Παπαζαχαρία πόσα χρόνια είσαι δαπάνω στο μοναστήρι του Αποστόλου Ανδρέα στην άκρη της Κύπρου;
-Που το 1962 μάνα μου!
-Γιατί δεν έφυες το 1974 μετά την εισβολή; Εν φοάσαι;
-Είπουν του Αγίου να με προσέχει και να τον προσέχω… 365 μέρες το γρόνο… Τι να φοηθώ άμα εστράφηκα που τα Άδανα 40 μέρες αιχμάλωτος…
Έτσι ξεκίνησε η κουβέντα μας με τον Παπαζαχαρία, τον φύλακα άγγελο του Αποστόλου Ανδρέα στο ακρωτήρι της χερσονήσου της κατεχόμενης Καρπασίας. Ογδόντα δύο χρονών σήμερα. Από την Αγία Τριάδα της Γιαλούσας. Έφτασε στο μοναστήρι το 1962, σε μια εποχή διαφορετική, όταν ο κόσμος εναπόθετε τις ελπίδες του και τον πόνο του στον Απόστολο Ανδρέα. Χριστιανοί και αλλόθρησκοι από κάθε γωνιά της Κύπρου, έσπευδαν να εκπληρώσουν τα τάματα τους και να φιλοξενηθούν στους ξενώνες του μοναστηριού να ξαποστάσουν.
Κράτησε την υπόσχεση του στον Άγιο και κάθε μέρα, ακόμη κι αν δεν έχει λειτουργία, βρίσκεται εκεί. Δίπλα στον δικό του «φίλο», τον Άγιο του και περιμένει καρτερικά την επανένωση του νησιού μας. Παρά την ηλικία του και τη δυσκολία στην οδική μετακίνηση, δεν το βάζει κάτω. Όσο βαστούν τα πόδια κι η ψυχή, κάθε μέρα δίνει το «παρών» του από το πρωί μέχρι το βράδυ.
Αυτή τη γνωριμία με τον πατέρα Ζαχαρία την ήθελα πολύ! Πριν από το κλείσιμο των οδοφραγμάτων λόγω κορωνοϊού. Να μιλήσουμε για την εμπειρία του εκεί στην άκρη της Κύπρου. Για την ιστορικότητα του μοναστηριού. Ο παππούς μου, ένας βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος, είχε μια ιδιαίτερη σχέση με τον Απόστολο Ανδρέα και συχνά πυκνά τον επισκεπτόταν. Όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα το 2003, φρόντισε να σπεύσει πρώτα για επίσκεψη στο μοναστήρι. Θεωρούσε ότι τον προστάτευσε πολλές φορές ο Άγιος. Κάθε χρόνο, όντας και εορτάζων την ημέρα του Αποστόλου Ανδρέα, έπρεπε να σταματήσει κάθε εργασία και να σπεύσει στο μοναστήρι. Και πριν από την εισβολή και μετά το 2003 όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα, όταν του το επέτρεπαν οι συνθήκες τηρούσε το τάμα του… Παράδοση που κρατά μέχρι σήμερα ο πατέρας μου. Η 30ή Νοεμβρίου προϋποθέτει «αργία» και επίσκεψη στο μοναστήρι. Όταν τον ακολούθησα σε μια από αυτές τις επισκέψεις του, μου εξήγησε πως οι Τουρκοκύπριοι σέβονται πολύ τον Απόστολο Ανδρέα και το μοναστήρι και μάλιστα κάποιοι εξ αυτών είχαν βαπτιστεί. Και είχα εντυπωσιαστεί με αυτή την πληροφορία.
Ένα καλοκαιρινό πρωινό Κυριακής, πήρα τον δρόμο για το μοναστήρι για να συναντήσω τον πατέρα Ζαχαρία. Μακριά και δύσκολη η διαδρομή στη χερσόνησο της Καρπασίας. Μια διαδρομή που σε αποζημιώνει όταν ο καυτός ήλιος λούζει τον κάμπο της Μεσαορίας που απλώνεται μπροστά σου ανηφορίζοντας προς το Ριζοκάρπασο.
Διασχίσαμε τα χωριά για να φτάσουμε και ακολούθως να πάρουμε το δρόμο για το μοναστήρι. Παρατηρώ τα χωριά από τα οποία περάσαμε. Πινακίδες με ονομασίες χωριών στα τουρκικά. Εγκατάλειψη και ερειπωμένα μνημεία και γειτονιές σχεδόν παντού… Η ζωή κυλάει σε αργούς ρυθμούς. Λες και κόλλησε ο χρόνος πίσω στο 1974. Στις στιγμές πριν από την εισβολή.
Δρόμος δύσκολος, τραχύς για να φτάσουμε στο μοναστήρι. Τα τελευταία 8 – 10 χιλιόμετρα του δρόμου, δεν έχουν επιδιορθωθεί ποτέ από τις κατοχικές αρχές. Στενός δρόμος, γεμάτος λακκούβες από τη φθορά του χρόνου. Αφού περάσαμε από τις παρέες με τα γαϊδούρια που βρέθηκαν στο δρόμο, διασχίσαμε την πύλη του μοναστηριού λίγο μετά τις 10.30 το πρωί. Επισκεφθήκαμε το μοναστήρι και ζητήσαμε να δούμε τον Πάτερ Ζαχαρία και πληροφορηθήκαμε πως θα έφτανε λίγο αργότερα. Περπατήσαμε παρατηρώντας τους χώρους του. Μετά την ανακαίνιση το μοναστήρι απέκτησε ξανά ζωή. Αναστηλώθηκε, συντηρήθηκε και πλέον δέχεται επισκέπτες καθημερινά.
Κάτσαμε σε μια γωνιά παρατηρώντας πως ο κόσμος που έφτανε για προσκύνημα και επίσκεψη στο μοναστήρι δεν ήταν μόνο Ορθόδοξοι. Κάποιοι έφερναν τάματα και λάδια για τα καντήλια. Παρατηρούμε την εξοχική κατοικία του Μακάριου λίγα μέτρα πιο πέρα από την αυλή του μοναστηριού, η οποία χρησιμοποιείτο πριν από την τουρκική εισβολή. Μετέπειτα εκεί στεγαζόταν η κατοχική αστυνομία. Πλέον έχει σφραγιστεί και αφεθεί στο έλεος του χρόνου περιμένοντας την κατάρρευσή της.
Οι μικροπωλητές με τους οποίους πιάσαμε κουβέντα, μας ειδοποιούν ότι τον είδαν τον Πάτερ Ζαχαρία να φτάνει από μακριά. Τον περιμένουμε να φτάσει και τον παρατηρούμε από μακριά. Βαρύς βηματισμός παρέα με μια ξύλινη μαγκούρα. Την βέρκα του. Έρχεται προς το μέρος μας και στη διαδρομή σταματά και κοιτάζει μια το μοναστήρι και μια τα γαϊδουράκια που περιδιαβαίνουν στην αυλή. Περιουσία του μοναστηριού… Συνυφασμένα με τη χερσόνησο της Καρπασίας και δη τους κάμπους πέριξ του μοναστηριού.
Έρχεται κοντά μας και μας καλωσορίζει με ένα τεράστιο χαμόγελο και με κουβέντες όπως αρμόζει στην παλιά καλή κυπριακή φιλοξενία. Λιγομίλητος όμως. Κουβέντες μετρημένες και προσεγμένες. Μας μιλά για το μοναστήρι και για την απαγόρευση της τέλεσης λειτουργιών με πρόσχημα τον κορωνοϊό. Ελπίζει πως φέτος θα σημάνουν οι καμπάνες την ημέρα που γιορτάζει ο Άγιος του και θα μπορέσει ο κόσμος να επισκεφθεί το μοναστήρι και να λειτουργηθεί. Ο ίδιος, αφού τώρα έτσι είναι οι συνθήκες, λειτουργεί την Αγία Τριάδα του Ριζοκαρπάσου.
Όση ώρα τον περιμέναμε, κόσμος διαφορετικών θρησκειών πηγαινοερχόταν στο μοναστήρι και δεν θα μπορούσαμε να μην τον ρωτήσουμε γι’ αυτό. Έτσι νιώθουν, μας λέει, έρχονται και πότε φέρνουν κεριά για το μοναστήρι, πότε φέρνουν λάδι για τα καντήλια. Ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Δεν έχει σημασία. Η πόρτα του μοναστηριού είναι ανοικτή για όλους. Μας εξηγεί πως και πριν από την εισβολή αρκετοί Τουρκοκύπριοι έσπευδαν στο μοναστήρι όπως και τώρα.
Τι τον κράτησε στη γενέθλια γη; Μετά την 40ήμερη αιχμαλωσία στα Άδανα το καλοκαίρι του 1974, προτίμησε να επιστρέψει στο κατεχόμενο Ριζοκάρπασο όπου εκεί παρέμεινε εγκλωβισμένη η οικογένεια του. Έπρεπε να δει τι γινόταν. Λίγο καιρό αργότερα ο Οικονόμος που λειτουργούσε τον Απόστολο Ανδρέα και ήταν υπεύθυνος για τον χώρο του μοναστηριού αρρώστησε και ήθελε να αποχωρήσει. Ο Πάτερ Ζαχαρίας μαζί με τους επιτρόπους επισκέφθηκαν την «αστυνομία» και παρέλαβε το μοναστήρι για να μπορέσουν να επιτρέψουν στον Οικονόμο να αποχωρήσει. Άλλαξαν πολλά, μας λέει, από το άνοιγμα των οδοφραγμάτων και έπειτα, διότι επισκέπτονται το μοναστήρι και Ελληνοκύπριοι που διαμένουν στις ελεύθερες περιοχές. Παλιότερα, θα έπρεπε να διακινηθούν υπό στρατιωτική ή αστυνομική συνοδεία, ακόμα και για τις μετακινήσεις σε γάμους, κηδείες, βαφτίσεις. Τώρα άλλαξαν τα πράγματα…
Συνοδοιπόρος σ’ αυτό το ταξίδι, ο Λευτέρης. Ένας νεαρός εγκλωβισμένος που διατηρεί έναν άτυπο αλλά ουσιαστικό τίτλο του φροντιστή του μοναστηριού. Είναι ο άνθρωπος που θα μεριμνήσει για την εύρυθμη λειτουργία του χώρου παράλληλα με τις καθημερινές του εργασίες.
Ο δρόμος της επιστροφής από την Καρπασία μακρύς… Σε αποζημιώνει όμως το τοπίο κι ας καίει την ψυχή ο ήλιος του καλοκαιριού…
Η ΚΥΠΡΟΣ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΘΕΡΙΣΣΟ
Στον πηγαιμό στο μοναστήρι, σταματήσαμε για να ξαποστάσουμε στο εστιατόριο που διατηρεί σήμερα ένας Τ/κ δημοσιογράφος στον Άγιο Θέρισσο πάνω από τη θάλασσα, κοντά στο ομώνυμο εκκλησάκι. Ο Ερντογάν Οζμπαλικί. Μας φτιάχνει καφέ και φέρνει δροσερό νερό και κάθεται μαζί μας. Η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από την πολιτική κατάσταση της Κύπρου. Μου αναφέρει ότι έχει κι άλλους φίλους Ελληνοκύπριους. Φεύγοντας μου λέει να κοιτάξω κάτω στη θάλασσα και να φωτογραφίσω τον βράχο που απεικονίζει την Κύπρο ανάποδα. Πραγματικά η θάλασσα σμίλεψε στο βράχο το σχήμα του νησιού μας… Το αποτύπωσα στη φωτογραφία…
Αυξάνονται και πληθύνονται τα γαϊδούρια
Ανεβαίνοντας προς το μοναστήρι του Αποστόλου Ανδρέα, μετά τη Χρυσή Ακτή της Καρπασίας, στο διάβα σου συναντάς πέντε – δέκα γαϊδούρια στο δρόμο σου. Άλλοτε μόνα άλλοτε με παρέα. Το μόνο βέβαιο ότι πρέπει να ελαττώσεις ταχύτητα και να έχεις μαζί σου καλούδια να τα φιλέψεις για να μπορέσεις να περάσεις. Ντόπιοι και ξένοι ταξιδιώτες και επισκέπτες του Μοναστηριού, έχουν αναγάγει σε τουριστική ατραξιόν τα κατά τ’ άλλα συμπαθέστατα τετράποδα.
Σήμερα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, στην περιοχή της Καρπασίας υπάρχουν περί τα 2.000 γαϊδούρια σε μια έκταση άνω των 130 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Το είδος του κυπριακού γαϊδουριού το οποίο ζει στην Καρπασία πολλαπλασιάστηκε μετά το 1974 αφού οι Ελληνοκύπριοι ιδιοκτήτες τους, αναγκάστηκαν να τα εγκαταλείψουν και να φύγουν, με αποτέλεσμα να αφεθούν να ζουν στην ύπαιθρο σε άγρια κατάσταση. Aν και στο παρελθόν οι κατοχικές αρχές επιχείρησαν να τα μαζέψουν και να τα εξαγάγουν στην Τουρκία, εντούτοις, με παρεμβάσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων, μια τέτοια ενέργεια αποτράπηκε.
Η Παναγία Αφέντρικα και οι θρύλοι
Στο δρόμο της επιστροφής περνώντας από τον Άγιο Φίλωνα, ανηφορίσαμε για την Παναγία Αφέντρικα. Μια τοποθεσία με ερειπωμένους ναούς, θεμέλια σπιτιών, στην αρχαία πόλη Ουρανία. Η έκταση η οποία απλώνονται τα ερείπια των τριών εκκλησιών και των σπιτιών εκτίνεται στο ένα τετραγωνικό χιλιόμετρο. Οι θρύλοι λένε πως είχε πάρει το όνομά της από τη θεά Αφροδίτη, που σύμφωνα με τον Πλάτωνα έφερε το επίθετο «Ουρανία», κόρη του Ουρανού «αµήτωρ» δηλαδή χωρίς µητέρα, η οποία γεννά έρωτες αγνούς στις ψυχές, σε αντίθεση µε την Πάνδηµον Αφροδίτη που «γεννά χυδαίους έρωτες του όχλου».
Κατά την περίοδο των Πτολεμαίων, 305 π.Χ., η πόλη άκμασε, αλλά καταστράφηκε από τις αραβικές επιδρομές τον 8ο και 9ο αιώνα. Κατά τη βυζαντινή περίοδο, η Ουρανία αντικαταστάθηκε από την Παναγία Αφέντρικα, δηλαδή Αφέντισσα. Γύρω στον 13ο αιώνα εγκαταλείφθηκε εντελώς όταν οι κάτοικοί της οδηγήθηκαν στα ενδότερα και ίδρυσαν το σημερινό Ριζοκάρπασο. Τα σημαντικότερα κτήρια που σώζονται σήμερα, εκτός από μερικά αγροτικά σπίτια, που χρησιμοποιούσαν οι γεωργοί του Ριζοκαρπάσου κατά τη διάρκεια γεωργικών εργασιών στην περιοχή, είναι η βασιλική της Παναγίας, η βασιλική των Ασωμάτων και η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
