Ηφθορά του κοινοβουλευτισμού, η φθορά της εμπιστοσύνης στα μάτια των πολιτών, των μεγάλων παραδοσιακών κομμάτων της Χριστιανοδημοκρατίας και της Σοσιαλδημοκρατίας είναι η κύρια αιτία για την αύξηση της ακροδεξιάς στην Ευρώπη. Αυτό εκτιμά η Ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Άννα Φραγκουδάκη.

Ανησυχεί γιατί βλέπει ότι οι πολιτικοί δεν καταλαβαίνουν ότι δεν τους εμπιστεύεται ο κόσμος όταν βάζουν μπροστά από τα συμφέροντα της χώρας το κομματικό και τα προσωπικά τους συμφέροντα. Τονίζει πως ζούμε την εποχή της πολύ μεγάλης κρίσης των ιδεολογιών και πως χάθηκε το όνειρο για έναν καλύτερο κόσμο. Μας καλεί να καταπολεμήσουμε τον ρατσισμό, αντί να τον αναπαράγουμε, να μαθαίνουμε στα παιδιά μας την ανοχή στη διαφορετικότητα, τον πλούτο από τις πολιτισμικές διαφορές για να μην είναι κολλημένα στον εθνικισμό της κατωτερότητας. Επισημαίνει πως το σχολείο πρέπει να διδάσκει ιστορία και όχι εθνική μυθολογία, να αντιμετωπίζει το έθνος ως έννοια ιστορική και μας θυμίζει πως τα θαύματα γίνονται, ακόμα και σε συνθήκες αντίξοες που η ελπίδα της αλλαγής δεν είναι ορατή.  

-«Η άνοδος της ακροδεξιάς – εθνικισμός, ιδεολογία και γλώσσα» η ομιλία σας στην εκδήλωση «Η Ευρώπη της εξωστρέφειας έχει τις απαντήσεις» που οργάνωσε πρόσφατα το Πανεπιστήμιο Κύπρου σε συνεργασία με τον ΟΠΕΚ. 

-Μια εκδήλωση που ανέδειξε ενδιαφέροντα πράγματα, όπως το ότι δεν είναι οι μετανάστες και οι πρόσφυγες το πρόβλημα της ανόδου της ακροδεξιάς, μονολότι αυτό είναι το πρώτο ζήτημα που επικαλούνται ζητώντας τους να φύγουν. Δεν μπορεί, όμως, αυτό να πείθει τους λαούς και μάλιστα σε όλη την Ευρώπη.

-Μέχρι και το Brexit έγινε με βάση αυτό. 

Ναι, το Brexit έγινε με αυτό τον μύθο. Η βιβλιογραφία και οι μελέτες που έχουν γίνει για το ακροδεξιό φαινόμενο σε όλη την Ευρώπη λένε ότι το κυριότερο αίτιο είναι η φθορά του κοινοβουλευτισμού, η φθορά της εμπιστοσύνης στα μάτια των πολιτών των μεγάλων παραδοσιακών κομμάτων της Χριστιανοδημοκρατίας και της Σοσιαλδημοκρατίας. Είναι ένα είδος αγανάκτησης απέναντι στην αντιμετώπιση και διαχείριση της οικονομικής κρίσης που έκαναν αυτά τα κόμματα. Του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζουν την αντιπολίτευση και τα προβλήματα των λαών τους. Αυτό έχει καταστρέψει την εμπιστοσύνη στο κοινοβουλευτικό σύστημα πράγμα που είναι επικίνδυνο για όλους μας.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Η ακροδεξιά, ο Βελόπουλος και οι επιστολές του Ιησού (Βίντεο)

-Είναι πρόβλημα της δημοκρατίας, του συστήματος ή των ηγεσιών; 

-Η ακροδεξιά πράγματι χτυπά το «σύστημα», δεν είναι όμως αυτό μια κομψή διατύπωση του κοινοβουλευτικού συστήματος; Τον κοινοβουλευτισμό πολεμά. Λέει ότι το σύστημα είναι σάπιο και ότι θα το εξυγιάνει, ότι θα έχουμε μια σπαρτιατική κοινωνία όπου ο αρχηγός θα αποφασίζει κι εμείς θα τον ακολουθούμε.

-Θεωρείτε ότι απέτυχε το κοινοβουλευτικό σύστημα; 

-Δεν θα έλεγα ότι απέτυχε, διότι δεν έχουμε άλλο σύστημα αυτή τη στιγμή που να εμπιστευόμαστε. Η ανθρωπότητα και η ιστορία δεν σταματούν. Κάποια στιγμή θα βρεθεί κάτι καλύτερο μετά που κατέρρευσε όχι μόνο το πολιτικό αλλά και το οικονομικό σύστημα του σοσιαλισμού.

-Ζούμε την εποχή της κρίσης των ιδεολογιών; 

-Πολύ μεγάλη. Ο σοσιαλισμός γκρεμίστηκε, ο καπιταλισμός εξακολουθεί να είναι ένα σύστημα άδικο με μεγάλες ανισότητες και χάθηκε το όνειρο για έναν καλύτερο κόσμο. Αλλά και κάτι ακόμη πολύ σημαντικό, διαλύθηκαν τα ομόσπονδα πρώην σοσιαλιστικά κράτη και έγινε μια τρομακτική αναζωπύρωση του εθνικισμού, του εθνικισμού άλλων εποχών με τους εθνικούς αγώνες ανεξαρτησίας και εδαφικών επεκτατισμών, του εθνικισμού που είναι απολύτως παρωχημένος σήμερα. Είμαστε στην Ευρώπη όπου λύουμε με διαπραγματεύσεις και συμβιβασμούς τα προβλήματα, όχι με πολέμους.

Αυτή η αναζωπύρωση του παλιού εθνικισμού του 19ου αιώνα έφτιαξε μια γέφυρα με τον ρατσισμό που αφενός υπήρχε κι αφετέρου καλλιεργούσε η ακροδεξιά, ξεκινώντας από τη Γαλλία. Έδινε και δίνει απλές και εύκολες λύσεις, λέγοντας ότι αν διώξουμε τους μετανάστες, δεν θα έχουμε ανεργία κ.λπ. Έτσι συνδυάζεται ο εθνικισμός με τον ρατσισμό και αρχίζουν να λένε πως διώχνοντας όλους τους ξένους και κλείνοντας τα σύνορα θα έχουμε ένα έθνος – κράτος αμιγές, θέση που από τη μια είναι χιτλερική και από την άλλη κανείς δεν την πιστεύει στην εποχή μας. Δεν είναι ηλίθιοι οι λαοί, ποτέ δεν ήταν. Κακώς καθοδηγημένοι είναι. 

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Η Ακροδεξιά που θεριεύει και ο ύπνος των πολιτικών θεατρίνων

-Κι όμως οι ευρωεκλογές της Κυριακής έδειξαν άνοδο της ακροδεξιάς στο Ευρωκοινοβούλιο. 

-Έχετε δίκαιο, αλλά ας μην παραβλέπουμε ότι τα κόμματα υπέρ της ΕΕ πλειοψήφησαν. Βέβαια, πράγματι η ακροδεξιά ανεβαίνει σχεδόν παντού. Μεγάλο μέρος των ερευνητών που έχουν μελετήσει την ακροδεξιά κυρίως στις μεγάλες χώρες της Ευρώπης λένε ότι δεν είναι ιδεολογικό το αίτιο που στρέφει ιδίως λαϊκά στρώματα και νέες ηλικίες προς την ακροδεξιά. Την ψηφίζουν ως έκφραση αγανάκτησης απέναντι στα πολιτικά κόμματα που κυβέρνησαν από το 1945 και μετά την Ευρώπη και που έχουν γυρίσει την πλάτη στα καθημερινά προβλήματα των λαών δημιουργώντας μεγάλες ανισότητες. Ο καπιταλισμός είναι ληστρικός στην εποχή μας, είναι άνισος και άδικος. Τα δεξιά κόμματα σε όλη την Ευρώπη τον χειρίστηκαν αδιαφορώντας για τους φτωχούς και τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα γύρισαν την πλάτη στο κράτος πρόνοιας. Οπότε έμεινε ένα κενό. Τα κομμουνιστικά κόμματα δεν έχουν τι να προτείνουν, κρατούν ένα μικρό ποσοστό στο όνομα της ιστορίας και δεν πείθουν κανένα. 

-Η πραγματικότητα είναι ότι αυξάνεται η παρουσία της ακροδεξιάς στα εθνικά κοινοβούλια αλλά και στην Ευρωβουλή. 

-Η Ευρώπη περνά πολύ βαριά κρίση. Τα κόμματα των μεγάλων και ισχυρών ευρωπαϊκών χωρών ακολούθησαν τις δικές τους ιδέες της, αλλιώς στη Γαλλία, αλλιώς στην Αγγλία και αλλιώς στην Ιταλία κ.λπ., στρέφονται πρώτα στα εθνικά συμφέροντα. Η Ευρώπη έκανε το κοινό νόμισμα και βάδιζε προς ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αυτό είναι εντελώς αντίθετο με το αντιμετωπίζω τα εθνικά μου συμφέροντα εναντίον όλων των άλλων, διότι αυτό θα με βγάλει πάλι ξανά να κυβερνήσω. Ο καθένας προτάσσει το προσωπικό του συμφέρον ενάντια στο ευρωπαϊκό όραμα. Θα πρέπει να ξέρουν οι ηγέτες των μεγάλων χωρών της Ευρώπης (όπως και η Βρετανία) ότι από μόνη της καμία χώρα ως δύναμη δεν εκπροσωπεί κάτι παγκόσμια, ενώ ως ευρωπαϊκή ηγετική δύναμη η ΕΕ με 500 εκατομμύρια κατοίκους, βεβαίως είναι μια μεγάλη δύναμη στον κόσμο. 

-«Η Ευρώπη της εξωστρέφειας έχει τις απαντήσεις» ήταν και ο τίτλος της εκδήλωσης που συμμετείχατε. 

-Η εξωστρέφεια είναι να μην κλείνεται το κάθε έθνος – κράτος στα σύνορα και στα συμφέροντά του, αλλά να είναι ανοικτό και να νοιάζεται ώστε να μην οξύνονται οι ανισότητες στην Ευρώπη, να προστατεύει την ενότητα των εθνών – κρατών και όχι να τη διαλύει όπως η Βρετανία, η οποία επιλέγοντας το Brexit έκανε μεγάλο λάθος, άλλωστε για τα δικά της συμφέροντα. Εξωστρέφεια είναι να ξαναγυρίσουμε στις αξίες του οράματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. 

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Η ακροδεξιά βάλλει εναντίον του Πάπα Φραγκίσκου

-Πώς θα είναι η Ευρώπη της επόμενης 5ετίας με βάση τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών; 

-Φοβάμαι πολύ, όχι όπως λένε όσοι την συγκρίνουν με τη Βαϊμάρη ότι θα έλθει κάποιος Χίλτερ και θα κατέβουν οι στρατοί του να μας κατακτήσουν. Δεν νομίζω ότι είναι δυνατό να ζήσουμε τέτοια φαινόμενα την εποχή μας. Ανησυχώ πάντως γιατί βλέπω να μην καταλαβαίνουν οι σοσιαλδημοκράτες και οι χριστιανοδημοκράτες και οι υπόλοιποι του δημοκρατικού τόξου ότι δεν τους εμπιστεύεται ο κόσμος όταν βάζουν μπροστά από τα συμφέροντα της χώρας, τα συμφέροντα του κόμματος και τα προσωπικά τους. Και συνεχίζουν να το πράττουν με κριτήριο την ψηφοθηρία. 

-Αυτό πού θα μας οδηγήσει; 

-Σίγουρα σε κακούς δρόμους, όχι στον φασισμό, αλλά σε πισωγυρίσματα που θυσιάζουν γενιές στη στέρηση, στη στασιμότητα, στερώντας τους το καλύτερο μέλλον που τους αξίζει.  

-Τι προτείνετε να γίνει; 

-Να καταπολεμήσουμε τον ρατσισμό, αντί να τον αναπαράγουμε. Τα επιχειρήματα είναι εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες από το 1945. Κι ακόμα να μην παγιδευτούμε στον παρωχημένο και φανατικό εθνικισμό (άλλωστε ανήκει στους εθνοκάπηλους που έχουν βλάψει τις χώρες μας). Και τούτο, γιατί όχι μόνο αυτός ο εθνικισμός δεν ανταποκρίνεται στα προβλήματα και τις ανάγκες της ευρωπαϊκής μας εποχής αλλά κλείνει τον δρόμο προς την ανοιχτή κοινωνία, την ικανή να αντιμετωπίσει τα τεράστια καινούργια προβλήματα που είναι ευρωπαϊκά και παγκόσμια και απαιτούν νέα μυαλά και καινούργιες λύσεις. 

Το σχολείο να διδάσκει ιστορία και όχι εθνική μυθολογία

-Είναι γνωστό ότι η μεγαλύτερη καταστροφή που κάνει ο ρατσισμός είναι η εσωτερίκευση της κατωτερότητας; 

-Αναγνωρίζουμε το εθνικό μας πρόσωπο «κατώτερο» και το κρύβουμε πίσω από ένα προσωπείο αρχαίας καλλονής, αντί να αμφισβητήσουμε τη ρατσιστική ιδεολογία και να αντλήσουμε ολόκληρη την πολύ μακράν παράδοσή μας. Αυτή η αναγνώριση ότι είμαστε κατώτεροι χωρίς να το λέμε, μας κάνει ανίκανους να χειριστούμε ως ίσοι και αποτελεσματικά τις διαπραγματεύσεις στην Ευρώπη. Από το 1997 γράφω ότι η ιδεολογία που διδάσκουν τα σχολεία μας καλλιεργεί μιαν εθνική ταυτότητα που είναι ανασφαλής, εύθραυστη, αμφίθυμη και αυτό δεν θέλει κανείς να το κοιτάξει. Όσοι το καταλαβαίνουν, π.χ. οι σοσιαλιστές, δεν θέλουν διότι θα έχει μεγάλο πολιτικό κόστος που κανείς δεν είναι έτοιμος να πληρώσει. Το σχολείο πρέπει να διδάσκει ιστορία και όχι εθνική μυθολογία. Να αντιμετωπίσει το έθνος ως έννοια ιστορική όπως είναι. Δυστυχώς, διδάσκουμε μύθους που είναι βλαβεροί στην εποχή μας.

-Όπως; 

-Οι εθνικές ιδέες του 19ου αιώνα είναι σπουδαίες και αν ζούσαμε την εποχή τους θα πεθαίναμε γι’ αυτές. Σήμερα είναι ανεπίκαιρες διότι μιλούν για το δίκαιο μίσος κατά των εχθρών, για το φυσικό δικαίωμα της εξόντωσης των εχθρών. Τη μικρή σημασία της ανθρώπινης ζωής. Την προτεραιότητα της θυσίας. Η ανθρώπινη ζωή είναι μονάχα σπόρος στη ρίζα της ελευθερίας για να την κάνει να βλαστήσει. Δεν πρέπει μέσα στα σύνορά μας να έχουμε άλλους από τους εθνικούς μας αδελφούς. Όταν το λέγαμε το 19ο αιώνα διεκδικούσαμε εδάφη. Η ομοιογένεια που επικαλείται ο εθνικισμός του 19ου αιώνα ήταν απαραίτητη τότε. Σήμερα θέλουμε ήρωες; Όχι, θέλουμε καλούς διαπραγματευτές στην Ευρώπη, σπουδαίους διπλωμάτες να υπερασπιστούν τα συμφέροντά μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Άρα αυτά πρέπει να μαθαίνουμε τα παιδιά μας.

ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΥΘΡΑΥΣΤΗ

-Από πού μπορεί να αντληθεί η ελπίδα;

-Ίσως από τις νέες πολιτικές φυσιογνωμίες. Οπωσδήποτε από την εκπαίδευση των παιδιών, από το να μαθαίνουμε στα παιδιά μας την ανοχή στη διαφορετικότητα, τον πλούτο από τις πολιτισμικές διαφορές, από το να μην είναι κολλημένα τα παιδιά μας πάνω στον εθνικισμό της κατωτερότητας. Τους λέμε ότι η κλασική αρχαιότητα είναι τίτλος ευγενείας για μας τους Έλληνες, το πολιτισμικό μας οικόσημο, αλλά δεν φτάνει. Καλλιεργούμε μια ταυτότητα εύθραυστη και ανασφαλή και η Ευρώπη μας καθρεπτίζει μια κατώτερη εικόνα του εθνικού μας εαυτού.

Αυτό αντί να το πολεμάμε το καλλιεργούμε μόνοι μας, αποδεχόμαστε τον κεντροευρωπαϊκό ρατσισμό, τον μύθο της ευρωπαϊκής ανωτερότητας έναντι όλων των λοιπών λαών και πολιτισμών. Κι επειδή αυτό μας υποβιβάζει σε σχέση με τους «ανώτερους» Ευρωπαίους, προβάλλουμε ότι είμαστε σπουδαίοι λόγω των αρχαίων μας και μόνο.

Αποδείξαμε πώς μαθαίνονται η ανοχή, η συνεργασία και η συμβίωση

-Διδάσκονται οι ανθρώπινες αξίες; 
-Ναι, η συνεργασία διδάσκεται, το μήνυμα ότι για να λύσουμε τα προβλήματα αποτελεσματικά χρειαζόμαστε συμβιβασμούς και διαπραγματεύσεις διδάσκεται. Με τη συνάδελφό μου Θάλεια Δραγώνα, καθηγήτρια κοινωνικής ψυχολογίας, είμαστε επικεφαλής εδώ και 22 χρόνια ενός προγράμματος το οποίο το 1997 χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Ταμείο μέσω Υπουργείου Παιδείας για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και την ένταξη στην κοινωνία ως πολιτών της μουσουλμανικής μειονότητας των Ελλήνων της Θράκης, οι οποίοι είναι μουσουλμάνοι και οι περισσότεροι τουρκόφωνοι. Αυτό ήταν πολύ δύσκολο πρόγραμμα εξαιτίας των συναισθημάτων εχθρότητας απέναντι στην τουρκική ταυτότητα που όλοι οι Ελλαδίτες έχουν με τον παραδοσιακό εχθρό. 

-Πώς λειτούργησε το πρόγραμμα όλα αυτά τα χρόνια; 

-Λειτούργησε με πολύ μεγάλη επιτυχία. Όταν πρωτοπήγαμε οι Έλληνες φοβόντουσαν και είχαν στο μυαλό τους στον Έβρο ένα στρατό να περιμένει να μπει στη Θράκη. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι είχαν το σύνδρομο της Αμμοχώστου. Οι άνθρωποι ταυτίζονταν με το 1974, επειδή ο Ετζεβίτ είχε πει ότι θα προστατεύσει τους εθνικούς του αδελφούς στην Κύπρο, αυτό οι Θρακιώτες δεν το ξέχασαν. Θεωρούν ότι συμβιώνουν με εθνικούς αδελφούς της Τουρκίας και είναι μεγάλος κίνδυνος. Γι’ αυτό η στάση τους ήταν πάρα πολύ εχθρική. 

-Πώς καταφέρατε να ξεπεράσετε όλα αυτά; 

-Ποντάραμε στα παιδιά, τα βάλαμε μαζί, κάναμε εργαστήρια, κατασκηνώσεις, φτιάξαμε κέντρα μάθησης έξω από το σχολείο. Τα παιδιά ξεκινούσαν αναπαράγοντας τα κλισέ της κοινωνίας. Σταδιακά, συνειδητοποιούσαν ότι οι διαφορές είναι χρήσιμες. Η επιτυχία μας είναι ότι αποδείξαμε πως η ανοχή μαθαίνεται, ότι η συνεργασία και η συμβίωση μαθαίνονται, και αν καθοδηγήσεις σωστά τα παιδιά, είναι πιο ικανά από τους ενήλικες και καταλαβαίνουν μόνα τους τι πρέπει να κάνουν. Τα κορίτσια, για παράδειγμα, σκέφτηκαν κάποια στιγμή ότι τις αδικούν τα αγόρια και έκαναν συμμαχία μεταξύ τους. Αυτοί που δεν ήξεραν να γράφουν σκέφτηκαν να πάρουν στην ομάδα τους αυτόν που ξέρει καλή ορθογραφία. Έτσι αναμίχθηκαν οι ομάδες και έκαναν κοινό έργο, ανακαλύπτοντας τη δύναμη της συνεργασίας. 

-Δεν επηρεάζονταν από τους γονείς και την κοινωνία; 

-Φυσικά επηρεάζονταν, αλλά στην πορεία επηρεάστηκαν οι μάνες γιατί είδαν τα παιδιά τους να γυρίζουν πολύ χαρούμενα από το σχολείο και να λένε τα μουσουλμανάκια ότι «εδώ τα ελληνικά είναι εύκολα», ενώ στο σχολείο ήταν δύσκολα. Βγάλαμε 2 γενιές με αυτό το πρόγραμμα. Έχουμε δημοσιεύσει βιβλία με την εμπειρία αυτή, γυρίσαμε φιλμ, έχουμε φτιάξει σχολικά βιβλία. Έχουμε ηλεκτρονικά παιχνίδια εκμάθησης της ελληνικής με back up την τουρκική γλώσσα. Έχουμε ιστορία του γυμνασίου εγκεκριμένη από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, την οποία διδάσκουν μεγάλα ιδιωτικά σχολεία στην Αθήνα, Κρήτη, Ρόδο, Κέρκυρα, τα επιλέγουν οι δάσκαλοι που έχουν πολυεθνικό αριθμό μαθητών. Προτείναμε πριν κάποια χρόνια στην Κύπρο σε συναδέλφους μας πανεπιστημιακούς και σε δασκάλους να τους δώσουμε το υλικό διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας, αλλά δεν βρήκαμε ανταπόκριση.

-Ποιοι είναι οι συνεργάτες στο πρόγραμμα; 

-Όταν το 1997 φτιάξαμε κέντρα εκπαίδευσης μουσουλμανοπαίδων δεν είχαμε παρά μόνο 5 συνεργάτες της μειονότητας που τους βάλαμε σε διοικητικές θέσεις για να κάνουμε δίγλωσσα τα κέντρα μας. Σήμερα οι περισσότεροι που διδάσκουν τα μουσουλμανάκια ελληνικά είναι κορίτσια της μειονότητας, τα οποία είναι το μεγάλο μας καμάρι. Μπήκαν στο πρόγραμμα 10 χρονών, επηρεάστηκαν βαθιά, έμαθαν άριστα ελληνικά. Ύστερα σπούδασαν στα ελληνικά πανεπιστήμια και τώρα είναι για τα μικρά παιδιά της μειονότητας εξαίρετα παραδείγματα κοινωνικής ανόδου μέσα από τη μόρφωση, παραδείγματα κοινωνικής ενσωμάτωσης και εσωτερίκευσης της ταυτότητας του Έλληνα πολίτη. Η πορεία και τα αποτελέσματα αυτού του προγράμματος είναι πολύ χρήσιμα. 

-Πώς ζήσατε αυτή την εμπειρία; 

-Όταν το έργο ξεκίνησε, για χρόνια εμείς και οι συνεργάτες μας νιώθαμε σαν τον αρχαίο Σίσσυφο. Ήταν τόσο δύσκολα όλα που έμοιαζε να χρειάζεται ένα θαύμα για να πετύχουμε. Ε, λοιπόν, τα θαύματα γίνονται, ακόμα και σε συνθήκες τόσο αντίξοες που η ελπίδα της αλλαγής δεν είναι ορατή.