Η σχέση μητέρας-κόρης με όλη τη δυναμική της ως φορέας προσωπικής αλλά και κοινωνικής αλλαγής κόντρα στην πατριαρχία είναι στο επίκεντρο ενός πρωτοποριακού, καινοτόμου προγράμματος που εμπλέκει για πρώτη φορά εννέα δυάδες από μητέρες και κόρες άνω των 18 ετών από την Κύπρο και τον Λίβανο, σε διάλογο μεταξύ τους για το φύλο, τη σεξουαλικότητα και τις σχέσεις.
Αποκορύφωμα του έργου που έχει τίτλο «Μητέρες και Κόρες: Θέλω να σου μιλήσω» («Let’s talk»), με εταίρους από την Κύπρο το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS) και τον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού (Cyprus FPA) και από τον Λίβανο το Collective for Research and Training Development – Action (CRTD.A) υπήρξε μια μοναδική στο είδος της διαδικτυακή συζήτηση και παρουσίαση βίντεο την περασμένη Τρίτη 28 Σεπτεμβρίου 2021 όπου οι 4 από τις 5 μητέρες από την Κύπρο και 4 μητέρες από τον Λίβανο, η καθεμιά μαζί με την κόρη της, μοιράστηκαν δικές τους προσωπικές ιστορίες γύρω από τη σεξουαλικότητα και το φύλο, μέσα από το πρίσμα της σχέσης μητέρας και κόρης. «Γιατί η σχέση μητέρας-κόρης», όπως είπε η διευθύντρια του MIGS Σουσάνα Παύλου ανοίγοντας τη διαδικτυακή συζήτηση που διεξήχθη στα Αγγλικά, «μπορεί να γίνει όχημα προσωπικής ενδυνάμωσης και αυτενέργειας ως προς τη λήψη αποφάσεων που αφορούν στο φύλο, τη σεξουαλικότητα και τις σχέσεις». Και πέρα απ’ αυτό, γιατί «το προσωπικό είναι πολιτικό», όπως παρατήρησε η ίδια κλείνοντας τη δίωρη συζήτηση όπου συμμετείχαν με παρεμβάσεις τους, ερωτήσεις και σχόλια πολλές γυναίκες από την Κύπρο και τον Λίβανο.
Ταμπού στον δημόσιο διάλογο και την ιστορία
«Με αυτή την εκδήλωση επιδιώκουμε να ξεκινήσουμε, αλλά ταυτόχρονα και να επεκτείνουμε αυτό τον διαπολιτισμικό διάλογο», είπε η συντονίστρια της διαδικτυακής συζήτησης Στάλω Λέστα, αναφέροντας ότι το βίντεο αποτελεί «έναυσμα για διαπολιτισμική, διαγενεαλογική συζήτηση, αναστοχασμό και δράση για κοινωνική αλλαγή». Σημείωσε ότι «οι αφηγήσεις, οι ιστορίες και γενικά ο λόγος των γυναικών γι’ αυτά τα θέματα -που ακόμη παραμένουν ταμπού- απουσιάζουν από τον δημόσιο διάλογο και την ιστορία».
Τις θεματικές που συζητήθηκαν στο βίντεο παρουσίασε η Χριστίνα Καϊλή και αφορούσαν μεταξύ άλλων στην πιο καθοριστική στιγμή στη σχέση μητέρας-κόρης, την υπέρβαση σε αυτό το ταξίδι, τόσο μαζί όσο και ξεχωριστά, σε προσωπικό ή και σε θεσμικό επίπεδο, τον ρόλο της σχέσης μητέρας-κόρης στο κτίσιμο προσωπικής και σεξουαλικής αυτονομίας και τη δύναμη της σχέσης για κοινωνική αλλαγή. Συνεντεύξεις έδωσαν στην Κύπρο η Shaunna Ιωαννίδου και η κόρη της Mary, η Τώνια Παγιάτα και η κόρη της Μέλη, η Κάλλη Χριστοφόρου και η κόρη της Ναυσικά Χατζηχρίστου και η Κλειώ Λαμπριανίδου και η κόρη της Αγγέλικα Ούρρη.
Αγάπη και αποδοχή χωρίς όρους
«Αυτό το project για μένα ήταν μια ευκαιρία να μάθω την κόρη μου μέσα από μια ενήλικη σκοπιά», είπε στο βίντεο η Τώνια Παγιάτα. «Δεν είχαμε ποτέ απαγορευμένα θέματα», πρόσθεσε, «γιατί εγώ δεν πιστεύω στα μυστικά. Ποτέ δεν ήθελα να με βλέπουν σαν κάτι άλλο από αυτό που είμαι και αυτό αφορά και στο θέμα της σεξουαλικότητας και του σώματος. Οι αξίες που προσπάθησα να περάσω μέσα από αυτή τη σχέση είναι η αγάπη και η αποδοχή χωρίς όρους και η μεγάλη μου δέσμευση είναι να μεγαλώσω μαζί της και να μάθω πράγματα. Και ξαφνικά συνειδητοποίησα πόσο εγκλωβισμένη ήμουν ακόμα μέσα σε κάποια πράγματα. Η στιγμή που το είπα στη Μέλη και της ζήτησα συγνώμη αν με τον τρόπο μου χρησιμοποιούσα ακόμα μικρά «κουτιά» ήταν για μένα κομβική και πολύ καθαρτική. Η κόρη σου είναι ένας άνθρωπος που βγήκε από μέσα σου, είναι κομμάτι σου, την αγαπάς όσο τίποτε άλλο κι αυτό σου δίνει μια απίστευτη δύναμη. Πηγαίνεις χέρι με χέρι μαζί της σε ένα συλλογικό επίπεδο και μετά από αυτό σε ένα θεσμικό επίπεδο, γιατί αν μεγαλώνουμε με διαφορετικό τρόπο τους ανθρώπους, ναι, μπορούμε να φτάσουμε και σε θεσμικές αλλαγές. Νομίζω ήταν σαν ένα ποτάμι αυτή η σχέση από την αρχή μέχρι σήμερα… νιώθω ότι μοιράστηκα πολλά, ότι πήρα πολλά, ότι βγαίνω καλύτερη…»
Μέλη Παγιάτα: «Εγώ σίγουρα νομίζω ότι είσαι καλύτερη… και οι δυο μας μάθαμε πολύ σημαντικά πράγματα. Ήταν πολύ σημαντική η στιγμή που αποδεχτήκαμε η μια την άλλη και τα λάθη η μια της άλλης…»
«Να γίνουν και τα αγόρια φορείς αλλαγής»
Ναυσικά Χατζηχρίστου: «Σκεφτήκαμε ότι θα ήταν πολύ ωραία να μπούμε πιο πολύ σε βάθος… είναι ένα θέμα που συζητούμε συχνά… για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα… επειδή είναι τόσο καλή η σχέση μας και είναι τόσο καλή η ατμόσφαιρα στο σπίτι είναι μια πολύ καλή βάση για να μπορώ να κτίζω όλες τις άλλες σχέσεις στη ζωή μου. Είμαστε σε έναν πολύ ανδροκρατούμενο κόσμο και νιώθω ότι η μάμα μου δούλεψε μέσα από την οικογένειά μας για ν’ αλλάξει αυτή την κατάσταση. Αλλά όσο και να προσπαθήσει η δική μου μητέρα ή οποιαδήποτε άλλη μητέρα ώστε η κόρη της να γίνει ένα ανεξάρτητο άτομο και να θέλει κοινωνική αλλαγή, αν δεν καταβληθεί η ίδια προσπάθεια και όσον αφορά στα αγόρια η κοινωνία θα συνεχίσει να έχει βιαστές και ανθρώπους που θέλουν μια πατριαρχική κοινωνία και να είναι μέρος της. Η μητέρα μου πάντα έδινε ιδιαίτερη προσοχή στο να μπορώ να είμαι ανεξάρτητη και δυναμική… ήθελε να μου δίνει τον χώρο που χρειάζομαι για να εξελίσσομαι. Μαζί κάνουμε και ακτιβισμό που αφορά φεμινιστικές δράσεις κι αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον κι εποικοδομητικό να το βιώνουμε… και είναι ένα ταξίδι που συνεχίζεται.»
Κάλλη Χριστοφόρου: «Ήθελα η κόρη μου να έχει δική της φωνή, να τολμά να μιλά. Νομίζω είναι μια υπέρβαση να σταματήσεις ν’ αγωνιάς για την καθημερινότητα του παιδιού σου και να είσαι σίγουρη ότι περνά καλά και ότι αν χρειαστεί κάτι θα το ζητήσει. Σίγουρα μια Πολιτεία πρέπει να βοηθά τους πολίτες στις σχέσεις μεταξύ τους και όχι να δουλεύουν από το πρωί μέχρι τη νύχτα και να μην έχουν χρόνο για ν’ αφιερώσουν στα παιδιά τους.»
Ανδρική προοπτική και πατριαρχία
Shaunna Ιωαννίδου: «Όταν είχα την πρώτη μου περίοδο στην εφηβεία δεν είχα ιδέα τι ήταν και μου μίλησε η αδελφή μου γι’ αυτό… όταν λοιπόν έγινα μητέρα, ήθελα τις κόρες μου να είναι ανεξάρτητες -και η μόρφωση είναι μεγάλο μέρος αυτής της ανεξαρτησίας.»
Mary Ιωαννίδου: «Η συζήτηση γι’ αυτά τα θέματα είναι πολύ σημαντική, άσχετο αν διαφωνούμε σε κάποια ζητήματα ακόμα και μέχρι σήμερα… όπως π.χ. το θέμα του φεμινισμού και πώς εξελίσσεται στην καθημερινότητα της Κύπρου και πώς βιώνω συχνά τον σεξισμό ως γυναίκα. Η σχέση μάνας-κόρης είναι πολύ σημαντική γιατί σε βοηθά να ξεκαθαρίσεις ποια θέση θέλεις να έχεις σ’ αυτόν τον κόσμο.»
Shaunna Ιωαννίδου: «Έχω πάρει μια πολύ συνειδητή απόφαση, ότι δεν θέλω καμιά πατριαρχική αντίληψη σε αυτό το σπίτι και με βάση αυτή την απόφαση μεγάλωσα τις κόρες μου. Ότι δηλαδή πρέπει να έχουν τις δικές τους ζωές και τον δικό τους δρόμο, οποιαδήποτε πορεία και αν αποφασίσουν ν’ ακολουθήσουν. Αποφασιστικό σημείο στη μεταξύ μας σχέση ήταν όταν η Mary άρχισε να έχει σχέση στο λύκειο, οπότε ένιωσα ότι έπρεπε να κάνω λίγο πίσω, είτε συμφωνούσα είτε διαφωνούσα με τη σχέση της αυτή. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έλεγα τη γνώμη μου πάνω στο ζήτημα αυτό –την έλεγα με διακριτικότητα».
Mary Ιωαννίδου: «Δεν ένιωσα ποτέ ότι στον τρόπο που μας μεγάλωσες λείπει οτιδήποτε από την ανδρική οπτική γωνία ή ότι υπήρχε μόνο η γυναικεία οπτική στη ζωή μας. Στο τέλος της ημέρας η ανδρική προοπτική λόγω της πατριαρχίας είναι παντού και δεν υπάρχει περίπτωση δυστυχώς να μη τη δούμε ως γυναίκες. Μεγαλώνοντας κατάλαβα ότι η πληροφόρηση είναι πολύ σημαντική, γιατί συνήθως κανένας στην Κύπρο από τον κύκλο των φίλων μου δεν είχε αυτή την πληροφόρηση. Και ένιωθα συνεπώς πολύ ευτυχισμένη και ενδυναμωμένη που εγώ την είχα. Η καλή σχέση μητέρας και κόρης βοηθά και άλλες σχέσεις και κάνουμε διάλογο για τις σχέσεις αυτές.»
Shaunna Ιωαννίδου: «Είναι πολύ σημαντικό να έχεις κάποιον στον οποίο να μπορείς να εκφράζεσαι ελεύθερα και με ειλικρίνεια. Πιστεύω ότι αν μια μητέρα είναι κοινωνικά ενεργή και γνωρίζει τι συμβαίνει γύρω της θα μεταφέρει στην κόρη της αυτή την ευαισθητοποίηση. Από την άλλη πλευρά μπορεί και η κόρη να γίνει κατά κάποιον τρόπο η «δασκάλα» της μητέρας της. Η κοινωνία γενικά πρέπει να κάνει χώρο στα μέλη των οικογενειών να δεθούν μεταξύ τους.»
Καθοριστική στιγμή το come out…
Αγγέλικα Ούρρη: «Η σχέση που έχω με τη μητέρα μου είναι κάπως ιδιαίτερη κι εξελίχθηκε μέσα στα χρόνια. Πάντα είχα πολλά ερωτήματα κι αυτό που εκτιμώ είναι ότι πάντα ήσουν πρόθυμη να μου τα απαντήσεις, χωρίς κανένα ψέμα ή ωραιοποίηση. Έμαθα ότι το σώμα μου ανήκει μόνο σε μένα και ότι μια γυναίκα μπορεί να κάνει οτιδήποτε μπορεί να κάνει ένας άνδρας.
Μου είχες πει μια κουβέντα που σου είπε ο πατέρας σου και ισχύει και για τις δυο μας, ότι και να με αφήσεις μέσα στη ζούγκλα θα βρω τον τρόπο να έρθω πίσω. Έμαθα στη ζωή μου ό,τι κάνω να το κάνω μόνη μου στηριζόμενη μόνο στις δικές μου δυνάμεις, αλλά έμαθα επίσης ότι, όταν χρειάζομαι κάποιον άλλο, πάντα έχω κάποιον δίπλα μου… όταν η μητέρα μου δυσκολευόταν να αποδεχτεί κάποια πράγματα κατάλαβα ότι δεν ήταν Θεός… κι εκεί άρχισε η σχέση μας να γίνεται καλύτερη γιατί άρχισα να βλέπω και τις δικές της δυσκολίες πέρα από τις δικές μου, μέσα από το come out μου. Ήταν καθοριστική στιγμή να δω και ν’ αντιμετωπίσω τη μάμα μου ως άνθρωπο… και πιστεύω ότι ενδυναμώθηκε πολύ η σχέση μας μέσα από τη διαδικασία αυτή. Κάθε φορά που κάνω ένα come out σε κάποιον άλλο το νιώθω ως μια υπέρβαση γιατί δεν ξέρω πώς θα αντιδράσει.
Ζούμε σε μια πολύ πατριαρχική κοινωνία όπου ειδικά αν μια γυναίκα είναι λεσβία σεξουαλικοποιείται από τους άλλους και αντιμετωπίζει ποικίλα προβλήματα πέρα από την προκατάληψη ότι είναι gay. Δεν μπορεί να καταλάβει ένας άνδρας τις καθημερινές προκλήσεις που περνούμε ως γυναίκες -από τα πιο μικρά πράγματα όπως ανόητα αιτήματα φιλίας στο facebook, μέχρι παρενοχλήσεις στον δρόμο… Κάποιες εμπειρίες και μαθήματα μόνο μια γυναίκα που τα βίωσε μπορεί να σου τα μεταφέρει. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία είναι χάλια κι έτσι το παιδί αναγκάζεται να μάθει πράγματα από τον γονιό του, αλλά επειδή και ο γονιός δεν έχει καλή εκπαίδευση στο σχολείο και δεν ξέρει πώς να μιλήσει στο παιδί του, το θέμα παραμένει ταμπού. Μόνο έτσι μπορούμε να κάνουμε την αλλαγή. Ακόμα και αν διαφωνούμε μεταξύ μας πρέπει να υπάρχει πάντα ανοικτή γραμμή επικοινωνίας, χωρίς να κρίνουμε τον άλλον πριν ακούσουμε τι έχει να πει.»
Κλειώ Λαμπριανίδου: «Πάντα σεβόμουν τις επιλογές της Αγγέλικας, αλλά και αυτή σεβόταν πάντα τις δικές μου επιλογές. Για μένα καθοριστική στιγμή στη μεταξύ μας σχέση ήταν η μέρα που η Αγγέλικα έκανε come out. Εκεί είχα ν’ αντιμετωπίσω πρώτα απ’ όλα τον ίδιό μου τον εαυτό, τα πιστεύω μου, αυτό που πίστευα ότι ήμουν -δηλαδή ένας άνθρωπος που σέβεται τη διαφορετικότητα, που αγαπά τον συνάνθρωπό του, που σέβεται τις επιλογές του κάθε ατόμου… Θυμάμαι μια πολύ αυστηρή ομιλία του ιερέα της ενορίας μας εναντίον των gay ατόμων. Όταν του εξήγησα τους λόγους που η ομιλία του με ενόχλησε και του είπα ότι η Eκκλησία θα πρέπει να είναι ανοικτή για όλους τους ανθρώπους μού είπε «συγνώμη, έκανα λάθος». Και τη στιγμή που μου το είπε αυτό, ένιωσα ότι τόλμησα κι ότι έκανα μια αλλαγή. Η σχέση μάνας-κόρης είναι κοινωνική αλλαγή και αυτό πρέπει να το εμπεδώσουμε για να καταλάβουμε τη σοβαρότητα και τη βαρύτητα που έχει αυτή η σχέση για την κοινωνία.»
Τι είπαν μητέρες και κόρες από τον Λίβανο
Η κατάθεση των μητέρων και των θυγατέρων από το Λίβανο δεν ήταν διαφορετική.
-«Η μητέρα μου είναι πάντα το πρώτο σημείο αναφοράς για μένα και με έμαθε ότι άνδρες και γυναίκες έχουν τα ίδια δικαιώματα. Αυτή είναι η βάση των αξιών στο σπίτι μας και αυτή πιστεύω είναι η υψηλότερη αξία. Αυτό πρέπει να ισχύει για κάθε σπίτι και για κάθε σχέση μητέρας και κόρης. Το πιο σημαντικό είναι ότι καμιά γυναίκα δεν πρέπει να νιώθει υποδεέστερη λόγω του φύλου της».
-«Μεγάλωσα την κόρη μου μαθαίνοντας της όλα όσα πρέπει να γνωρίζει για το γυναικείο σώμα. Έτσι όταν είδε για πρώτη φορά περίοδο, ήρθε και μου το είπε. Απαντώ στα ερωτήματα της με τρόπο που αναλογεί στην ηλικία της κι αυτό βοήθησε στο να μιλά ευκολότερα για τον εαυτό της και γενικά στη βελτίωση της σχέσης μας. Ήμουν σίγουρη ότι θα αποκτούσε την αντίληψη που θα της επέτρεπε να κατανοήσει τι συμβαίνει στο σώμα της, να κατανοήσει αλλαγές και καταστάσεις που θα συναντήσει έξω από το σπίτι. Δεν ξέρω τι σκέφτεται η κόρη μου, αλλά συμβουλεύω άλλες μητέρες να κάνουν ό,τι έκανα κι εγώ, να είναι δηλαδή περισσότερο φίλες με τις κόρες τους αντί μαμάδες».
-«Κρίσιμο σημείο στη σχέση μας υπήρξε για μένα η στιγμή που με ρώτησε πώς μένει έγκυος μια γυναίκα. Αυτό ήταν ένα κλειδί προς την ωριμότητα. Επειδή ήθελε να ξέρει αλλά δεν ήξερε πώς να ρωτήσει, είχε νευρικότητα. Ήταν μια περίοδος που δεν μπορούσε να κοιμηθεί και ήταν πολύ ανήσυχη. Ήταν 10 χρόνων στην πέμπτη τάξη του δημοτικού όταν ήμασταν στη Δαμασκό. Ήταν κρίσιμο σημείο γιατί ήταν η πρώτη φορά που της μιλούσα έτσι. Δεν είμαι συνηθισμένη να μιλώ τόσο ελεύθερα και ξεκάθαρα. Ήξερα ότι έπρεπε να μιλήσω χωρίς μισόλογα και δισταγμούς».
-«Πάντα έλεγα ότι πρέπει να τους αγαπούμε όλους, αλλά αυτό δεν το θεωρούσα φυσιολογικό… Τώρα άλλαξε η αντίληψη μου, είμαι τώρα έτοιμη να καταλάβω την κατάσταση της κόρης μου και τι της συμβαίνει. Προσπαθώ να είμαι ανοικτή γιατί παραδέχομαι ότι ήμουν σε άγνοια για το θέμα αυτό. Αλλά ακόμα και τώρα που είμαι ανοικτή, εξακολουθώ να μην καταλαβαίνω εντελώς. Είναι δύσκολο για κάποιον στην ηλικία των 56 χρόνων που είμαι εγώ, να καταλάβει καινούργια πράγματα. Το μόνο που ξέρω είναι ότι είναι η κόρη μου που την αγαπώ με όλη την καρδιά μου, που θα πέθαινα γι’ αυτήν και που η υπέρτατη χαρά μου είναι να τη βλέπω ευτυχισμένη».
*Το βίντεο είναι διαθέσιμο στο Youtube: https://www.youtube.com/cyprusmigs και στα κοινωνικά δίκτυα των εταίρων.
