Στην πολύχρονη θητεία μου στα ΜΜΕ είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω πολλές φορές με τον Βάσο Λυσσαρίδη. Το έμφυτο χάρισμά του στην ομιλία, ο πλούτος σε εκφραστικά μέσα, η άριστη χρήση της ελληνικής γλώσσας και οι φιλοσοφημένες κουβέντες του έκαμναν κάθε συνέντευξη μαζί του μια ξεχωριστή εμπειρία. Με την ευκαιρία της εκδημίας του, φέρνω στη μνήμη μία συνέντευξη που πήρα από τον γιατρό στο σπίτι του, στις όχθες του Πεδιαίου, στη Λευκωσία, τον Οκτώβριο 1995, στην οποία μας μίλησε για σημαντικούς ηγέτες του 20ού αιώνα διαφόρων χωρών, με τους οποίους είχε την τύχη να διασταυρώσει τα βήματά του, με αρκετούς μάλιστα να συνδεθεί με μια δυνατή διαχρονική φιλία. Τσε Γκεβάρα, Φιντέλ Κάστρο, Γκαμάλ Αμπτέλ Νάσερ, Γιάσερ Αραφάτ, Αγκοστίνο Νέτο, Σαμόρα Μασιέλ, Παπράκ Καρμάλ, Όλιβερ Τάμπο, Μαρσελίνο Ντος Σάντος, και οι Ευρωπαίοι Όλαφ Πάλμε της Σουηδίας και Βίλι Μπραντ της Γερμανίας, ήταν ανάμεσα στους πολιτικούς που γνώρισε και με τους πιο πολλούς συνδέθηκε με φιλία. Καθώς ο αγαπημένος ηγέτης φεύγει για το μακρινό του ταξίδι, μοιράζομαι μέρος της συνέντευξης εκείνης με τους αναγνώστες του «Φιλελευθέρου». Ολόκληρο το κείμενό της βρίσκεται στο βιβλίο μου «Δημόσια Κατάθεση», σελ. 523-541.
– Κύριε Λυσσαρίδη, τι αφήνει σε σας όλη αυτή η μεγάλη αλυσίδα των σημαντικών ανθρώπων που είχατε την τύχη να γνωρίσετε;
– Μια εξαιρετική εμπειρία και μια νοσταλγία, γιατί είναι εποχές που σημάδεψαν κατά τρόπο αποφασιστικό όχι μονάχα τις εξελίξεις στις περιοχές στις οποίες έδρασαν αυτές οι προσωπικότητες, αλλά και στις παγκόσμιες εξελίξεις. Είναι μια εποχή που έχει αφήσει ένα στίγμα διαφορετικό από αυτό που σήμερα αντιμετωπίζουμε. Γι’ αυτό, ναι, ομολογώ ότι πέραν της εμπειρίας, αισθάνομαι και μια νοσταλγία για αυτές τις εποχές. Θεωρώ τον εαυτό μου ευτυχή, γιατί κατάφερα να δω από κοντά και να γίνω φίλος με μερικούς τουλάχιστο από τους ανθρώπους που ουσιαστικά άλλαξαν ολωσδιόλου τον πολιτικό χάρτη στην Αφρική και με άλλους που άλλαξαν τον πολιτικό χάρτη της ανθρωπότητας.
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
– Έχετε γνωρίσει ηγέτες από τον Αραβικό κόσμο, από την Αφρική, από την Ευρώπη. Τι θα χαρακτηρίζατε ως κοινό στοιχείο της προσωπικότητάς τους, γιατρέ;
– Το κοινό στοιχείο, ιδιαίτερα για τους Αφρικανούς και τους Μεσανατολίτες ήταν η πίστη σ’ αυτό που έκαναν. Να μην ξεχνάμε ότι ο κύριος στόχος τους ήταν ο αντιαποικιακός αγώνας, η απελευθέρωση από τα αποικιακά δεσμά. Και έβλεπες ανθρώπους με μια έντονη διανοητική προσωπικότητα, που θα μπορούσαν να έχουν μια άλλη τύχη, ως προνομιούχοι στις χώρες τους, να είναι τόσο δοσμένοι σε έναν αγώνα και να είναι έτοιμοι και τη ζωή τους να δώσουν και τα πάντα σ’ αυτόν τον αγώνα.
– Και όταν λέμε ότι τους γνωρίσατε, πόσο στενά, πόσο κοντά; Ήρθαν εδώ, επισκέφθηκαν την Κύπρο, το σπίτι σας, μείνατε στο σπίτι τους, πώς ήταν αυτή η σχέση;
– Με μερικούς πάρα πολύ στενή. Με τον Νέτο, ο οποίος ήρθε στην Κύπρο επανειλημμένα, έμεινα στο σπίτι του κάτω από τις πιο δύσκολες συνθήκες κατά τη μεταβατική περίοδο, όταν έγινε τότε η εξέγερση εναντίον τού καθεστώτος, του οποίου ο Αγκοστίνο Νέτο ήταν υπουργός Εσωτερικών. Και θυμάμαι ότι έστειλε το αυτοκίνητο να με πάρει από το ξενοδοχείο στο σπίτι, γιατί φοβόταν για την ασφάλειά μου. Και έτσι, είχαμε την ευκαιρία να ζούμε συνέχεια όλες τις ώρες απομονωμένοι και οι δύο μαζί στο σπίτι και να συζητάμε όχι μόνο πολιτικά αλλά και πολλά άλλα θέματα, ακόμα και να απαγγέλλουμε ποιήματα. Και η γυναίκα του έγραψε θαυμάσια ποιήματα για παιδιά. Και να τον ζήσω από κοντά, να τον αισθανθώ από κοντά, να δω το μεγαλείο του, να δω την ανεξαρτησία της γνώμης και της σκέψης του, να ακούσω τα παράπονά του ακόμα για τη Σοβιετική Ένωση, που τον είχε βοηθήσει στον αντιαποικιακό αγώνα, αλλά προσπαθούσε να του επιβάλει γραμμή προκειμένου να συνεχίσει τη βοήθεια, πράγμα το οποίο αρνήθηκε ο Νέτο. Αυτή η ανισορροπία ισοζυγίου δυνάμεων ίσως έφερε τα τραγικά αποτελέσματα, τα οποία εκείνη την ώρα αντιμετωπίζαμε στο σπίτι του.
Ο Καπράλ ήρθε στην Κύπρο επανειλημμένα, ο Όλιβερ Τάμπο ήρθε στην Κύπρο. Ο Αραφάτ δεν ήρθε στην Κύπρο, αλλά πήγα εγώ πολλές φορές στα δικά του σπίτια, γιατί ο Αραφάτ δεν έμενε ποτέ του σε ένα σπίτι. Στα γραφεία του της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, σε ένα μικρό δωματιάκι, υπήρχε πάντα ένα σιδερένιο κρεβάτι, αυτό ήταν το σπίτι του Αραφάτ. Επομένως, ναι, με πολλούς από αυτούς συνδέθηκα πέραν της πολιτικής συναγωνιστικότητας με έντονη προσωπική φιλία.
– Πότε τον γνωρίσατε;
– Παράξενη η ιστορία με τον Γιάσερ Αραφάτ. Βρισκόμουν στο Κάιρο για ένα συνέδριο αλληλεγγύης προς τον αραβικό αγώνα. Το βράδυ στο ξενοδοχείο ήρθαν δύο πολύ καλοντυμένα παιδιά, νεαροί που μιλούσαν άψογα αγγλικά, για να μου ζητήσουν τη βοήθειά μου για μια οργάνωση. Δεν ήξερα τίποτα ακόμα. Δεν μπορούσα να εκτεθώ, γιατί μου ζήτησαν και στρατιωτική ακόμα εμπειρία. Πήγα στον Νάσερ και του είπα, ψες είχα αυτήν την παράξενη εμπειρία στη χώρα σου και δεν ξέρω τι να πω, δεν ξέρω ποιοι είναι, δεν ξέρω πώς να συμπεριφερθώ. Μου λέει, εγώ τους έστειλα. Λέω, καλά, αφού εσείς έχετε το στρατό, έχετε όλες τις ευχέρειες να δώσετε σ’ αυτούς τους ανθρώπους στρατιωτική εκπαίδευση, γιατί τους έστειλες σε εμένα; Η απάντηση ήταν, οι δικές τους συνθήκες είναι πολύ πιο ανάλογες με τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διεξήχθη ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας της Ε.Ο.Κ.Α. στην Κύπρο. Αυτό που χρειάζονται είναι μια εμπειρία, που δεν μπορεί να τους την δώσει ο στρατός. Γι’ αυτό, σε παρακαλώ, πρέπει να συνδεθείς μαζί τους και πρέπει να βοηθήσεις προς αυτήν την κατεύθυνση.
– Ο αγώνας της Ε.Ο.Κ.Α. ήταν πρότυπο γι’ αυτούς;
Ήταν πρότυπο σίγουρα και για τους Αφρικανούς. Αρχικά για τους Παλαιστινίους. Άσχετα αν αργότερα οι Παλαιστίνιοι είχαν ρουκέτες και ο Αμπού Τζιχάτ ονομάστηκε Γιαπ της Μέσης Ανατολής. Αυτά ήταν πολύ αργότερα. Και, βέβαια, μετά συνδεθήκαμε πολύ στενά, τον είδα δεκάδες φορές σε διάφορα μέρη, σε διάφορες εκδηλώσεις. Βέβαια, η εμπειρία την οποία, ας πούμε, είχαμε μεταδώσει ο ένας στον άλλο ήταν περισσότερο πολιτική. Δεν νομίζω ότι υπήρξε θέμα στρατιωτικής εμπειρίας. Από αυτής της πλευράς δεν ήταν οι συνθήκες οι δικές τους όπως είναι οι δικές μας, γι’ αυτό και πήρε μια άλλη τροπή ο αγώνας των Παλαιστινίων.
– Τι ήταν αυτό που χαρακτήριζε τον άνθρωπο Γιάσερ Αραφάτ;
Πολύ ζεστός, πολύ ανθρώπινος, νομίζω πολύ ικανός να δώσει φιλία, να αισθανθεί φιλία. Όσον αφορά δε τον θάνατο, αυτός δεν έπαιζε κανένα ρόλο στη ζωή των Παλαιστινίων ηγετών και του Αραφάτ. Όπως δεν έπαιζε και δεν παίζει κανένα ρόλο στη ζωή ανθρώπων, που είναι μπλεγμένοι με εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες.
Η γνωριμία με τον Αμπτέλ Νάσερ
-Γκαμάλ Αμπτέλ Νάσερ. Ένας άλλος σημαντικός ηγέτης. Πώς τον γνωρίσατε και ποια η σχέση σας;
Μπορώ να πω ότι ο Νάσερ υπήρξε ο πιο στενός μου φίλος από τους πολιτικούς ηγέτες της περιοχής. Τον γνώρισα, γιατί ο ίδιος φαντάζομαι είχε τις δικές του εκθέσεις για τις δικές μου τοποθετήσεις αναφορικά με το αραβικό θέμα και με το παλαιστινιακό θέμα. Όταν για πρώτη φορά συναντηθήκαμε, είχα την εντύπωση ότι υπήρχε ήδη αναφορά για την προϊστορία μου στα χέρια του Νάσερ. Ευθύς εξαρχής μπήκαμε σε μια πραγματικά φιλική συζήτηση και δημιουργήσαμε τη σωστή ατμόσφαιρα για μια μελλοντική φιλία. Η οποία λέω ότι έφτασε σε πολύ ψηλά επίπεδα. Το Κάιρο ήταν η δεύτερή μου πατρίδα και, όταν έκανα πολλές βδομάδες να πάω, ερχόταν το μήνυμα ότι έπρεπε να πάω να δω τον Νάσερ. Και εγώ αισθανόμουν την ανάγκη να τον δω, αλλά και εκείνος φαίνεται αισθανόταν την ανάγκη να ανταλλάξει κάποιες σκέψεις μαζί μου, ιδιαίτερα γύρω από τα προβλήματα της περιοχής. Και νομίζω πως οι σχέσεις μας ήταν πολύ ζεστές, πολύ ανθρώπινες. Σχέσεις μεγάλης εμπιστοσύνης.
*ΑΥΡΙΟ, ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΚΗΔΕΙΑΣ ΤΟΥ ΒΑΣΟΥ ΛΥΣΣΑΡΙΔΗ, ΤΟ Β’ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ
