Ακάμας: 168 εκτάρια κηρύχθηκαν «δασικά μνημεία» (εικόνες)

Φωτογραφίες: Χάρης Νικολάου και Χαράλαμπος Χριστοδούλου

Ως εξαιρετικής σημασίας κρίνεται η υπογραφή Διατάγματος από τον υπουργό Περιβάλλοντος για περαιτέρω προστασία του φυσικού περιβάλλοντος στην πανέμορφη χερσόνησο του Ακάμα. Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες του «Φιλελεύθερου», ο Κώστας Καδής, μετά από εισήγηση του Τμήματος Δασών, υπέγραψε Διάταγμα, με βάση το οποίο 29 σημαντικές περιοχές του Εθνικού Δασικού Πάρκου (ΕΔΠ) του Ακάμα, συνολικής έκτασης 168 περίπου εκταρίων, κηρύσσονται είτε ως «δασικά μνημεία» (7 περιοχές, 58 εκτάρια) είτε ως «φυσικά μικροαποθέματα» (22 περιοχές, 110 εκτάρια).  

>Τι είναι και ποιο σκοπό εξυπηρετούν τα «φυσικά μικροαποθέματα» και τα «δασικά μνημεία»

Σύμφωνα με το Άρθρο 16 του περί Δασών Νόμου του 2012 (25(Ι)/2012), ο υπουργός Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος δύναται, με Διάταγμα του που δημοσιεύεται στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας, να κηρύσσει οποιαδήποτε περιοχή κρατικού δάσους σε: 

(α) «δασικό μνημείο», όταν η περιοχή περιέχει ένα ή περισσότερα συγκεκριμένα φυσικά, πολιτιστικά ή γεωμορφολογικά στοιχεία εξαιρετικής ή μοναδικής αξίας, λόγω του μνημειακού τους χαρακτήρα ή της εξαιρετικής αισθητικής και/ή των πολιτιστικών της στοιχείων, και 

(β) «φυσικό μικροαπόθεμα», όταν η περιοχή περιέχει ένα ή περισσότερα σπάνια είδη χλωρίδας ή πανίδας ή άλλο στοιχείο της φύσης που παρουσιάζει εθνικό, περιφερειακό ή παγκόσμιο ενδιαφέρον. 

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Έτσι αλλάζει το τοπικό σχέδιο του Ακάμα

Σημειώνεται ότι η προσέγγιση των Μικροαποθεμάτων υιοθετήθηκε για πρώτη φορά στην Κύπρο μέσα από το έργο LIFE με τίτλο «Δημιουργία Δικτύου Μικροαποθεμάτων Φυτών για τη Διατήρηση Ειδών και Οικοτόπων Προτεραιότητας στην Κύπρο», το οποίο υλοποιήθηκε την περίοδο 2010-2013 με τη συμμετοχή του Τμήματος Δασών και του Τμήματος Περιβάλλοντος και με επιστημονικό υπεύθυνο τον νυν υπουργό Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, που τότε ήταν Διευθυντής της Μονάδας Διατήρησης της Φύσης του Πανεπιστημίου Frederick. Στα Μικροαποθέματα εφαρμόζεται παρακολούθηση των ειδών/οικοτόπων «στόχων» και εφαρμογή μέτρων διατήρησής τους. Ένα από τα αποτελέσματα του έργου ήταν και η ενσωμάτωση στη Δασική Νομοθεσία πρόνοιας για τη δημιουργία Μικροαποθεμάτων.

Στην περίπτωση του ΕΔΠ Ακάμα, με το εν λόγω Διάταγμα κηρύσσονται ως «φυσικά μικροαποθέματα» περιοχές με σημαντικά είδη που δεν περιλαμβάνονται απαραίτητα στις ευρωπαϊκές οδηγίες, ενώ ως «δασικά μνημεία» κηρύσσονται περιοχές με σημαντικά φυσικά, πολιτιστικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά. 

Είναι προφανές, ότι η εφαρμογή του εν λόγω Διατάγματος θα ενδυναμώσει και θα ολοκληρώσει το υφιστάμενο καθεστώς προστασίας του ΕΔΠ Ακάμα, με την υιοθέτηση νέων κατηγοριών προστατευόμενων περιοχών. 

>Τα κριτήρια και η διαδικασία για την επιλογή των περιοχών προστασίας

Σύμφωνα με τις πρόνοιες της νομοθεσίας, για το Διάταγμα επιλέγηκαν περιοχές που περιλαμβάνουν:  

α) Είδη χλωρίδας τα οποία είναι απειλούμενα τοπικά ενδημικά του ΕΔΠ Ακάμα (χαρακτηρίζονται ως Κρισίμως Κινδυνεύοντα, Κινδυνεύοντα ή Εύτρωτα στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου).

β) Είδη χλωρίδας του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας των Οικοτόπων, που περιορίζονται στο ΕΔΠ Ακάμα ή έχουν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού τους εντός του ΕΔΠ. 

γ) Απειλούμενα είδη που καταγράφονται στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου και περιορίζονται στο ΕΔΠ Ακάμα ή έχουν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού τους εντός του ΕΔΠ.

δ) Σπήλαια, αναπαραγωγικά καταφύγια, φαράγγια και περιοχές που φιλοξενούν σημαντικές αναπαραγωγικές αποικίες για σπάνια ή και σημαντικά είδη πανίδας.

ε) Σημαντικούς οικότοπους του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας των Οικοτόπων, για τους οποίους το ΕΔΠ Ακάμα αποτελεί σημαντική περιοχή, δηλαδή έχουν τη μεγαλύτερη έκταση τους εντός του ΕΔΠ.

Η τελική επιλογή των περιοχών του Διατάγματος έγινε αφού λήφθηκε υπόψη το υφιστάμενο καθεστώς προστασίας και διαχείρισης της περιοχής του Εθνικού Δασικού Πάρκου (ΕΔΠ) Ακάμα, σε εθνικό επίπεδο (περί Δασών, περί Αλιείας και περί Προστασίας και Διαχείρισης Άγριων Πτηνών και Θηραμάτων νόμοι), αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο (περιοχή του Ευρωπαϊκού Δικτύου Natura 2000 σύμφωνα με τις οδηγίες των οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ) και των πτηνών (2009/147/ΕΚ) (CY4000010, CY4000023). Το καθεστώς του ΕΔΠ, όπως προνοείται από τον περί Δασών Νόμο, περιλαμβάνει τη διαχείριση της περιοχής με στόχο την προστασία όλων των στοιχείων  της βιοποικιλότητας, των γενετικών πόρων και γεωμορφωμάτων, καθώς και των οικολογικών διαδικασιών και ταυτόχρονα παρέχει τη δυνατότητα για περιβαλλοντικά συμβατές αναψυχικές, εκπαιδευτικές ή επιστημονικές δραστηριότητες. 

Βάσει του Άρθρου 5 των περί Δασών Νόμων του 2012 και 2018, οι προτεινόμενες περιοχές τέθηκαν για εξέταση στη συνεδρία του Δασικού Συμβουλευτικού Σώματος που πραγματοποιήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 2022. Για την επιλογή των υπό κήρυξη περιοχών υπήρξε συνεργασία και συνεννόηση μεταξύ διαφορετικών Τμημάτων και Υπηρεσιών του Κράτους. Εάν στο μέλλον κριθεί απαραίτητο, μπορούν να κηρυχθούν και άλλες περιοχές σε «δασικά μνημεία» και «φυσικά μικροαποθέματα».

Δασικά μνημεία που προστατεύονται

Οι περιοχές που προστατεύονται είναι οι ακόλουθες:

>>>Δασικό Μνημείο «Πύργος της Ρήγαινας»: Για τα ερείπια της εκκλησίας και τον αιωνόβιο δρυ (Quercus infectoria subsp. veneris).

>>>Δασικό Μνημείο «Φοντάνα Αμορόζα»: Για την παραλία της Φοντάνα Αμορόζα με τις δύο πηγές και για τη συστάδα με δενδρώδεις αόρατους (Juniperus phoenicea) που αντιστοιχεί στον τύπο οικοτόπου 9560 «Ενδημικά δάση της Μεσογείου με άρκευθους».

>>>Δασικά Μνημεία «Δαμαλόσπηλιος», «Άβακας» και «Σμιγιές»: Για συστάδες με δενδρώδεις αόρατους (Juniperus phoenicea) που αντιστοιχούν στον τύπος οικοτόπου 9560 «Ενδημικά δάση της Μεσογείου με άρκευθους».

>>>Δασικά Μνημεία «Γερακόπετρα» και «Φαράγγι του Άβακα»: Για το γεωλογικό τους σχηματισμό και τον μνημειακό τους χαρακτήρα.

>>>Φυσικά Μικροαποθέματα «Φαράγγι Φαρκονιάς» και «Φαράγγι Κουφών»: Για το εξαιρετικά σπάνιο είδος χλωρίδας Centaurea akamantis, το οποίο είναι τοπικό ενδημικό στη χερσόνησο Ακάμα και περιλαμβάνεται στα Παραρτήματα II&IV της Οδηγίας των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ), καθώς και στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου όπου χαρακτηρίζεται ως Κινδυνεύον. 

>>>Φυσικά Μικροαποθέματα «Ποντικόσπηλιος», «Πύργος της Ρήγαινας» και «Πάμπελον»: Για το ενδημικό είδος Tulipa cypria, το οποίο περιλαμβάνεται στα Παραρτήματα II&IV της Οδηγίας των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ) και στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου, όπου χαρακτηρίζεται ως Κινδυνέυον (Endagered). Η κυπριακή τουλίπα απαντά σε τέσσερις περιοχές, στη χερσόνησο Ακάμα, όπου βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του στις ελεύθερες περιοχές, στην ευρύτερη περιοχή Κορμακίτη-Μύρτου-Πάναγρα, μεταξύ Μάμμαρι-Δένειας (στη νεκρή ζώνη) και στη χερσόνησο της Καρπασίας, κοντά στο χωριό Άγιος Συμεών. 

>>>Φυσικό Μικροαπόθεμα «Μούττες της Αγίας Παρασκευής»: Για το τοπικό ενδημικό φυτό του ΕΔΠ Ακάμα Tulipa akamasica (Τουλίπα του Aκάμα), το οποίο περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου όπου χαρακτηρίζεται ως Κρισίμως Κινδυνεύον (Critically Endangered). Περιορίζεται μόνο σε μια θέση με πολύ μικρό πληθυσμό, που δεν υπερβαίνει τα 650 φυτά.  

>>>Φυσικό Μικροαπόθεμα «Πηγαδούλλια»: Για το στενομεσογειακό είδος φυτού Bellium minutum, που απαντά σε Ιταλία (Σικελία), Ελλάδα και Κύπρο, η οποία αποτελεί το ανατολικότερο άκρο της εξάπλωσής του. Περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου όπου χαρακτηρίζεται ως Κινδυνεύον (Endangered). Στην Κύπρο εντοπίσθηκε το 2001 μικρός πληθυσμός (περίπου 150 φυτά) σε μία θέση μόνο, στις δυτικές ακτές του ΕΔΠ Ακάμα.

>>>Φυσικό Μικροαπόθεμα «Εξωσύροντες»: Για το απειλούμενο είδος Arbutus unedo (κουμαριά), το οποίο στην Κύπρο περιορίζεται μόνο σε δυο θέσεις στο ΕΔΠ Ακάμα, με πληθυσμό που αριθμεί μόλις 80 φυτά. Η κουμαριά περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου όπου χαρακτηρίζεται ως Κρισίμως Κινδυνεύον (Critically Endangered). 

>>>Φυσικό Μικροαπόθεμα «Πλακί»: Για τα απειλούμενα φυτά Arbutus unedo (κουμαριά) και Phlomis cypria subsp. occidentalis (ενδημικό), το οποίο περιλαμβάνεται στα Παραρτήματα ΙΙ&IV (92/43/ΕΟΚ) και στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου όπου χαρακτηρίζεται ως Εύτρωτο (Vulnerable). H κύρια περιοχή εξάπλωσης του Phlomis cypria subsp. occidentalis είναι το δυτικό μέρος του Δάσους Πάφου, ενώ το ΕΔΠ Ακάμα αποτελεί το δυτικότερο όριο εξάπλωσης του και φιλοξενεί περίπου το 15% του πληθυσμού του.  

>>>Φυσικό Μικροαπόθεμα «Ακρωτήριο Αρναούτη»: Το δυτικότερο άκρο του νησιού, αποτελεί σημαντική περιοχή για προστασία σπάνιων αμμοθινικών οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ), οι οποίοι, στις περιοχές που βρίσκονται κάτω από τον αποτελεσματικό έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας, είναι σπάνιοι, ιδιαίτερα ο οικότοπος προτεραιότητας Λόχμες των παραλιών με Juniperus phoenicea (2250). Επιπρόσθετα, στο ακρωτήριο απαντούν τα απειλούμενα είδη Taraxacum aphrogenes (ενδημικό) και Achillea maritima subsp. maritima (κύρια περιοχή εξάπλωσης στα κατεχόμενα και στις βρετανικές βάσεις) τα οποία περιλαμβάνονται στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου και χαρακτηρίζονται ως Εύτρωτα (Vulnerable). 

>>>Φυσικά Μικροαποθέματα «Τζιόνι 1» και «Τζιόνι 2»: Οι δυο παραλίες (βόρεια και νότια του μικρού κόλπου) φιλοξενούν το ενδημικό απειλούμενο είδος Taraxacum aphrogenes και σημαντικούς αμμοθινικούς οικότοπους (Παρ. Ι, 92/43/ΕΟΚ), ιδιαίτερα τον οικότοπο προτεραιότητας Λόχμες των παραλιών με Juniperus phoenicea (2250). 

>>>Φυσικό Μικραπόθεμα «Γερόνησος»: Στο νησί απαντά το απειλούμενο είδος Cistanche phelypaea, που περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου όπου χαρακτηρίζεται ως Κρισίμως Κινδυνεύον (Critically Endangered). Το φυτό απαντά μόνο στον Γερόνησο (ΕΔΠ Ακάμα) και στη χερσόνησο Ακρωτηρίου, εντός των Βρετανικών βάσεων.     

>>>Φυσικό Μικροαπόθεμα «Φαράγγι Πετράτη»: Το Φαράγγι του Πετράτη φιλοξενεί τη μεγαλύτερη αποικία φρουτονυχτερίδων (Rousettus aegyptiacus), είδος που περιλαμβάνεται στο Παράρτημα II της Οδηγίας των Οικοτόπων (92/43/EΟΚ). Μετά τη δραματική μείωση του πληθυσμού του τα τελευταία 15 χρόνια (μείωση 80% περίπου), η αποικία στον Πετράτη είναι η μοναδική που δεν έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό και αριθμεί γύρω στα 200-300 άτομα. Σε ολόκληρη την Κύπρο ο πληθυσμός του είδους δεν υπερβαίνει τα 1100 άτομα (μετρήσεις 2019). Στις μικρές σπηλιές του φαραγγιού βρίσκουν καταφύγια σπάνια είδη χειρόπτερων όπως τα Rhinolophus hipposideros, Rhinolophus ferrumequinum (Παράρτημα II 92/43/EΟΚ) και Myotis nattereri (Παράρτημα IV 92/43/EΟΚ). Η προτεινόμενη περιοχή φιλοξενεί σημαντικό μέρος του πληθυσμού του απειλούμενου φυτού Osyris alba (Εύτρωτο). 

>>>Φυσικό Μικροαπόθεμα «Βάραθρο Ακάμα»: Το βάραθρο αποτελεί το μοναδικό μεγάλο, φυσικό, υπόγειο έγκοιλο, που είναι γνωστό μέχρι σήμερα στις περιοχές κάτω από τον αποτελεσματικό έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η οικολογική του αξία είναι πολύ σημαντική αφού φιλοξενεί πέντε σπάνια είδη νυχτερίδων του Παραρτήματος ΙΙ (92/43/ΕΟΚ), Rhinolophus hipposideros, Rhinolophus ferrumequinum, Rhinolophus blassi, Miniopterus schreibersii και Rhinolophus euryale (εξαιρετικά σπάνιο είδος για το νησί).   

>>>Φυσικό Μικροαπόθεμα «Μαγνησία»: Στην περιοχή της Μαγνησίας υπάρχει ένα σύμπλεγμα τεχνητών στοών που στο παρελθόν, για μικρό διάστημα, γινόταν εξόρυξη μαγνησίου. Οι στοές, οι οποίες απέχουν γύρω στα 450 m από το βάραθρο Ακάμα, αποτελούν καταφύγιο για επτά είδη χειρόπτερων. Πέντε από αυτά περιλαμβάνεται στο Παράρτημα II της Οδηγίας 92/43/EΟΚ. Πρόκειται για τα Rhinolophus hipposideros, Rhinolophus ferrumequinum, Rhinolophus blassi, Miniopterus schreibersii και Rhinolophus euryale (εξαιρετικά σπάνιο). Επίσης, η περιοχή φιλοξενεί το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του απειλούμενου φυτού Ferulago syriaca (Εύτρωτο), το οποίο απαντά μόνο στο ΕΔΠ Ακάμα (Μαγνησία και Φοντάνα Αμορόζα) και στα κατεχόμενα, πάνω από το χωριό Φλαμούδι και στην κοιλάδα του Ρόννα στο Ριζοκάρπασο.  

Σημαντικές οι θαλασσινές σπηλιές της Πέγειας

Φυσικό Μικροαπόθεμα «Θαλασσινές Σπηλιές Πέγειας»-τρεις διαφορετικές περιοχές: Σύμπλεγμα παράκτιων σπηλιών, εντός του ΕΔΠ Ακάμα, η είσοδος των οποίων βρίσκεται σε θαλάσσιο μέρος και αποτελούν ενδιαίτημα για τα ακόλουθα τρία είδη του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/EOK: 

* Μεσογειακή φώκια (Monachus monachus). Οι σπηλιές αποτελούν τόσο χώρο αναπαραγωγής του είδους όσο και χώρο ξεκούρασης. Το είδος αναπαράγεται στις σπηλιές τα τελευταία τέσσερα χρόνια, καθιστώντας την περιοχή από τις σημαντικότερες για το είδος. 

* Μικρομυωτίδα (Myotis blythii). Δύο από τις σπηλιές αποτελούν χώρο αναπαραγωγής αυτού του είδους νυχτερίδας, το οποίο είναι ένα από τα σπανιότερα χειρόπτερα στην Κύπρο. Οι συγκεκριμένες σπηλιές αποτελούν τον μοναδικό χώρο αναπαραγωγής του είδους, στις περιοχές που βρίσκονται κάτω από τον αποτελεσματικό έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας. 

* Πτερυγονυχτερίδα (Miniopterus schreibersii). Σε μια από τις σπηλιές απαντά μια ομάδα περίπου 60 ατόμων, που αναπαράγεται και παραμένει στη σπηλιά μέχρι και τον Οκτώβριο. Σύμφωνα με τις καταγραφές, κάποιες από τις σπηλιές αποτελούν ιδανικό ενδιαίτημα και για άλλα είδη χειρόπτερων όπως το Rhinolophus hipposideros (Παράρτημα ΙΙ  92/43/ΕΟΚ), ενώ δεν αποκλείεται να χρησιμοποιούν τις σπηλιές και άλλα είδη.

Πρόσθετα, μια από τις σπηλιές αποτελούσε στο παρελθόν καταφύγιο και για το είδος Rousettus aegyptiacus (Παράρτημα ΙΙ  92/43/ΕΟΚ), όμως η συγκεκριμένη αποικία  εξολοθρεύθηκε κατά τις μαζικές εξοντώσεις του είδους την δεκαετία του 80. Δεν παύει όμως η σπηλιά να αποτελεί ιδανικό χώρο για το είδος που δυνητικά μπορεί να την εποικίσει ξανά όταν ανακάμψει.

Ασπίδα για σπάνια είδη 

Φυσικό Μικροαπόθεμα «Λίπατη»: Για το σπάνιο είδος Euphorbia thompsonii, το οποίο περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου όπου χαρακτηρίζεται ως Εύτρωτο (Vulnerable). Είναι εγγύς ενδημικό (Κύπρος και νότια Τουρκία) που περιορίζεται στην ευρύτερη περιοχή της Χερσονήσου Ακάμα: Αρόδες (Κατσάβραχα-Λίπατη), γκρεμοί του Κάθηκα, Πέγεια-Ακουρσός. To μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του βρίσκεται στην περιοχή της Λίπατης, κυρίως σε ιδιωτική γη, και μερικώς εντός του ΕΔΠ Ακάμα. 

Φυσικό Μικροαπόθεμα «Χάλαβρον»: Στο χερσαίο μέρος απαντά το ενδημικό, απειλούμενο είδος Taraxacum aphrogenes (Εύτρωτο) και υπάρχει σύμπλεγμα με τον οικότοπο προτεραιότητας Μεσογειακά εποχιακά λιμνία (3170), ο οποίος χαρακτηρίζεται από σπάνια, απειλούμενα είδη φυτών. Στο υπόγειο μέρος της περιοχής υπάρχει μεγάλου βάθους σπηλιά με είσοδο από την θάλασσα. Πρόκειται για το πιο σημαντικό φυσικό αναπαραγωγικό καταφύγιο στην Κύπρο του είδους νυχτερίδας Miniopterus schreibersii και αποτελεί επίσης χώρο αναπαραγωγής για τη Μεσογειακή φώκια, τα οποία είναι είδη του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας των Οικοτόπων.  

Φυσικό Μικροαπόθεμα «Λούματα τους Αετούς»: Η περιοχή φιλοξενεί τα είδη Alyssum akamasicum (ενδημικό, Εύτρωτο) και Centaurea cyprensis (ενδημικό, που απαντά μόνο στο ΕΔΠ Ακάμα και στο Δάσος Λεμεσού), τα οποία είναι χαρακτηριστικά είδη του οικοτόπου προτεραιότητας Σερπεντινόφιλα λιβάδια της Κύπρου (62B0).