«Η λέξη ένωση δεν μπορούσε παρά να σημαίνει διχοτόμηση. Δεν επρόκειτο η Τουρκία να επιτρέψει δίπλα της, την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ή επομένως έπρεπε να είσαι αφελής, ή έπρεπε να είσαι, θα έλεγα, πατριώτης, ναι, αλλά και αφελής»
Ανδρέας Παπανδρέου 21/2/1986
Αυτή όμως η πολιτική της «αφέλειας» ήταν η πολιτική όλων των ελληνικών κυβερνήσεων από το 1963 μέχρι το 1974. Μιλούσαν για ένωση αλλά γνώριζαν πολύ καλά πως «σημαίνει διχοτόμηση», αφού οι ίδιοι πρόσφεραν κυπριακό έδαφος στην Τουρκία. Την ίδια όμως στιγμή απευθυνόμενοι στους «αφελείς» αποκαλούσαν τους εαυτούς τους «ενωτικούς» και χαρακτήριζαν «ανθενωτικούς» όσους προτιμούσαν την ανεξαρτησία και απέρριπταν κάθε διχοτομική λύση. Είναι πάντως ευχάριστο που ένας Έλληνας πρωθυπουργός παραδέχεται, έστω και αργά, πως η πολιτική της ένωσης ισοδυναμούσε με τη διχοτόμηση.
Το πραξικόπημα έγινε από φανατικούς «ενωτικούς» Ελλαδίτες και Ελληνοκυπρίους, που μας πληροφόρησαν μάλιστα από το ραδιόφωνο πως η στιγμή την οποίαν ονειρεύτηκαν γενεαί γενεών είναι η παρούσα. Μιλώντας ο Μακάριος στις 19 του Ιούλη του 1974 ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας είπε ανάμεσα στ’ άλλα: «Καμιά επανάσταση δεν έγινε στην Κύπρο κάτω από συνθήκες που μπορούν να θεωρηθούν ως εσωτερικό θέμα. Ήταν εισβολή κατά παράβαση της ανεξαρτησίας και κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας».
Ο χαρακτηρισμός του πραξικοπήματος ως εισβολής είναι σύμφωνος με την πραγματικότητα. Οι Ελλαδίτες αξιωματικοί, που είχαν κληθεί από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να φύγουν από την Κύπρο μέχρι τις 20 του Ιούλη, εγκατέλειψαν παράνομα τα στρατόπεδά τους και με το πραξικόπημά τους κατέλυσαν κάθε έννοια του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ήταν λοιπόν το πραξικόπημα μια παράνομη εισβολή στρατευμάτων μιας εγγυήτριας δύναμης εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το ότι ήταν εισβολή το διαφήμιζαν οι ίδιοι οι πραξικοπηματίες, όταν διαλαλούσαν από ραδιοφώνου ότι «η Εθνοφρουρά είναι κυρία της καταστάσεως». Η Εθνοφρουρά, όπως όλοι γνωρίζουμε, διοικείτο από Ελλαδίτες αξιωματικούς. Επρόκειτο λοιπόν για κάτι το εξωφρενικό. Η Ελλάδα της χούντας που εισέβαλε στην Κύπρο ανακοίνωνε επίσημα πως έκανε πραξικόπημα δίνοντας έτσι στην Τουρκία το αιτιολογικό που χρόνια ζητούσε για να κάμει τη δική της εισβολή.
Το πραξικόπημα όμως δεν έγινε μόνο από τη χούντα αλλά και από την ΕΟΚΑ Β’, που ενίσχυσε τη χουντική εισβολή και πολέμησε με πολύ φανατισμό για την επικράτησή της. Γράφει ο Σπύρος Παπαγεωργίου για μια σύγκρουση της ΕΟΚΑ Β’ με Παφίτες μακαριακούς (Ο Αττίλας πλήττει την Κύπρον, σελ. 50)»: «Μετά την πρώτην αυτήν επιτυχίαν, ο “στρατός της Πάφου” συνέχισε την πορείαν του, πλήρης ελπίδων ότι θα συνέτριβε τας εις Λεμεσόν δυνάμεις της Εθνοφρουράς και της ΕΟΚΑ. Εις την περιοχήν όμως του αστυνομικού σταθμού Αγίου Ιωάννου ισχυρόν μικτόν τμήμα, από εθνοφρουρούς και αγωνιστάς της ΕΟΚΑ, αντεπετέθη και διέλυσε τους εκ Πάφου εκστρατεύσαντας».
Είναι λοιπόν ιστορικό λάθος να μιλάμε για πραξικόπημα μόνο της χούντας και να αγνοούμε την ΕΟΚΑ Β’. Εδώ πρέπει να θέσουμε ένα ερώτημα: Ήταν η ΕΟΚΑ Β’ μια οργάνωση που πίστευε στην ένωση ολόκληρης της Κύπρου με την Ελλάδα και ξεγελάστηκε από τη χούντα; Αυτό ασφαλώς ισχύει για κάποια μέλη και οπαδούς της οργάνωσης.
Η πραγματικότητα όμως είναι πως η στρατιωτική ηγεσία της ΕΟΚΑ Β’ και η πολιτική έκφραση της γριβικής παράταξης είχαν σαφή επιλογή υπέρ της «ένωσης» με παραχώρηση κυπριακού εδάφους στην Τουρκία και εναντίον της λύσης της ανεξαρτησίας. Αυτό αποδεικνύεται από τη στήριξη που έδωσαν σ’ αυτήν την ιδέα.
Αναφέρουμε χαρακτηριστικά τα πιο κάτω:
1 Στις 3 του Αυγούστου του 1964 ο Γρίβας με επιστολή του στον υπουργό των Εξωτερικών της Ελλάδας Σταύρο Κωστόπουλο δεχόταν να δοθεί στην Τουρκία ένας μέρος των βρετανικών βάσεων και να παραμείνει σ’ αυτήν ως βάση σε όλο το διάστημα που θα υπήρχαν βρετανικές βάσεις στην Κύπρο.
2 Στις 16 του Σεπτέμβρη του 1973 ο Γρίβας δημοσίευσε άρθρο στην εφημερίδα «Εθνική» με τίτλο «Πώς υπονομεύθη η Ένωσις» και κατηγόρησε τον Μακάριο πως ματαίωσε το Πρωτόκολλο του Παρισιού του Δεκέμβρη του 1966, με το οποίο –όπως έγραφε– θα γινόταν η ένωση. Ο Αρχιεπίσκοπος, όμως, αντέδρασε δίνοντας στη δημοσιότητα το Πρωτόκολλο, που κάθε άλλο παρά ένωση πρόβλεπε.
3 Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, από τα ηγετικά στελέχη της ΕΟΚΑ Β’, αναφέρει ανάμεσα σ’ αυτούς που ευθύνονται για την τραγωδία της Κύπρου τον Ανδρέα Παπανδρέου «ο οποίος ετορπίλισεν την ενωτικήν πολιτικήν της κυβερνήσεως του Γ. Παπανδρέου (Πόρισμα για το Φάκελο της Κύπρου, σελ. 14)». Είναι γνωστό βέβαια πως «η ενωτική πολιτική» που «ετορπίλισεν» ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν το σχέδιο Άτσεσον που πρόσφερε την Καρπασία στην Τουρκία.
4 Ο για μεγάλο διάστημα πολιτικός αρχηγός της γριβικής παράταξης, Τάκης Ευδόκας, στο βιβλίο του «Εγώ είμαι η Κύπρος, σελ. 169-170» επικρίνει τον Μακάριο γιατί απέρριψε το Πρωτόκολλο του Παρισιού.
Κατά την περίοδο 1967 – 1974 δεν υπήρξε καμιά περίπτωση πραγματικής ένωσης. Όπως σωστά αναφέρει ο Ανδρέας Παπανδρέου, «η λέξη ένωση δεν μπορούσε παρά να σημαίνει διχοτόμηση».
Στα χρόνια αυτά, κατά διαστήματα, γινόταν μια συνεχής πάλη ανάμεσα σ΄ αυτούς που δέχονταν την παραχώρηση κυπριακού εδάφους στην Τουρκία κι ονόμαζαν τη λύση «ένωση» και σ’ αυτούς που προτιμούσαν την ανεξαρτησία κι απέρριπταν την παραχώρηση οποιασδήποτε σπιθαμής κυπριακής γης στην Τουρκία. Επικεφαλής της πρώτης ιδεολογίας ήταν η χούντα, το Εθνικό Μέτωπο, ο Γρίβας και η ΕΟΚΑ Β΄ και της δεύτερης ο Μακάριος με τη στήριξη της μακαριακής δεξιάς, του ΑΚΕΛ και της ΕΔΕΚ.
Βέβαια, μερικές φορές παρουσιάζονταν κάποιες αντιφάσεις στη δεύτερη ιδεολογία. Δηλαδή, δεχόμενη αυτή την κατηγορία του ανθενωτικού αμυνόταν τονίζοντας την πίστη της στην ένωση ολόκληρης της Κύπρου με την Ελλάδα. Μάλιστα, τέτοιο ψήφισμα ενέκρινε και η Βουλή στις 26 του Ιούνη του 1967. Κι αυτό φυσικά ήταν μια λανθασμένη απόφαση, γιατί η Βουλή που ορκίστηκε πίστη στο σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν ήταν καθόλου ορθό να εκδώσει ψήφισμα που παραβίαζε το σύνταγμα αυτό.
Ιδιαίτερες αντιδράσεις προκάλεσε μια ομιλία του Μακάριου στις 14 του Μάρτη του 1971 στη Γιαλούσα, που μιλούσε για ένωση. Μια ομιλία που ασφαλώς δεν έπρεπε να γίνει. Όμως, αυτή αναφερόταν στο μέλλον. Για εκείνη την εποχή ο Μακάριος έμεινε πιστός στην επίλυση του Κυπριακού με βάση την ανεξαρτησία.
Πρέπει ακόμα να τονίσουμε πως κάθε φορά που η μακαριακή παράταξη μιλούσε για ένωση τόνιζε ιδιαίτερα το «ολόκληρης» της Κύπρου σαν αντίβαρο απέναντι στα διχοτομικά σχέδια.
Οι Τουρκοκύπριοι κατά τις διακοινοτικές συνομιλίες αντίκρισαν ευνοϊκά τα δεκατρία σημεία του αρχιεπισκόπου και η ελληνοκυπριακή πλευρά τους είχε κάμει παραχωρήσεις στα θέματα της τοπικής αυτοδιοίκησης. Είναι αντικειμενικά παραδεκτό σήμερα πως το μοντέλο του 1974 ήταν πολύ καλύτερο απ’ αυτό της Ζυρίχης.
Στις 13 του Απρίλη συμφωνήθηκε να ανακοινωθεί σε τρεις μέρες ότι το κυπριακό είχε οδηγηθεί στη λύση του. Όμως χούντα και ΕΟΚΑ Β’ με το πραξικόπημά τους τορπίλισαν τη λύση της ανεξαρτησίας και οδήγησαν την Κύπρο στην τουρκική εισβολή. Η λύση της ανεξαρτησίας είχε δικαιωθεί στις συνομιλίες, αλλά έχασε στα όπλα και μαζί της και η Κύπρος. Βέβαια, η πολιτική της ένωσης αποδείχτηκε πόσο καταστροφική ήταν.
Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΠΑΡΑΜΕΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ
Στο άρθρο μου έκαμνα και αναφορά στην προσπάθεια παραμερισμού του Μακάριου από διάφορες πλευρές. Έγραφα συγκεκριμένα: «Εκτός όμως απ΄ αυτά δημιουργείται και άλλη απορία. Αφού η πολιτική της ένωσης δεν εξαρτάται από το ποιος είναι πρόεδρος της Κύπρου, γιατί αυτές οι συνεχείς προσπάθειες να στερηθεί η Κύπρος τον ηγέτη της; Το 1966 ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος του πρότεινε να εγκαταλείψει την προεδρία για να λυθεί το Κυπριακό και να γίνει πατριάρχης της Αλεξάνδρειας. Το 1971 ο Μητροπολίτης της Θεσσαλονίκης Λεωνίδας τον κάλεσε να παραιτηθεί. Το ίδιο του ζήτησε πέρσι ο Ιερώνυμος για να γίνει Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης. Προφορικά τον κάλεσε τον ίδιο καιρό ο Παναγιωτάκος να εγκαταλείψει την εξουσία. Το ίδιο του ζήτησαν οι Μητροπολίτες και επιμένουν εδώ και ένα χρόνο.
»Γιατί η ίδια εισήγηση από τόσα πρόσωπα; Μήπως πίσω απ’ αυτήν κρύβονται σκοτεινές δυνάμεις που έχουν σχέδιο για τη λύση του κυπριακού και εμπόδιο σ’ αυτό είναι ο Μακάριος; Αν υπάρχει τέτοιο σχέδιο και είναι για το συμφέρον της Κύπρου, δεν θα φρόντιζαν οι κατασκευαστές του να μας το γνωστοποιήσουν;
»Κλείνοντας θα θέλαμε να αφήσουμε μόνο του τον αναγνώστη να διερωτηθεί. Μήπως εγκατάλειψη της εξουσίας από τον Μακάριο σημαίνει αυτόματα και αντεθνική λύση;»
Σήμερα, στο ερώτημα δεν χρειάζεται απάντηση. Το «εμπόδιο» που αντιστεκόταν στην παραχώρηση κυπριακού εδάφους στην Τουρκία έπρεπε να φύγει, για να επανέλθει η Τουρκία ως κατακτητής στην Κύπρο. Η πολιτική της ένωσης που κακώς είχε ξεκινήσει, παραβιάζοντας την πολιτική του Ελευθέριου Βενιζέλου, έληξε με τη μεγαλύτερη τραγωδία της Κύπρου, που ακόμα συνεχίζεται. Μια τραγωδία που προς το παρόν δεν φαίνεται θεραπεύσιμη.
