Θεού θέλοντος και Τραμπ επιτρέποντος, ο Τζο Μπάιντεν στις 20 Ιανουαρίου θα ορκιστεί νέος πρόεδρος των ΗΠΑ. Μέχρι τότε θεωρείται βέβαιο πως τα δικαστήρια θα κόψουν οριστικά τη φόρα του απερχόμενου προέδρου, που επιμένει να προχωρήσει δικαστικά μέχρι τέλους και ο νέος πρόεδρος θα αναλάβει τα καθήκοντά του. Οι δυσκολίες που τον περιμένουν είναι τεράστιες, ενώ ακόμη πιο μεγάλες είναι οι προσδοκίες που έχουν ανεβεί κατακόρυφα για το πώς η Αμερική θα γυρίσει σελίδα.

Έχει υποσχεθεί ότι θα είναι διαφορετικός και ότι θα αναστρέψει ορισμένες από τις αμφιλεγόμενες πολιτικές του προκατόχου του, συμπεριλαμβανομένων αυτών για την κλιματική αλλαγή, ενώ αναμένεται να επανασυσφίγξει τις σχέσεις με τους συμμάχους των ΗΠΑ. Όλοι ελπίζουν σε περισσότερη «κανονικότητα», όπου οι διεθνείς κανόνες θα τηρούνται και που η Ουάσιγκτον δεν θα τουμπάρει τα πάντα στον αέρα. Ο Κώστας Υφαντής, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο τονίζει στο «Φ», πως το επόμενο διάστημα θα πρέπει να αναμένουμε σημαντικές ανακατατάξεις, επισημαίνοντας ωστόσο, πως δεν πρέπει να τρέφουμε υπερβολικές αισιοδοξίες και να θεωρούμε πως ο νέος πρόεδρος, θέλει και μπορεί να προχωρήσει σε σημαντικές αλλαγές. Το γεγονός πως η Γερουσία παρέμεινε στα χέρια των Ρεπουμπλικανών, βάζει σημαντικά εμπόδια στον Τζο Μπάιντεν, ο οποίος θα πρέπει να βρει τρόπους συναίνεσης και συνεννόησης, με ένα κόμμα που γίνεται όλο και πιο ακραίο. Θεωρείται βέβαιο πως ο νέος πρόεδρος θα επιδιώξει να βελτιώσει τις σχέσεις των ΗΠΑ με την Ευρωπαϊκή Ένωση, τη Ρωσία, την Κίνα αλλά και τον αραβικό κόσμο. Ειδικά σε ό,τι αφορά την Τουρκία είναι πολύ πιθανόν πως η νέα αμερικανική κυβέρνηση θα καταβάλει μεγάλες προσπάθειες για να τη φέρει πίσω στην αγκαλιά της Δύσης, επεσήμανε ο Έλληνας ειδικός, προσθέτοντας πως Αθήνα και Λευκωσία θα πρέπει να είναι σε ετοιμότητα για να αντιμετωπίσουν τις εξελίξεις. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

-Ο Τζο Μπάιντεν σχεδιάζει τη νέα αμερικανική κυβέρνηση και ο Ντόναλντ Τραμπ συνεχίζει με προσφυγές στα δικαστήρια. Τι πιστεύετε πως θα συμβεί το επόμενο διάστημα στις ΗΠΑ;

-Με βάση την ιστορική εμπειρία δεν μπορώ να φανταστώ πως υπάρχει περίπτωση δικαστικής ανατροπής της νίκης του Τζο Μπάιντεν, γιατί όσοι από το στρατόπεδο του Ντόναλντ Τραμπ υποστηρίζουν ότι έγιναν νοθείες, δεν έχουν προσφέρει το παραμικρό στοιχείο, που να υποστηρίζει τα λεγόμενά τους. Για όσο καιρό όμως η νυν κυβέρνηση αρνείται να παραδώσει την εξουσία, η χώρα θα βυθίζεται σε μια όλο και μεγαλύτερη εσωστρέφεια. Αυτό συνεπάγεται δυσλειτουργία για όσο καιρό κρατήσει η αντιπαράθεση για τις Ηνωμένες Πολιτείες στη διαχείριση των εσωτερικών τους θεμάτων, αλλά και στην άσκηση της εξωτερικής τους πολιτικής.

-Συμμερίζεστε τους φόβους ότι η χώρα μπορεί να διολισθήσει στο χάος και τη βία, και ότι ο Ντόναλντ Τραμπ μπορεί να φτάσει στο σημείο να βγάλει το στρατό στους δρόμους;

-Το θεωρώ εξαιρετικά απίθανο αυτό το ενδεχόμενο, το οποίο είναι εντελώς έξω από αυτό που έχουμε μάθει να περιμένουμε από το αμερικανικό πολιτικό σύστημα, από την αμερικανική δημοκρατία. Τίποτα δε αποκλείεται φυσικά, όμως θεωρώ πως δύσκολα ένας υπουργός Άμυνας μπορεί να συναινέσει και να ενεργοποιήσει τις σχετικές διατάξεις για κινητοποίηση του στρατού. 

-Πώς χαρακτηρίζετε τη στάση του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, στελέχη του οποίου σιγοντάρουν τον απερχόμενο πρόεδρο;

-Η στάση των Ρεπουμπλικανών συνδέεται με τις γενικότερες τάσεις που δείχνουν να αποκρυσταλλώνονται στην αμερικανική κοινωνία και στο πολιτικό σύστημα, ότι έχουμε δηλαδή μια άνευ προηγούμενου ενίσχυση των άκρων. Αυτό που θεωρήσαμε ως παροδικό φαινόμενο, δηλαδή η άνοδος και η ενίσχυση του Tea Party, ενός υπερσυντηρητικού, ακραίου ρεύματος φαίνεται πως δεν ήταν και πως έχει πλέον εδραιωθεί μέσα στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα και η ιδεολογία του έχει κυριαρχήσει. Οι μετριοπαθείς φωνές είναι απομονωμένες και αποδυναμωμένες. Το γεγονός πως οι Ρεπουμπλικάνοι κράτησαν τις δυνάμεις τους, δείχνει πως οι ιδέες του Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι πλέον ξένες προς το κόμμα. Η άποψη πως τα δύο αμερικανικά κόμματα είναι ίδια, είναι ένας μύθος και μάλιστα στο εσωτερικό τους είναι μακρά από αυτό που θα ονομάζαμε μονολιθικά κόμματα, καθώς υπάρχουν τεράστιες διαφοροποιήσεις. 

-Ποιες είναι οι μεγάλες προκλήσεις που περιμένουν τον νέο πρόεδρο;

-Οι μεγάλες προκλήσεις είναι εσωτερικές. Είναι η ανάγκη άμεσης διαχείρισης της πανδημίας και το ότι ο νέος πρόεδρος θα αναγκαστεί να συνεργαστεί στη Γερουσία με το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, που δεν δείχνει καμία διάθεση συναίνεσης. Προτεραιότητα, λοιπόν του Τζο Μπάιντεν είναι να αποκαταστήσει τους μηχανισμούς που παράγουν συναινέσεις στο αμερικανικό πολιτικό σύστημα και οι οποίοι έχουν απονευρωθεί εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία. Αυτό θα επηρεάσει άμεσα και την εξωτερική πολιτική. Η διαχείριση της πανδημίας δεν είναι μόνο για το τι θα γίνει στο εσωτερικό της χώρας, αλλά έχει να κάνει και με την ανάγκη οι Ηνωμένες Πολιτείες να αποκαταστήσουν το δημόσιο τους προφίλ σε ζητήματα δημόσιας υγείας και παγκόσμιας συνεργασίας. Και δεν είναι μόνο αυτό, είναι συνολικά το θέμα της αποκατάστασης του ρόλου και της θέσης των ΗΠΑ στο σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης δηλαδή σε θέματα ενεργειακής ασφάλειας, στο περιβάλλον, στην κλιματική αλλαγή. Μια επιστροφή της αμερικανικής διπλωματίας στην πολυμέρεια και στην προσπάθεια συγκρότησης συμμαχιών σε παγκόσμιο επίπεδο περνά αναγκαστικά μέσα από την αποκατάσταση του εσωτερικού μετώπου.

-Θα αλλάξει το γεωπολιτικό πεδίο στην περιοχή μας μετά την εκλογή του Τζο Μπάιντεν;

-Στα ζητήματα που μας αφορούν περισσότερο, δηλαδή στην Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο με βάση το παρελθόν του Τζο Μπάιντεν και τις πληροφορίες για τα άτομα που θα στελεχώσουν τη νέα κυβέρνησή του, φαίνεται πως η αμερικανική πολιτική θα είναι πολύ πιο παρεμβατική και θα επιζήσει να παίξει ένα ηγετικό ρόλο. Οι ΗΠΑ με τον Τζο Μπάιντεν πρόεδρο, ενδεχομένως να μην έχουν τα παλιά, στρατιωτικά αντανακλαστικά τους, αλλά θα θέλουν να συνεχίσουν να ηγούνται. Πιστεύω, πως θα επιδιώξουν να αποκατασταθεί πρώτο, η ενότητα του ΝΑΤΟ και αυτό θα είναι σχετικά εύκολο, δεύτερο η συνοχή της διατλαντικής σχέσης δηλαδή Ευρώπης και ΗΠΑ και τρίτο η επιστροφή της αμερικανικής διπλωματίας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Οχι σε ένα διμερές πλαίσιο παζαριού όπως έκανε ο Ντόναλντ Τραμπ που τον ενδιέφερε μόνο το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία, αλλά πιο σε μια ολιστική προσέγγιση. Δεν θα είναι εύκολο αλλά θα προσπαθήσουν να αποκαταστήσουν μια αρχιτεκτονική που θα επιτρέπει τον περιορισμό των κρίσεων. 

-Ιδιαίτερο ενδιαφέρον θα έχει να δούμε και πώς θα διαμορφωθούν οι σχέσεις της νέας αμερικανικής κυβέρνησης με την Τουρκία. 

-Σε ό,τι αφορά την Τουρκία, θα δούμε να καταγράφονται κάποιες διαφοροποιήσεις. Κατά αρχήν θα αλλάξει το γεγονός πως ο Ταγίπ Ερντογάν δεν θα έχει την δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας με το Οβάλ Γραφείο. Δεύτερο, η έλλειψη εμπιστοσύνης που χαρακτηρίζει την αμερικανική γραφειοκρατία απέναντι στην Τουρκία, θα γίνει χαρακτηριστικό και του Λευκού Οίκου. Δεν πρέπει, πάντως να παραξενευτούμε αν δούμε να γίνεται προσπάθεια συνεννόησης της Ουάσιγκτον με την Άγκυρα, ώστε η Τουρκία να μην χαθεί για τη Δύση οριστικά. Βέβαια, υπάρχουν πολύ συγκεκριμένα ζητήματα που θα οριοθετήσουν την προσπάθεια αυτή, όπως το θέμα των πυραύλων S-400 ή η τουρκική, στρατιωτική εμπλοκή σε διάφορες περιοχές. Όμως η νέα αμερικανική κυβέρνηση θα προσπαθήσει να φέρει ξανά την Τουρκία στις αγκαλιές της Δύσης. Κατά πόσο αυτό είναι εφικτό να γίνει, κανείς δεν ξέρει να απαντήσει, αφού για να γίνει κάτι τέτοιο προϋποθέτει πως η Άγκυρα θα προβεί σε υποχωρήσεις. Αθήνα και Λευκωσία θα πρέπει να είναι προετοιμασμένες πως στο πλαίσιο ενός νέου παζαριού η Τουρκία θα επιδιώξει να αποσπάσει την κατανόηση των ΗΠΑ για τουρκικές ευαισθησίες στην Ανατολική Μεσόγειο, στο Κυπριακό αλλά και στα ελληνοτουρκικά. Πάντως, οι δύο χώρες έχουμε, πιστεύω τη δυνατότητα να επηρεάσουμε τις ΗΠΑ στη διάρκεια αυτής της συζήτησης.

Βήματα προσέγγισης με Ρωσία και Κίνα

-Τα τελευταία χρόνια καταγράφηκαν πολλές εικασίες για τις σχέσεις του Βλαντιμίρ Πούτιν με τον Ντόναλντ Τραμπ. Πώς θα διαμορφωθούν οι σχέσεις των δύο χωρών;

-Η κατηγορία πως η Ρωσία επηρέασε τις εκλογές του 2016 έριξε βαριά τη σκιά της στις σχέσεις των δύο χωρών και υπήρξαν έντονες φήμες για μια προνομιακή σχέση μεταξύ του Ντόναλντ Τραμπ και του Βλαντιμίρ Πούτιν. Αν δούμε τη διακυβέρνηση Τζο Μπάιντεν στο πλαίσιο μιας συνέχειας με την περίοδο Ομπάμα, τότε ίσως να πρέπει να περιμένουμε πως η Ουάσιγκτον θα επιδιώξει να έχει μια πιο λειτουργική σχέση με τη Μόσχα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως πρέπει να υπάρξουν μεγάλες προσδοκίες, λαμβάνοντας υπόψη τη μεγάλη καχυποψία, που πλέον χωρίζουν τις δύο χώρες. Αν πάντως επιβεβαιωθεί η ονοματολογία για τα πρόσωπα που θα στελεχώσουν την κυβέρνηση Μπάιντεν, τότε θα πρέπει να περιμένουμε πως θα γίνουν βήματα προσέγγισης, ώστε οι σχέσεις των δύο χωρών να μπορούν να ξεφύγουν από το τέλμα όπου βρίσκονται σήμερα. 

-Ανοίγοντας οικονομικό πόλεμο με την Κίνα ο Ντόναλντ Τραμπ έστω και με άκομψο τρόπο έθεσε σημαντικά ζητήματα για το πώς το Πεκίνο καταπίνει τα πάντα στο πέρασμά του. Θα συνεχίσει με την ίδια τακτική ο διάδοχός του ή θα προσπαθήσει να ομαλοποιήσει τις σχέσεις των δύο χωρών;

-Ο Τζο Μπάιντεν ανήκει στη γενιά των Αμερικανών πολιτικών, που θεωρούν πως η ευημερία της χώρας οφείλεται στην ελεύθερη οικονομία και ότι οτιδήποτε μπορεί να πληγώνει την αμερικανική οικονομία δεν είναι μονοσήμαντο. Ο νέος πρόεδρος έχει διαφορετική θεώρηση από τον προκάτοχό του και δεν βλέπει με τον ίδιο τρόπο την αποβιομηχανοποίηση των μεσοδυτικών πολιτειών, αυτό που ονομάζουμε ζώνη της σκουριάς και τη μεταφορά αμερικανικών εργοστασίων σε άλλες χώρες. Τώρα όμως, καταγράφεται μια διαφοροποίηση. Βλέποντας ότι το 2016 αλλά και το 2020 αυτές οι πολιτείες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο και αναδείχτηκαν σε παράγοντα που δίνει τη νίκη, ίσως ο νέος πρόεδρος οδηγηθεί σε ένα μίγμα πολιτικής που θα επιδιώξει να έχει ένα λελογισμένο κλίμα προστασίας της αμερικανικής βιομηχανίας. Όμως, πιστεύω πως η προοπτική ενός εμπορικού πολέμου θα απομακρυνθεί και το ίδιο μάλλον θα συμβεί και με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η καινούρια αμερικανική κυβέρνηση θα επιδιώξει να επιλύσει όλες αυτές τις διαφορές που έχει στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, παρά σε διμερές επίπεδο. Θα έχουμε μια επιστροφή της Αμερικής στα πολυμερή πλαίσια που η ίδια δημιούργησε. Δεν θα είναι μια επιστροφή στην προ Τραμπ εποχή, αλλά θα υπάρξει μεγαλύτερη ισορροπία μεταξύ της παράδοσης του προστατευτισμού και του φιλελευθερισμού.