Ένα βήμα πριν το εδώλιο του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρέθηκε η Κύπρος για παράβαση του ενωσιακού δικαίου σε ό,τι αφορά τα χωροκατακτητικά ξένα είδη (ΧΞΕ) που αφορούν τα φυτά και τα ζώα που εισέρχονται σε νέους, ξένους βιοτόπους και μπορούν να καταπνίξουν τη φυσική χλωρίδα ή πανίδα και να βλάψουν το περιβάλλον.
Στην Κύπρο συναντούμε τα ακόλουθα ΧΞΕ ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, τα οποία αξιολογήθηκαν ως υψηλού κινδύνου (πολλαπλές πιθανές οδούς ακούσιας εισαγωγής) ή/και υψηλού αντίκτυπου/υψηλή πιθανότητα εγκατάστασης στο νησί μέσω απόδρασης από την αιχμαλωσία: Pseudorasbora parva (ιχθύς), Pacifastacus leniusculus (καρκινοειδή), Procambarus clarkii (καρκινοειδή, Καραβίδα γλυκού νερού), Trachemys scripta (ερπετό, νεροχελώνα γλυκού νερού), Lithobates catesbeianus (αμφίβιο), Threskiornis aethiopicus (πτηνό), Sciurus carolinensis (θηλαστικό), Procyon lotor (θηλαστικό), Nasua nasua (θηλαστικό), Oxyura jamaicensis (πτηνό), Corvus splendens (πτηνό), Eichhornia crassipes (φυτό), Parthenium hysterophorus (φυτό). Επίσης, μέσα από μεταφορές-λαθρομεταφορές μπορούν να εγκατασταθούν τα Pseudorasbora parva (ιχθύς), Pacifastacus leniusculus (καρκινοειδές), Procambarus clarkii (καρκινοειδές), Lithobates catesbeianus (καρκινοειδές), Eichhornia crassipes (φυτό), Parthenium hysterophorus (φυτό) Procambarus fallax (καρκινοειδές), Eriocheir sinensis (καρκινοειδές), Perccottus glenii (ιχθύς).
Η Κομισιόν αποφάσισε να απευθύνει αιτιολογημένη γνώμη στην Κύπρο στις 9/2/2022, επειδή μέχρι την ημερομηνία αυτή δεν είχε εκπονήσει και να εφαρμόσει ένα σχέδιο δράσης ή σειρά σχεδίων δράσης έως τις 13/7/2019 και να το/τα διαβιβάσει στην Επιτροπή χωρίς καθυστέρηση ώστε να συμμορφωθούν με το άρθρο 13 παράγραφοι 2 και 5 του κανονισμού. Σημειώνεται ότι η Κύπρος δεν είχε συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις αυτές με αποτέλεσμα η Κομισιόν να αποφασίσει να στείλει προειδοποιητική επιστολή στις 9/6/2021.
Μετά την προειδοποιητική επιστολή, η Κύπρος απάντησε στις 4/8/2021 και ενημέρωσε την Κομισιόν για τα διάφορα μέτρα που λαμβάνει προκειμένου να μπορέσει να συμμορφωθεί με τις νομικές της υποχρεώσεις. Στην απάντηση σημειωνόταν ότι η Κύπρος προβλέπει να έχει συμμορφωθεί πλήρως τον Ιούνιο 2022.
Παρόλα αυτά η Κομισιόν αποφάσισε να προχωρήσει με αιτιολογημένη γνώμη, δίνοντας προθεσμία δύο μηνών στην Κύπρο να λάβει όλα τα απαιτούμενα μέτρα προκειμένου να συμμορφωθεί. Τονίζεται ότι η αιτιολογημένη γνώμη αποτελεί το τελευταίο στάδιο πριν την πιθανή παραπομπή μιας διαδικασίας επί παραβάσει στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σε μια προσπάθεια συμμόρφωσης με την αιτιολογημένη γνώμη, το Τμήμα Περιβάλλοντος, ως αρμόδια Αρχή για σκοπούς εφαρμογής του ευρωπαϊκού κανονισμού, προχώρησε το τελευταίο διάστημα σε διάφορες ενέργειες όπως είναι τα Σχέδια Δράσης Διαδρομών για τους Τρόπους Εισαγωγής «Απόδραση από Αιχμαλωσία» και «Μεταφορές-Λαθρομεταφορές» για τα ΧΞΕ, που αφορούν είδη που ανήκουν στον Ενωσιακό Κατάλογο του 2016. Τα σχέδια έχουν εγκριθεί από την Επιστημονική και τη Διαχειριστική Επιτροπή Χωροκατακτητικών Ξενικών Ειδών στις 6/4/2022 και θα αποτελέσουν σημαντικό εργαλείο για την αποτροπή της εισαγωγής των ΧΞΕ.
Τονίζεται ότι τον Νοέμβριο του 2017, ολοκληρώθηκε η μελέτη για την ανάλυση των διαδρομών ακούσιας εισαγωγής και εξάπλωσης των 37 ΧΞΕ Ενωσιακού ενδιαφέροντος στην Κυπριακή Δημοκρατία, με στόχο τον προσδιορισμό των διαδρομών που απαιτούν δράση κατά προτεραιότητα. Μετά την αναγνώριση των διαδρομών ακούσιας εισαγωγής για τις οποίες απαιτούνται συγκεκριμένες δράσεις, ολοκληρώθηκε πρόσφατα ο καταρτισμός των σχεδίων δράσης.
Οι κίνδυνοι από το ψάρεμα
Ο τρόπος εισαγωγής «μεταφορές – λαθρομεταφορές», αναφέρεται στην ακούσια ή τυχαία μετακίνηση ζωντανών οργανισμών ως λαθρεπιβάτες, προσαρτημένοι σε μεταφορικά μέσα και άλλο σχετικό εξοπλισμό. Τα φυσικά μέσα μεταφοράς-λαθρεπιβάτες περιλαμβάνουν διάφορες μεθόδους μεταφοράς όπως: έρμα και ιζήματα, βιοαπόρριψη πλοίων, σκαφών, πλατφορμών πετρελαίου και φυσικού αερίου ανοικτής θάλασσας και άλλων θαλάσσιων σκαφών, βυθοκόρηση, εξοπλισμό αλιείας και ψαρέματος, πολιτική αεροπορία, θαλάσσια και εναέρια εμπορευματοκιβώτια. Οι λαθρεπιβάτες σε οποιαδήποτε άλλα οχήματα και εξοπλισμούς για ανθρώπινες δραστηριότητες, σε στρατιωτικές δραστηριότητες, βοήθεια έκτακτης ανάγκης, βοήθεια και απόκριση, διεθνή αναπτυξιακή βοήθεια, διασπορά απορριμμάτων, σκάφη αναψυχής, τουρισμός (π.χ. τουρίστες και οι αποσκευές τους) περιλαμβάνονται επίσης σε αυτό τον τρόπο εισαγωγής.
Ο διάδρομος προτεραιότητας οι οποίος έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο της ανάλυσης των διαδρομών ακούσιας εισαγωγής και εξάπλωσης των χωροκατακτητικών ξένων ειδών στην Κύπρο είναι ο εξοπλισμός ψαρέματος/ αλιείας.
Το πεδίο εφαρμογής του Σχεδίου Δράσης περιλαμβάνει δραστηριότητες που σχετίζονται με το ψάρεμα στο γλυκό νερό και υφάλμυρο περιβάλλον. Αυτό περιλαμβάνει το ψάρεμα ειδών από τη φύση και αποθέματα αλιείας, αλλά αποκλείει την υδατοκαλλιέργεια.
Οι ειδικοί στόχοι είναι: α) Αύξηση του επιπέδου ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης σχετικά με τη νομοθεσία για τα ΧΞΕ και τις απαγορεύσεις και περιορισμούς που θέτει και ιδιαίτερα όσον αφορά την συγκεκριμένη διαδρομή στοχεύοντας στους εμπλεκόμενους. β) Υλοποίηση μέτρων για μείωση ή και εξάλειψη του κινδύνου ακούσιας απελευθέρωσης στο περιβάλλον από οργανωμένα σύνολα. γ) Υλοποίηση μέτρων για μείωση ή και εξάλειψη του κινδύνου ακούσιας απελευθέρωσης στο περιβάλλον από ιδιώτες ή το κοινό.
Ευάλωτη η Κύπρος σε βιολογικές εισβολές
Στο χερσαίο περιβάλλον της Κύπρου έχουν καταγραφεί περισσότερα από 40 χωροκατακτητικά είδη φυτών, ενώ στα ποτάμια και στις λίμνες τουλάχιστον τρία χωροκατακτητικά είδη ψαριών και άλλοι υδρόβιοι οργανισμοί. Στο θαλάσσιο της περιβάλλον έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 183 ξένα είδη, από τα οποία τα 16 θεωρούνται χωροκατακτητικά.
Ο τρόπος εισαγωγής «απόδραση από αιχμαλωσία», αναφέρεται στην ακούσια απόδραση στη φύση, από είδη που εισάχθηκαν σκόπιμα σε μια περιοχή για να διατηρηθούν σε έγκλειστους ή ελεγχόμενους χώρους, όπως ζωολογικούς κήπους, ενυδρεία, βοτανικούς κήπους, γεωργικά συστήματα ή ιδιωτικές συλλογές, για συγκεκριμένους σκοπούς (π.χ. δημόσια προβολή, διακόσμηση, επιστημονική έρευνα, συντροφιά, κ.λπ.). Ο συγκεκριμένος τρόπος εισαγωγής περιλαμβάνει, επίσης, οποιαδήποτε τυχαία ή ανεύθυνη απελευθέρωση ζωντανών οργανισμών από περιορισμούς (π.χ. απόρριψη κατοικίδιων ζώων από ανεύθυνους ιδιοκτήτες, απελευθέρωση ζώων από οργανωμένες ή μη ομάδες, διάθεση ζωντανής τροφής στο περιβάλλον ή χρήση ζωντανών δολωμάτων σε μη ελεγχόμενα συστήματα νερού).
Το πεδίο εφαρμογής του Σχεδίου Δράσης περιλαμβάνει την πώληση, τη μεταφορά/ μετακίνηση, την παραγωγή και φύτευση, την αναπαραγωγή και κατοχή των ειδών, είτε για προσωπική, είτε για οικονομική δραστηριότητα.
Οι ειδικοί στόχοι είναι: α) Αύξηση του επιπέδου ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης σχετικά με τη νομοθεσία για τα ΧΞΕ και τις απαγορεύσεις και περιορισμούς που θέτει και ιδιαίτερα όσον αφορά την συγκεκριμένη διαδρομή στοχεύοντας στους εμπλεκόμενους. β) Υλοποίηση μέτρων για μείωση ή και εξάλειψη του κινδύνου ακούσιας απελευθέρωσης στο περιβάλλον από οργανωμένα σύνολα (πωλητές, ζωολογικούς και βοτανικούς κήπους, ενυδρεία κ.λπ.). γ) Υλοποίηση μέτρων για μείωση ή και εξάλειψη του κινδύνου ακούσιας απελευθέρωσης στο περιβάλλον από ιδιώτες ή το κοινό ή από οργανώσεις.
