Τα φίδια ξύπνησαν - Τι πρέπει να ξέρουμε (εικ. & βίντ.)

Οι μήνες Απρίλιος και Μάιος είναι η περίοδος του χρόνου που τα φίδια είναι πιο ενεργά όσο ποτέ άλλοτε. Ήδη από το τέλος Μαρτίου αρχίζουν οι κλήσεις από πολίτες στις διάφορες υπηρεσίες για απομάκρυνση φιδιών από αυλές, εσωτερικά σπιτιών, υποστατικά και αυτοκίνητα. Επίσης τα συναντάμε πιο συχνά να διασταυρώνουν έναν αγροτικό δρόμο ή τουλάχιστον τα ίχνη τους στο χώμα. «Ξυπνούν από τη χειμερία νάρκη και αναζητούν τροφή και ζευγάρωμα. Επίσης η ήπια θερμοκρασία κατά τους μήνες αυτούς τα βοήθα να κυκλοφορούν περισσότερες ώρες, ενώ το καλοκαίρι, τους μήνες με πολύ υψηλές θερμοκρασίες, τα φίδια κυκλοφορούν νωρίς το πρωί και αργά το απόγευμα», εξηγεί στο philenews o φυσιοδίφης – ερευνητής και Πρόεδρος του Συνδέσμου Φυσικής Κληρονομίας και Βιοποικιλότητας Κύπρου, Γιώργος Κωνσταντίνου, ο οποίος, μεταξύ πολλών άλλων, είναι από τους λίγους ειδικούς στην Κύπρο για θέματα ερπετών.

Αποταθήκαμε σε αυτόν για να μας βοηθήσει στην επίλυση εύλογων αποριών γύρω από τα φίδια και τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να αντιδράσουμε όταν τα συναντάμε. Εκτός από γνώσεις, μοιράζεται επίσης μαζί μας ενδιαφέρον φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό, προϊόν χιλιάδων ωρών που αφιέρωσε μέχρι σήμερα στη μελέτη της χλωρίδας και πανίδας. Εξάλλου τα ερπετά της Κύπρου περιλαμβάνονται σε πολύτομο συγγραφικό του έργο για την κυπριακή βιοπικοιλότητα, που τώρα βρίσκεται στο στάδιο της συγγραφής.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Διχογνωμία για τα φίδια ως κατοικίδιο

Στην Κύπρο συναντάμε 22 διαφορετικά είδη ερπετών: 11 είδη σαυρών, δύο είδη θαλάσσιων χελωνών, μία χελώνα γλυκού νερού και οκτώ είδη φιδιών. Σύμφωνα με τον Γιώργο Κωνσταντίνου, τα φίδια τα συναντάμε από το υψόμετρο της θάλασσας μέχρι τις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους.

«Από τα οκτώ είδη φιδιών της Κύπρου τα τρία είναι δηλητηριώδη, αλλά μόνο το ένα είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο, η φίνα. Τα δύο δηλητηριώδη που δεν είναι επικίνδυνα είναι, η σαΐτα και ο ξυλόδροπης, τα οποία είναι οπισθόγλυφα, δηλαδή έχουν τα δόντια τους στο πίσω μέρος του στόματός τους και με ακίνδυνο δηλητήριο για τον άνθρωπο. Ο λόγος που έχουν τα δόντια στο πίσω μέρος του στόματός τους είναι για να βάζουν το δηλητήριο τους στο θύμα τους την ώρα που το καταπίνουν και να το παραλύουν, οπότε σε περίπτωση δαγκώματος δεν μπορούν να διοχετεύσουν το δηλητήριο», αναφέρει.

Όλα τα φίδια είναι ενεργά από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο. Σύμφωνα με τον ερευνητή, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι όλα τα ερπετά είναι ψυχρόαιμα, δηλαδή δεν έχουν δική τους θερμοκρασία σώματος, όπως τα θηλαστικά ή τα πουλιά, και αντλούν τη θερμότητα που τους χρειάζεται από το περιβάλλον, για να είναι ενεργά. Τον χειμώνα πέφτουν σε χειμερία νάρκη. Όμως στην Κύπρο, λόγω του ήπιου χειμώνα που έχουμε, μπορούμε να συναντήσουμε φίδια ακόμα και στην καρδιά του χειμώνα, όταν έχει ηλιόλουστη μέρα.

«Εάν συναντήσουμε κάποιο φίδι στους αγρούς δεν χρειάζεται να το σκοτώσουμε ή να πανικοβληθούμε», τονίζει ο Γιώργος Κωνσταντίνου. «Το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να απομακρυνθούμε και να το αφήσουμε στην ησυχία του. Όλα τα φίδια δεν επιτίθενται στον άνθρωπο εκτός εάν νιώσουν ότι απειλείται η ζωή τους. Για να σε δαγκώσουν, πρέπει να τα πιάσεις, να τα πατήσεις κατά λάθος ή να τα πλησιάσεις πολύ. Για προστασία από δαγκώματα καλό είναι, όταν βρισκόμαστε στους αγρούς, να φοράμε ψηλές μπότες και να προσέχουμε πού πατάμε. Όταν πλησιάσουμε πολύ ένα φίδι αυτό παίρνει αμυντική στάση βγάζοντας ένα σύριγμα, προειδοποιώντας μας να μην πλησιάσεις άλλο. Συνήθως όμως το φίδι με τη θέα ενός ανθρώπου τρέπεται σε φυγή. Εάν μας δαγκώσει κάποιο φίδι, και δεν ξέρουμε αν είναι δηλητηριώδες, μπορούμε να κοιτάξουμε το σημείο του δαγκώματος: εάν το φίδι είναι μη δηλητηριώδες στο μέρος του δαγκώματος θα αφήσει ένα κόκκινο σημάδι σε σχήμα ρολογιού και το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι να απολυμάνουμε το μέρος αυτό. Από την άλλη, εάν το φίδι που μας δάγκωσε είναι δηλητηριώδες, δηλαδή φίνα, θα δούμε στο σημείο του δαγκώματος μία ή δύο μικρές τρύπες. Σε περίπτωση δαγκώματος από φίνα δεν πανικοβαλλόμαστε και με ήρεμες κινήσεις, για να μη δώσουμε την ευκαιρία στο δηλητήριο να κυκλοφορήσει στο αίμα, δένουμε το σημείο πάνω από το δάγκωμα, όχι πολύ σφικτά για να μην προκαλέσουμε προβλήματα κυκλοφορίας, και πάμε στο κοντινότερο νοσοκομείο. Σε όποιο σημείο της Κύπρου κι αν βρισκόμαστε, έχουμε αρκετό χρόνο για να μεταβούμε στο κοντινότερο νοσοκομείο», αναφέρει.

«Σε περίπτωση που θα δούμε κάποιο φίδι στην αυλή μας ή ακόμα μέσα στο σπίτι μας δεν χρειάζεται πανικός», συστήνει ο φυσιοδίφης. «Εάν αναγνωρίσουμε ότι το φίδι είναι μη δηλητηριώδες και το δούμε στην αυλή του σπιτιού μας, να το αγνοήσουμε και θα φύγει από μόνο του. Τα φίδια που βρίσκονται σε κατοικημένες περιοχές μπαίνουν από αυλή σε αυλή αναζητώντας τροφή. Εάν το φίδι μπει μέσα στο σπίτι, ειδοποιούμε την Πυροσβεστική Υπηρεσία. Η Πυροσβεστική έχει τα τηλέφωνα ιδιωτών οι οποίοι αναλαμβάνουν την απομάκρυνση των φιδιών. Οφείλουμε όμως να τονίσουμε ότι τα φίδια σπάνια εισέρχονται στα σπίτια. Μπαίνουν κάποτε, σε περίπτωση υψηλών θερμοκρασιών, αναζητώντας δροσιά ή όταν φοβηθούν με τη θέα κάποιου ανθρώπου, και τότε συμβαίνει να βρουν πόρτα ανοικτή και να μπουν μέσα. Για να αποτρέψουμε τα φίδια να μπαίνουν στις αυλές μας, πρέπει να τις διατηρούμε καθαρές, δηλαδή να μην έχουμε άχρηστα αντικείμενα, όπως στοίβες από πέτρες, ξύλα, χόρτα ή άλλα αντικείμενα όπου μπορούν να βρουν καταφύγιο τα ερπετά ή τα τρωκτικά. Επίσης, εάν έχουμε υποστατικά με κοτόπουλα ή άλλα πουλιά, λόγω των τροφών προσελκύονται τρωκτικά, που με τη σειρά τους προσελκύουν τα φίδια, επειδή, όπως είναι γνωστό, τα τρωκτικά αποτελούν τροφή για τα φίδια».

Τα φίδια είναι πολύ ωφέλιμα για τη γεωργία, καθώς, σύμφωνα με τον Γιώργο Κωνσταντίνου, ένα μεγάλο μέρος της διατροφής τους αποτελείται από τρωκτικά, τα οποία προκαλούν ανυπολόγιστες ζημιές στον άνθρωπο. Έτσι κρατούν τις ισορροπίες της φύσης. Εκτός από τρωκτικά, τρέφονται επίσης με σαύρες, πουλιά, βατράχους, ακόμα και με αλλά φίδια. Υπάρχει επίσης και κανιβαλισμός μεταξύ τους, δηλαδή τρώνε και φίδια του δικού τους είδους.

Τα φίδια ζευγαρώνουν τέλος της άνοιξης αρχές καλοκαιριού και γεννούν τα αβγά τους μέσα καλοκαιριού και εκκολάπτονται το φθινόπωρο. «Στο ζευγάρωμά τους είναι ακίνητα με ενωμένα τα σώματά τους. Πολλές φορές βλέπουμε δύο φίδια να συμπεριφέρονται παράξενα, να τυλίγονται μεταξύ τους και να ανασηκώνονται από το έδαφος, σαν να χορεύουν. Οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι αυτό που βλέπουν είναι μια ιεροτελεστία ζευγαρώματος, αλλά αυτό είναι λάθος, στην πραγματικότητα αυτό που βλέπουν είναι μια φιλονικία μεταξύ δύο αρσενικών για εδαφική επικράτεια. Η μάχη αυτή δεν είναι βίαιη και έχει ως αποτέλεσμα την επικράτηση του πιο δυνατού και τη φυγή του αδύνατου», αναφέρει.

Κανένα από τα φίδια της Κύπρου δεν έχει μητρικό ένστικτο, γεννά τα αβγά του στο κατάλληλο σημείο και μετά φεύγει. Όπως έχει παρατηρήσει ο Γιώργος Κωνσταντίνου, τα αβγά τους έχουν σχήμα ωοειδές και χρώμα άσπρο. Είναι μαλακά με μεμβράνη, χωρίς τσόφλι, και εκκολάπτονται με τη θερμοκρασία και υγρασία του περιβάλλοντος. Αμέσως μετά την εκκόλαψη, τα φιδάκια μπορούν να αυτοσυντηρηθούν.

«Όλα τα φίδια της Κύπρου είναι προστατευόμενα διά νόμου αλλά ο νόμος αυτός δεν εφαρμόζεται», αναφέρει ο φυσιοδίφης, «αφού συχνά βλέπουμε στο διαδίκτυο πολλούς να ποζάρουν σε φωτογραφίες με σκοτωμένα φίδια, τα οποία οι ίδιοι σκότωσαν, παριστάνοντας τους ‘ήρωες, χωρίς καμία συνέπεια». Γενικά στην Κύπρο υπάρχει πολύ μεγάλη φοβία για τα φίδια, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να τα σκοτώνουν όπου τα συναντήσουν, παρατηρεί ο Γιώργος Κωνσταντίνου. «Φυσικά γι’ αυτό ευθύνονται πολλοί παράλογοι και αναληθείς μύθοι, οι οποίοι κυκλοφορούν από γενιά σε γενιά. Πρέπει επιτέλους να μάθουμε να σεβόμαστε το περιβάλλον και όλα τα ζώα του πλανήτη. Όλα τα ζωντανά έχουν τον σκοπό και τον ρόλο τους, όπως και δικαίωμα στη ζωή», τονίζει.

Τα οκτώ είδη φιδιών που έχουμε στην Κύπρο:

1. Macrovipera lebetina (blunt-nosed viper) φίνα – οχιά

Το μοναδικό επικίνδυνο για τον άνθρωπο, με ευρεία εξάπλωση από τα παράλια μέχρι και τις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους.

2. Malpolon insignitus (Geoffroy in Savigny, 1827) σαΐττα – σαπίτης

Οπισθόγλυφο, φέρει δηλητήριο στα πίσω δόντια, είναι ακίνδυνο για τον άνθρωπο, με ευρεία εξάπλωση από τα παράλια μέχρι και τις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους.

3. Cyprus Whip Snake – Hierophis cypriensis (Schatti, 1985) κυπριακό φίδι

Το συναντάμε σε δασικές περιοχές του Τροόδους αλλά φαίνεται πως έχει πιο ευρεία εξάπλωση. Είναι ενδημικό είδος της Κύπρου, δηλαδή ζει στο νησί μας και πουθενά αλλού στον κόσμο.

4. Grass snake – Natrix natrix cypriaca (Linnaeus, 1758) νερόφιδο

Είναι ενδημικό υποείδος της Κύπρου, το οποίο απειλείται με εξαφάνιση. Το συναντάμε στη λίμνη Παραλίμνιου και σε μια μικρή περιοχή στους πρόποδες του Τροόδους.

5. European cat snake – Telescopus fallax (Fleischmann, 1831) ξυλόδροπης, αγιόφιδο

Οπισθόγλυφο, φέρει δηλητήριο στα πίσω δόντια, είναι ακίνδυνο για τον άνθρωπο με ευρεία εξάπλωση από τα παράλια μέχρι και τις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους.

6. Black Whip Snake (Dolichophis jugularis) – θερκό, μαύρο φίδι

Με ευρεία εξάπλωση, από τα παράλια μέχρι και τις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους.