Η δημοσιογραφική ερώτηση δεν θα μπορούσε να ήταν πιο εύστοχη: «Ακόμα και όλα να τα έχουμε, πάντα κάτι λείπει». Ο Θεοφάνης Τάσης δεν μάσησε τα λόγια του γι’ αυτό και είναι σπουδαίος φιλόσοφος: «Το ανικανοποίητο είναι ίδιον του ανθρώπου, όπως και η διαρκής επιδίωξη της ευτυχίας. Ωστόσο, νομίζω ότι είναι προτιμότερη η ελευθερία από την ευτυχία, διότι η τελευταία είναι φευγαλέα, εύθραυστη και καθορίζεται σημαντικά και από την τύχη. Ενώ η ελευθερία εξαρτάται περισσότερο από εμάς τους ίδιους, λαμβάνοντας υπόψη και τους άλλους, διότι, δίχως τους άλλους, παύει να υφίσταται».
Ποιος είναι όμως ο Θεοφάνης Τάσης που αναδεικνύει θέματα που ενώ θα έπρεπε ήδη να μάς απασχολούν εμείς απλά κοιτάζουμε απαθείς τις οθόνες των μηχανών μας. Ο Θεοφάνης Τάσης είναι Έλληνας φιλόσοφος. Διδάσκει Σύγχρονη Πρακτική Φιλοσοφία στο Alpen-Adria Universität στην Αυστρία και είναι επισκέπτης καθηγητής στο Universität St. Gallen στην Ελβετία. Διετέλεσε Stanley J. Seeger Fellow στο Πανεπιστήμιο του Princeton, Marie Curie Fellow στο Université Saint-Louis στις Βρυξέλλες και Erasmus Fellow στο Freie Universität Berlin. Το μεταφραστικό του έργο περιλαμβάνει βιβλία των Martin Heidegger, John Stewart Mill, Αλέξανδρου Νεχαμά και Roberto Mangabeira Unger. Η έρευνά του αφορά την σχέση πολιτικής, ηθικής και ψηφιακής τεχνολογίας με επίκεντρο τις έννοιες εικόνα, τέχνη του βίου, ανθρώπινη αναβάθμιση και θνητότητα.
Εδώ και μέρες διαβάζω το τελευταίο του βιβλίο, που πραγματικά ο τίτλος του είναι μαγνήτης: «Η φιλοσοφία της ανθρώπινης αναβάθμισης». Δηλαδή να βελτιωνόμαστε αδιάκοπα μέχρι να πετύχουμε την αθανασία. Αν η διακαής επιθυμία του ανθρώπου είναι η αθανασία, τότε πρέπει να προσπαθήσει να την πραγματώσει ώστε επιπλέον να επιλύσει ίσως τα παγκόσμια προβλήματα και αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητές του να εκπληρώσει το πεπρωμένο του; Μήπως αν δεν την πετύχει θα αφανιστεί ή θα χάσει την περίοπτη θέση του στον πλανήτη κατά την επιταχυνόμενη ανάπτυξη της τεχνοεπιστήμης η οποία μοιάζει να έχει αυτονομηθεί; Άραγε προκειμένου να υπερασπιστεί την πρωτοκαθεδρία του έναντι της τεχνητής νοημοσύνης ο άνθρωπος έχει καθήκον ν’ αναβαθμιστεί σωματικά, διανοητικά και ηθικά εξελισσόμενος ενδεχομένως σ’ έναν κυβερνοοργανισμό; Η παρούσα μελέτη αποτελεί το πρώτο έργο στα ελληνικά για την φιλοσοφία της ανθρώπινης αναβάθμισης. Συνιστά μια πολυεπίπεδη εισαγωγή σ’ αυτήν στο πλαίσιο του υπερανθρωπισμού και του τεχνικού μετανθρωπισμού δυο σύνθετων ανομοιογενών ρευμάτων μεταξύ φιλοσοφικής ανθρωπολογίας, φιλοσοφίας της τεχνικής και φιλοσοφίας του νου. Συζητώντας τις ομοιότητες και τις διαφορές τους δείχνει πώς προασπίζουν την ριζική αναβάθμιση του ανθρώπου συνενώνοντας ποικίλες προβληματικές από ετερόκλητα πεδία όπως την ιατρική, τις κοινωνικές επιστήμες, τη φυσική, τη γνωσιακή επιστήμη, τη νευροτεχνολογία, την επιστήμη των υπολογιστών, τη μοριακή βιολογία, τη νανοτεχνολογία και την έρευνα για την τεχνητή νοημοσύνη. Η μελέτη εντοπίζει τις απαρχές του υπερανθρωπισμού και του τεχνικού μετανθρωπισμού για να παρουσιάσει την εξέλιξή τους επισημαίνοντας τόσο τις θεωρητικές πηγές τους, όσο επίσης τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες οι οποίες συνεισέφεραν στην διάδοσή τους. Διαυγάζει τα είδη και τις μορφές της ριζικής ανθρώπινης αναβάθμισης που προάγουν με βάση την επιστημονικότητά τους, αλλά κυρίως ως προς τις ηθικές και πολιτικές συνέπειές τους ασκώντας κριτική στα επιχειρήματα των κυριότερων εκπροσώπων τους. Απορρίπτοντας τον υπερανθρωπισμό και τον τεχνικό μετανθρωπισμό ως αντιανθρωπιστικές ιδεολογίες το βιβλίο σκιαγραφεί μια φιλοσοφία της ανθρώπινης αναβάθμισης υπό το πρίσμα ενός ψηφιακού ανθρωπισμού με σκοπό την διαφύλαξη της ανθρωπινότητας και της συνέχειας της ανθρωπότητας στην παρούσα μορφή τους. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).
Οι διαπροσωπικές σχέσεις έχουν… εξαϋλωθεί
«Είμαι παρών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης· αν είχαν κυκλοφορήσει τα γυαλιά επαυξημένης πραγματικότητας της Google θα τα φορούσα, αγαπώ την τεχνολογία, αλλά τονίζω περισσότερο τα αρνητικά παρά τα θετικά της, γιατί η πλειονότητα των πολιτών δεν σκέφτεται τους κινδύνους. Οι διαπροσωπικές μας σχέσεις έχουν… εξαϋλωθεί. Βλέπω όχι απλώς μια ταχύτητα αλλά μια επιτάχυνση των εξελίξεων. Έχετε προσέξει πόσο πιο γρήγορα περπατούν και μιλούν οι άνθρωποι; Πόσο πιο εύκολα βαριούνται; Το διακύβευμα αυτού και του επόμενου αιώνα είναι να διατηρήσουμε την ανθρωπινότητά μας, να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες που μας προσφέρει η τεχνοεπιστήμη, αλλά με σύνεση. Τα ηθικά και πολιτικά προβλήματα είναι μη αλγοριθμικά, επειδή αφορούν νοήματα, συναισθήματα και επιθυμίες. Δεν μπορούμε να τα αναθέσουμε στην τεχνητή νοημοσύνη, γιατί οι συνέπειες θα είναι απρόβλεπτες».
– Και ο ρόλος της φιλοσοφίας ποιος είναι; Αφορά την καθημερινότητά μας;
Μπορεί να έχει πρακτική εφαρμογή. Σε ατομικό επίπεδο αφορά τον αναστοχασμό επί του εαυτού μας: επί των επιθυμιών μας, της γεωγραφικής μας διαδρομής, των παθών και των σχέσεών μας. Εγχείρημα αυτογνωσίας. Αυτή ήταν η αρχαία ελληνική αντίληψη του φιλοσοφείν. Ο Σωκράτης έλεγε ότι πρέπει να γνωρίζεις τον εαυτό σου, για να μπορείς να τον φροντίζεις. Σε κοινωνικό επίπεδο, η φιλοσοφία συνεισφέρει στη διαμόρφωση δημοκρατικού ήθους, αφού οι πολίτες που μπορούν να σκεφτούν και να φροντίσουν τον εαυτό τους μπορούν να κάνουν το ίδιο και για τα κοινά, προκρίνουν ως μέσο επίλυσης των διαφορών τους τον ορθό λόγο.(Από την συνέντευξη στην Τασούλα Επτακοίλη της «Καθημερινής» Αθηνών)
* Διευθυντής του Γραφείου Επικοινωνίας του Πλανηταρίου Κύπρου
