον Ελληνοκύπριο ηγέτη να πει ότι κατάφερε να συνεχίσει τις συνομιλίες με βάση την υπάρχουσα βάση του ΟΗΕ, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει στον Τουρκοκύπριο ηγέτη να πει ότι η λύση των δύο κρατών είναι τώρα μεταξύ των πιθανών αποτελεσμάτων.
Πιστεύω ότι ο ΟΗΕ γνωρίζει τα πλεονεκτήματα μιας τέτοιας νέας προσέγγισης. Το ερώτημα είναι αν οι ηγέτες μας έχουν την απαραίτητη πολιτική βούληση για να τερματίσουν το status quo και αν η πενταμερής θα υποστηρίξει ή όχι τον κ. Γκουτέρες όταν θέλει να προχωρήσει με τόσο αποφασιστικό τρόπο.
– Πώς βλέπετε να εξελίσσεται η κατάσταση όσον αφορά το Βαρώσι; Ποια είναι τα σχέδια του Ερντογάν;
– Το κύριο μήνυμα όσον αφορά τα Βαρώσια είναι ότι η τουρκική πλευρά δεν αισθάνεται πλέον ότι είναι δυνατή η αμοιβαία αποδεκτή λύση υπό τις τρέχουσες συνθήκες. Τα πράγματα πρέπει να αλλάξουν. Τα Ηνωμένα Έθνη και η υπόλοιπη διεθνής κοινότητα έχουν κολλήσει στο status quo του Κυπριακού όπως και οι Κύπριοι και λειτουργώντας έτσι άφησαν την Τουρκία να εκμεταλλεύεται το έδαφος όπως ξέρει καλύτερα να κάνει και αλλάζοντας τους κανόνες του παιχνιδιού. Τα ίδια βήματα γίνονται και με τους υδρογονάνθρακες. Με τέτοιες πρωτοβουλίες η τουρκική πλευρά λέει ότι δεν θα είμαστε οι μόνοι που πάσχουν από τη μη επίλυση του Κυπριακού. Οι πλευρές θα νιώσουν την πίεση και ίσως αυτό να δημιουργήσει μια διαφορετική δυναμική που να τερματίσει το status quo.
– Πιστεύετε ότι σε κάποια φάση θα γίνει ο πλήρης εποικισμός της Αμμοχώστου και τι σημαίνει αυτό για το Κυπριακό;
– Αυτό είναι πολύ νωρίς για να το πω. Πολλά θα εξαρτηθούν από τον αριθμό των ιδιοκτητών που θα προσφύγουν στην Επιτροπή Ακίνητης Ιδιοκτησίας. Χρειάζεται πολύς χρόνος και χρήμα για την επανεγκατάσταση στα Βαρώσια. Φυσικά, εάν η τουρκική πλευρά επενδύσει τόσο τεράστια χρηματικά ποσά εκεί, μια μελλοντική εδαφική αναπροσαρμογή θα είναι αδύνατο να συμπεριλαμβάνει και τα Βαρώσια. Το πέρασμα του χρόνου καθιστά την εδαφική αναπροσαρμογή σε όλα τα κατοικημένα μέρη πολύ πιο δύσκολη, αν όχι αδύνατη.
– Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι κινήσεις Ερντογάν στο Βαρώσι είναι για εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων φίλων του. Εσείς τι πιστεύετε κρύβεται πίσω από τις ενέργειες ανοίγματος της περιοχής αυτό το χρονικό διάστημα; Είναι και ένα μέτρο πίεσης θεωρείτε σε σχέση με το θέμα των υδρογονανθράκων;
– Δεν βλέπω οικονομικό όφελος από το μονομερές άνοιγμα των Βαρωσίων. Το χρηματικό ποσό που πρέπει να επενδυθεί για την εκκαθάριση όλων των νομικών απαιτήσεων και την ανοικοδόμηση της πόλης μαζί με μια σύγχρονη υποδομή καθιστά το όλο πράγμα ανέφικτο υπό τις τρέχουσες συνθήκες όπου η «τδβκ» είναι απομονωμένη και χωρίς απευθείας πτήσεις. Επομένως, θα έλεγα ότι ο κύριος στόχος είναι να ταρακουνήσει την ελληνοκυπριακή πλευρά από την άνεσή της και να της δείξει ότι αυτό που θεωρούσε δεδομένο για τόσα χρόνια, όπως η επιστροφή της περιφραγμένης περιοχής των Βαρωσίων, ενδέχεται να μην είναι πλέον εκεί στο μέλλον.
Θα ήταν αφελές να πούμε ότι δεν μας επηρεάζουν οι αλλαγές στην Τουρκία
– Η αλλαγή του δημογραφικού χαρακτήρα της περιοχής, χρησιμοποιείται ως εργαλείο από την Τουρκία για έλεγχο της κατάστασης; Ποια η επίδραση της ενίσχυσης του θρησκευτικού στοιχείου με το χτίσιμο τζαμιών;
– Όπως είπα, είμαστε εξαρτημένοι από την Τουρκία για διάφορους λόγους, οπότε δεν χρειάζεται να αλλάξουν τη δημογραφία μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι η δημογραφία μας δεν αλλάζει. Αλλάζει με πολύ γρήγορο ρυθμό. Αλλά αυτό οφείλεται περισσότερο στη μετανάστευση που απαιτείται από την οικονομία μας και σε έναν ξεπερασμένο νόμο περί «ιθαγένειας» που δεν καταφέραμε να υιοθετήσουμε στη νέα μας πραγματικότητα. Όπως γνωρίζετε, οι Τουρκοκύπριοι είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι και έντονοι στο θέμα του κοσμικού κράτους. Ωστόσο, θα ήταν αφελές να πούμε ότι είμαστε ανεπηρέαστοι από τις αλλαγές στην Τουρκία.
– Πώς αντιδρά το ΡΤΚ σε αυτά τα νέα δεδομένα και πώς βλέπετε να διαμορφώνεται το πολιτικό σκηνικό ανάμεσα στην τουρκοκυπριακή κοινότητα;
– Το ΡΤΚ αρνείται να γίνει μέρος της πόλωσης που κάποιοι κύκλοι προσπαθούν να δημιουργήσουν μέσα στην κοινωνία. Πιστεύουμε ότι πρέπει να έχουμε άριστες σχέσεις με όλους τους γείτονές μας. Δυστυχώς, αυτό δεν είναι εύκολο να γίνει και εμείς έχουμε βρεθεί στη μέση μιας διαμάχης, αλλά πιστεύω ότι μακροπρόθεσμα οι λογικοί άνθρωποι και όχι οι εξτρεμιστές πάντα κερδίζουν και έτσι επιτυγχάνουμε πρόοδο.
Δεν περίμενα τόσο έντονη την τουρκική παρέμβαση
– Περιμένατε τη νίκη Τατάρ; Υπάρχει ακόμα μεγάλη συζήτηση γύρω από τις τουρκικές παρεμβάσεις. Πώς το σχολιάζετε;
– Ειλικρινά μιλώντας δεν περίμενα τόσο έντονη παρέμβαση στις εκλογές μας από την Τουρκία, καθώς δεν υπάρχει ανάγκη για αυτό. Είναι κοινή λογική ότι όποιος είναι ο ηγέτης της τουρκοκυπριακής πλευράς πρέπει να έχει την Τουρκία στο πλευρό του εάν πρόκειται να επιτύχει μια ομοσπονδιακή λύση ή μια λύση δύο κρατών. Νομίζω ότι αυτή τη φορά έγινε πολύ προσωπικό και συναισθήματα αναμείχθηκαν περισσότερο από κάθε άλλη φορά.
– Με την εκλογή Τατάρ, φαίνεται ότι η Τουρκία αυξάνει ακόμα περισσότερο τον έλεγχο και την επιρροή της. Σας ανησυχεί αυτό ή θεωρείτε ότι είναι υπερβολή;
– Εξαρτιόμαστε από την Τουρκία για τα ταξίδια μας, την επικοινωνία, την ασφάλεια και πολλά άλλα, οπόταν δεν είναι μόνο η οικονομική βοήθεια. Στην πραγματικότητα χρησιμοποιούμε την τουρκική λίρα που σημαίνει ότι πληρώνουμε στην Τουρκία φόρο πληθωρισμού. Εναπόκειται σε αυτούς να αποφασίσουν πόσα επιστρέφουν σε εμάς υπό τη μορφή επιχορηγήσεων και μακροπρόθεσμου δανεισμού. Αυτό ισχύει ανεξάρτητα από το ποιος βρίσκεται στο «Προεδρικό Μέγαρο».
Προσπαθήσαμε πολύ σκληρά για να μειώσουμε την εξάρτησή μας αναπτύσσοντας το εμπόριό μας μέσω της Πράσινης Γραμμής, καθώς και έχοντας περισσότερη συνεργασία με την ΕΕ. Μιλήσαμε για υιοθέτηση του ευρώ, αλλά η ΕΕ μας είπε ότι δεν θα έπρεπε και αν το κάναμε δεν θα είχαμε την υποστήριξή της προτού ενωθεί η Κύπρος. Δυστυχώς, η κυβέρνηση στο «Νότο» πάντα είχε ως πρώτη προτεραιότητα να αποτρέψει μια τέτοια συνεργασία και μας οδηγούσε σε όλο και περισσότερη εξάρτηση την Τουρκία. Παρ’ όλα αυτά, η προηγούμενη «κυβέρνηση» συνασπισμού με επικεφαλής το ΡΤΚ κατάφερε να διαχειριστεί την οικονομία με σχεδόν μηδενική οικονομική βοήθεια από την Τουρκία εκτός από εκείνη που στάλθηκε για αμυντικές δαπάνες.
Η κρίσιμη αλλαγή στον «Βορρά» ήταν η απώλεια ελπίδας για μια ομοσπονδιακή διευθέτηση στην Κύπρο. Αυτό οδηγεί τους ανθρώπους να βλέπουν ολόκληρο το μέλλον τους να εξαρτάται πλήρως από την Τουρκία. Αυτό καθορίζει τον πολιτικό διάλογο και όλα ξεκινούν να κρίνονται από το ποιος μπορεί να έχει καλύτερη σχέση με την υπάρχουσα τουρκική κυβέρνηση περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Επομένως, η μεγαλύτερη επιρροή της Τουρκίας είναι τελικά ένα φυσικό επακόλουθο ενός περιβάλλοντος χωρίς λύση για τους Τουρκοκύπριους και δεν μπορούμε να αρνηθούμε τον αντίκτυπο που έχει στην κοινωνική, αλλά και στην πολιτική μας ζωή.
Χάθηκε μια σπάνια ευκαιρία στο Κραν Μοντάνα
– Από την εμπειρία σας στη θέση του διαπραγματευτή, θεωρείτε ότι υπήρχε προοπτική να οδηγηθούμε σε μια λύση στο Κυπριακό και τι πήγε λάθος;
– Ναι. Δυστυχώς χάθηκε μια εξαιρετικά σπάνια ιστορική ευκαιρία στο Κρανς Μοντάνα. Ήταν ένα προσωπικό τραύμα για μένα, καθώς ξέρω τη σκληρή δουλειά και τις προσωπικές θυσίες που έγιναν για να φτάσουμε σε αυτό το σημείο. Το βράδυ του δείπνου πήρα τον λόγο και έκανα μια προσωπική έκκληση στον κ. Αναστασιάδη να αποδεχθεί τη συμφωνία που ήταν στο τραπέζι και η οποία ήταν το αποτέλεσμα των κυπριακής ιδιοκτησίας διαπραγματεύσεων και να ενώσουμε την κοινή μας πατρίδα. Για λόγους που δεν γνωρίζω, επέλεξε να φύγει αντί να μείνει για μερικές ακόμη μέρες και να ολοκληρώσει τη συμφωνία. Ένας πραγματικά Κύπριος ηγέτης που θέλει την ενοποίηση πάνω από οτιδήποτε άλλο, δεν θα άφηνε ποτέ το τραπέζι χωρίς συμφωνία. Νομίζω ότι το λάθος μας ήταν ότι δεν καθορίσαμε τι θα συνέβαινε αν ένα από τα μέρη ενεργούσε με αυτόν τον τρόπο, παρά το γεγονός ότι φτάσαμε σε προχωρημένο στάδιο. Γι’ αυτό πιστεύω ότι σε ένα νέο γύρο διαπραγματεύσεων προτού ξεκινήσει, θα πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα του τι θα συμβεί εάν μια πλευρά εγκαταλείψει τις συνομιλίες ή πει “Όχι” στο δημοψήφισμα.
Καταλήγοντας, είναι σαφές ότι μπορούμε να τερματίσουμε το status quo με τρόπο που να είναι αμοιβαία αποδεκτός και από τις δύο πλευρές. Το ερώτημα είναι εάν θέλουμε πραγματικά να το κάνουμε ή εάν είμαστε πολύ άνετοι με την υπάρχουσα κατάσταση. Πιστεύω ότι η άνεση της τρέχουσας κατάστασης είναι παραπλανητική και εύθραυστη. Επομένως, ελπίζω να προχωρήσουμε και να αφήσουμε το Κυπριακό πίσω μας μια και για πάντα, και να αρχίσουμε να ζούμε με καλύτερες ελπίδες για ένα λαμπρότερο μέλλον για όλους μας σε αυτό το νησί.
