Ο αστρονόμος και πιο ειδικά ξεναγός αστρονομίας, Αγάπιος Ηλία, εδώ κι ένα χρόνο διεξάγει μαζί με άλλους έρευνα για τη φωτορύπανση στην Κύπρο. Το πρόγραμμα «Αστροτουρισμός στην Κύπρο» άρχισε πέρσι και θα συνεχιστεί μέχρι το καλοκαίρι του 2023. Ένα βασικό πρόβλημα είναι πως ο θαυμάσιος σκοτεινός ουρανός της Κύπρου όλο και απειλείται από τους φωτισμούς. Ο Αγάπιος Ηλία μας εξηγεί τι είναι η φωτορύπανση και τι πρέπει να κάνουμε γι αυτήν το συντομότερο δυνατό.
-Τι εννοούμε με τον όρο «φωτορύπανση»;
Εννοούμε τον περιττό τεχνητό φωτισμό ο οποίος καταλήγει άσκοπα στον ουρανό. Το βράδυ χρησιμοποιούμε τεχνητό φωτισμό για να φωτίσουμε λεωφόρους, δρόμους, σπίτια, επιχειρήσεις, φωτίζουμε διαφημιστικές πινακίδες – πολλές φορές με υπερβολικά έντονο τρόπο, ανάβουμε προβολείς σε σπίτια εργοστάσια κ.λπ. για να νιώθουμε ασφάλεια και όλα αυτά τα αφήνουμε αναμμένα μέχρι το πρωί.
– Η τεχνολογία LED δεν προσφέρεται;
Ειδικά με την νέα τεχνολογία LED και την εξοικονόμηση ενέργειας που αυτή υπόσχεται έχουμε προχωρήσει σε έναν άνευ προηγουμένου αγώνα να φωτίσουμε και την τελευταία γωνιά του νησιού μας με τη λογική ότι τα LED είναι πολύ πιο οικονομικά άρα, κανένα πρόβλημα. Δυστυχώς, όμως το πρόβλημα υπάρχει και φέρνει μαζί του καταστροφικές συνέπειες για πολλές μορφές ζωής με τις οποίες μοιραζόμαστε αυτό τον τόπο αλλά και για εμάς τους ιδίους. Όλο αυτό το περιττό φως, αντανακλάται και απορρέει προς τον ουρανό. Ως αποτέλεσμα, ο ουρανός το βράδυ σε κατοικημένες περιοχές και όχι μόνο δεν είναι πλέον σκοτεινός αλλά έχει μια έντονη φωτεινή απόχρωση η οποία διακρίνεται ακόμη και από απομακρυσμένα σημεία στην ύπαιθρο.
– Ποιο είναι το βασικό συμπέρασμα για τη φωτορύπανση στην Κύπρο
Με βάση τις έρευνες μας για τη φωτορύπανση στην Κύπρο, δεν υπάρχει πλέον κανένα σημείο στο νησί μας από το οποίο να μην είναι ορατή η φωτορύπανση από τις πόλεις και αυτό είναι λυπηρό. Οι αστρονόμοι, λόγω της φύσης της ενασχόλησης τους είναι οι πρώτοι που αντελήφθησαν το πρόβλημα της φωτορύπανσης και κρούουν εδώ και χρόνια τον κώδωνα του κινδύνου. Στην Κύπρο οι πρώτες καταγεγραμμένες δράσεις για ενημέρωση και αντιμετώπιση της φωτορύπανσης υπάρχουν από το 1993. Σήμερα, η φωτορύπανση έχει ανέλθει σε πολύ ανησυχητικά επίπεδα και έχει εξελιχθεί ραγδαία προς το χειρότερο.
– Τι προβλήματα δημιουργεί το τεχνητό φώς;
Η φωτορύπανση μεταφράζεται απλά σε σπατάλη ενέργειας, είναι κοστοβόρα και έχει αρνητικές επιπτώσεις στη χλωρίδα, την πανίδα και την ανθρώπινη υγεία. Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί στον πλανήτη μας έχουν εξελιχθεί εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια ακολουθώντας τον κύκλο ημέρας-νύκτας όπως τον γνωρίζουμε. Πλέον, όμως, ο κύκλος αυτός έχει διαταραχθεί εφόσον όπου υπάρχουν ή δραστηριοποιούνται άνθρωποι υπάρχει και τεχνητός νυκτερινός φωτισμός, ο οποίος ναι μεν φωτίζει το σκοτάδι και μας επιτρέπει να δραστηριοποιούμαστε, φωτίζει όμως και τον κόσμο εκατομμυρίων άλλων ειδών στον πλανήτη μας. Νυκτόβια πουλιά και ζώα αποπροσανατολίζονται με τραγικές για αυτά συνέπειες όπως για παράδειγμα οι νεοσσοί των χελώνων που κατευθύνονται προς τις φωτισμένες παραλίες αντί στη θάλασσα ή τα πουλιά που προσκρούουν στα φωτισμένα κτήρια το βράδυ. Υπάρχουν φυτά που ενώ θα έπρεπε να ανθίζουν το βράδυ και να αναπαράγονται με τη βοήθεια νυκτόβιων εντόμων, εντούτοις αδυνατούν να το πράξουν λόγω του τεχνητού φωτός.
– Ο άνθρωπος πώς επηρεάζεται;
Ακόμη και ο άνθρωπος αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας σωματικής και ψυχικής λόγω της υπερβολικής και συνεχούς έκθεσης στο φως. Όλοι ξέρουμε πλέον το «Night Mode» στις ηλεκτρονικές μας συσκευές. Αυτό που επιτυγχάνει είναι τη μείωση της ακτινοβολίας μπλε φωτός έτσι ώστε να μην διαταράσσεται η παραγωγή μελατονίνης η οποία είναι υπεύθυνη για τον καλό ύπνο. Χρειαζόμαστε το σκοτάδι για να ξεκουραστούμε. Η συνεχής έκθεση μας σε φωτισμό ακόμη και αν απλά μιλάμε για φώτα του δρόμου έξω από το σπίτι μας έχει συνέπειες στην ποιότητα του ύπνου μας και στην ψυχική μας σταθερότητα.
– Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την φωτορύπανση;
Υπάρχουν πολλοί τρόποι οι οποίοι είναι αποδεδειγμένα αποτελεσματικοί, για να μειωθεί η φωτορύπανση και να μετριαστούν οι συνέπειες της. Ακολουθώντας τις σωστές πρακτικές όπως αυτές καθορίζονται και αναλύονται από την Διεθνή Ένωση για την Προστασία του Σκοτεινού Ουρανού (International Dark Sky Association) τα οφέλη θα είναι σημαντικά τόσο σε επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος αλλά και οικονομικά.
Για παράδειγμα, η ενέργεια που καταναλώνεται από ένα φωτιστικό σώμα για να φωτίζει «άτακτα» και πρόχειρα ένα σημείο ή μια περιοχή, θα μπορούσε να μειωθεί σημαντικά εάν λαμβάνονταν υπόψη αυτές οι σωστές πρακτικές που έχουν να κάνουν με την ορθή θερμοκρασία του εκπεμπόμενου φωτός, τη διάχυση και την ένταση του αλλά και τον χρόνο εκπομπής του. Τα φωτιστικά σώματα στον οδικό φωτισμό μπορούν να έχουν χαμηλή ένταση, να είναι ζεστού χρώματος (2700-3000Κ) και με καλύπτρες έτσι ώστε να μην διαρρέει φως προς τον ουρανό. Επίσης, σε χώρες του εξωτερικού υπάρχουν αισθητήρες για τον οδικό φωτισμό έτσι ώστε να ανάβουν μόνο τα φώτα που χρειάζονται, την στιγμή που χρειάζονται και όχι απλά να είναι αναμμένο ολόκληρο το οδικό δίκτυο για όλη τη διάρκεια της νύκτας. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να υιοθετηθεί και στην Κύπρο με τεράστια οικονομικά οφέλη. Στην Κύπρο έχουμε μικρές ορεινές κοινότητες με τους πλείστους κατοίκους να είναι ηλικιωμένοι, στις οποίες ο οδικός φωτισμός μετά από κάποια ώρα είναι παντελώς αχρείαστος. Θα μπορούσαμε κάλλιστα να τον απενεργοποιούσαμε μεταξύ των ωρών 23:00 – 05:00, εξοικονoμώντας ενέργεια, προστατεύοντας έτσι και το περιβάλλον και τον νυκτερινό ουρανό.
International Dark Sky Association
Ένας από τους στόχους του αστροτουρισμού είναι να προστατεύσει την ποιότητα του σκοτεινού ουρανού της Κύπρου μέσω πιστοποιήσεων από τον διεθνή οργανισμό International Dark Sky Association, βοηθώντας στην μείωση της φωτορύπανσης.
O Ανάδοχος Φορέας για την ανάπτυξη του έργου είναι ο τουριστικός οργανισμός Top Kinisis Travel Public Ltd. Οι συνεργαζόμενοι φορείς είναι το Κέντρο Αριστείας CYENS (πρώην RISE), ο μη κερδοσκοπικός περιβαλλοντικός οργανισμός AKTI Project and Research Centre, το Ερευνητικό Ίδρυμα Πανεπιστημίου Λευκωσίας το οποίο συμπεριλαμβάνει το Αστεροσχολείο Λευκωσίας και τον Κυπριακό Οργανισμό Αστρονομίας (ΚΟΑΣ), η Adelve Research, Innovation, Consulting & Trade και το Αστεροσκοπείον1010. Το έργο υποστηρίζεται από τα Υφυπουργεία Τουρισμού και Έρευνας και Καινοτομίας.
Το ερευνητικό έργο Αστροτουρισμός (Integrated/0918/0038) συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και την Κυπριακή Δημοκρατία μέσω του ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας. Ο προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται περίπου σε 1,250,000 ευρώ και έχει διάρκεια 3 χρόνια συμπεριλαμβανομένου και ιδίας συμμετοχής.
* Διευθυντής του Γραφείου Επικοινωνίας του Πλανητάριου Κύπρου
