-Κεραυνός εν αιθρία ήταν η αποχώρησή σας από τη ΔΕΑ.
-Όταν είσαι διορισμένος σε πολιτικές θέσεις, η ζωή και τα αξιώματα δεν είναι αιώνια. Είχα έναν διορισμό ανοικτού τέλους, τώρα έληγε η άδειά μου άνευ απολαβών από τον Οργανισμό Αναπτύξεως Γης και σέβομαι την απόφαση του Προέδρου. Θα περίμενα, όμως, να με είχε ενημερώσει ο ίδιος και όχι συνεργάτης του όπως έγινε και κατά τον διορισμό μου, και μετά μέσω επιστολής. Είναι ένα ανθρώπινο παράπονο.
-Υπήρξε υπόσκαψη; Ήταν προδιαγραμμένη η μη ανανέωση του συμβολαίου σας;
-Οι απογοητεύσεις είναι μέσα στο παιχνίδι, όπως και οι χαρές. Κρατώ τα θετικά και είμαι ήσυχος με τη συνείδησή μου. Δεν ψάχνω αν υπήρχε ή όχι υπόσκαψή μου.
-Ζητούσατε όμως συναντήσεις;
-Εδώ και τρεις μήνες ζητούσα επανειλημμένα να διευθετηθεί συνάντησή μου με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και για πέντε μήνες με τον Υπουργό Εξωτερικών και δεν έλαβα ποτέ απάντηση. Ήθελα να τους ενημερώσω για ζητήματα που αφορούν τον καθορισμό πολιτικής, αλλά και πρακτικά θέματα όπως επίσης για την κατάσταση των ερευνών για αγνοούμενους. Ήθελα να ανταλλάξουμε απόψεις για πιθανές ενέργειες εντός και εκτός Κύπρου με δεδομένη την έλλειψη συνεργασίας του τουρκικού στρατού να ανοίξει τα αρχεία του και τις στρατιωτικές περιοχές. Το τελευταίο διάστημα υπήρχαν πολλά σοβαρά θέματα τα οποία έπρεπε να τύχουν σωστού χειρισμού. Κατά καιρούς είχα υποδείξει πως η ελληνοκυπριακή πλευρά θα μπορούσε να πράξει περισσότερα.
-Τι λέτε στις οικογένειες αγνοουμένων;
-Φεύγω ήσυχος με τη συνείδησή μου πως έπραξα ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατόν προκειμένου να διακριβωθεί η τύχη όσο το δυνατόν μεγαλύτερου αριθμού αγνοουμένων. Προσπάθησα να τους υπηρετήσω ταπεινά. Θεωρώ ότι από την ημέρα που πήγα υπήρξε σημαντική πρόοδος.
-Τι φέρνει η επόμενη μέρα;
– Θα επιστρέψω στη μόνιμη θέση μου, που είναι ο Κυπριακός Οργανισμός Αναπτύξεως Γης.
-Ποια ήταν τα αποτελέσματα την ώρα που κλείσατε την πόρτα;
-Μέχρι σήμερα έχουμε εντοπίσει λείψανα 9 αγνοουμένων και 4 πεσόντων. Τα αποτελέσματά μας είναι καλύτερα από ολόκληρο το 2018 που εντοπίσαμε μόνο 10 αγνοούμενους.
-Πού οφείλεται;
-Αλλάξαμε όλο το ερευνητικό μας σύστημα τον Σεπτέμβριο του 2018 και τον τρόπο διαχείρισης της έρευνας, αλλά χρειάστηκε κάποιος χρόνος για να φανούν αποτελέσματα. Ευελπιστούμε ότι το 2019 θα είναι μια πολύ καλή χρονιά για τις εκταφές της ΔΕΑ. Υπάρχει ένας νέος τρόπος διαχείρισης των πληροφοριών. Έγινε ψηφιοποίηση των πληροφοριών στο γραφείο μας και σε άλλες υπηρεσίες της Κυπριακής Δημοκρατίας. Με διαφορετική προσέγγιση και πιο σωστή οργάνωση θα έχουμε αποτελέσματα. Είναι πράγματα που είχα διαπιστώσει και καταγράψει από το 2015.
-Γιατί πέρασαν 4 χρόνια;
-Μέσα στα 4 χρόνια που πέρασαν έγινε τεράστια δουλειά. Διαφαινόταν από το 2015 και θα έπρεπε να αναχαιτίσουμε πολλά προβλήματα που συσσωρεύτηκαν. Αργήσαμε! Τώρα υπάρχει μια έντονη κινητικότητα για αντιμετώπιση των προβλημάτων. Όλοι περιμένουν να φέρει αποτέλεσμα η Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων, αλλά η ΔΕΑ συστάθηκε με περιορισμένους όρους εντολής. Δεν είχε στην αρχή δικές της ομάδες ερευνών. Στην πορεία αναγκάστηκε να τις δημιουργήσει και να στοχεύσει στην έρευνα. Ο καθένας πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες του και όχι να τις επιρρίπτει στη ΔΕΑ.
-Γνωρίζετε τα στοιχεία αλλά δεν υπάρχει πολιτική βούληση;
-Ό,τι γνωρίζει ο άλφα ή ο βήτα είναι ευθύνη της ΔΕΑ να καταφέρει να πάρει την πληροφορία; Είναι ευθύνη της ΔΕΑ να πάρει την πληροφορία από την Τουρκία; Πόσα χρόνια ξέρουμε ότι η Τουρκία δεν συνεργάζεται; Η ΔΕΑ έχει ευθύνη να αναδείξει τα προβλήματα, δεν μπορεί να κάνει πολιτική διαχείριση. Αν δείτε τον στρατηγικό σχεδιασμό μας 2017 – 2020 είναι καταγεγραμμένα όλα τα προβλήματα και οι προσπάθειες προς επίλυσή τους. Αλλά τα προβλήματα για συλλογή πληροφοριών είναι πολιτικά και όχι τεχνικά. Κακώς επιρρίπτεται ευθύνη στη ΔΕΑ να επιλύσει τα πολιτικά προβλήματα. Θα έπρεπε να ασκούνται πιέσεις προς την πολιτική κοινότητα και ιδιαίτερα προς τα κατεχόμενα και την Τουρκία. Συγκεκριμένες πιέσεις και ο ρόλος των Ηνωμένων Εθνών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που είναι ο κύριος χορηγός, θα έπρεπε να είναι συγκεκριμένος, αλλά και εμείς ως Κυπριακή Δημοκρατία να είμαστε συγκεκριμένοι στο τι ζητούμε.
-Στην πρόσφατη έκθεση του ΓΓ των Ηνωμένων Εθνών γίνεται μια αναφορά για τη ΔΕΑ.
-Ναι, αλλά γίνεται και μια εξίσωση. Εδώ θα έπρεπε να εστιαστούν στα προβλήματα, αλλά δυστυχώς πάντα ο ρόλος τους είναι να κρατούν πολιτικές ισορροπίες.
-Το τρίτο μέλος της ΔΕΑ τι κάνει;
-Λειτουργεί μέσα στη γενική φιλοσοφία των Ηνωμένων Εθνών. Αν με ρωτούσατε αν θα μπορούσε να κάνει κάποια βήματα περισσότερα, θα σας απαντούσα ίσως ναι.
-Γιατί δεν τα κάνει;
-Ίσως γιατί είναι περιορισμένες οι δυνατότητες και των Ηνωμένων Εθνών.
-Συναντηθήκατε με τον ΓΓ των Ηνωμένων Εθνών.
-Στο παρελθόν και αναδείξαμε τα προβλήματα. Όχι όμως τα τελευταία δύο χρόνια.
-Άνοιξαν κάποιοι δίοδοι;
-Είδατε να ανοίξουν; Η Τουρκία εξακολουθεί να μην συνεργάζεται. Όταν τα Ηνωμένα Έθνη προσκαλούν τους ηγέτες για να συζητήσουν Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, δεν θα μπορούσαν να πιέσουν τον κόσμο που γνωρίζει να μας δώσει πληροφορίες για χώρους ταφής αγνοουμένων; Είναι ένα σημαντικό μέτρο συμφιλίωσης.
-Οι ηγέτες προέβησαν σε κοινή έκκληση για να δώσει ο κόσμος πληροφορίες.
-Το 2016 αλλά δεν είδαμε κάποιο αποτέλεσμα. Οι διάφοροι εμπλεκόμενοι και πολιτικοί παίκτες πρέπει να δουν πιο σοβαρά το θέμα των αγνοουμένων.
-Η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης ζήτησε από τις τουρκικές αρχές να διασφαλίσουν την απρόσκοπτη πρόσβαση της ΔΕΑ σε στρατιωτικές ζώνες με ψήφισμα που εκδόθηκε μετά το πέρας της συνεδρίασης, μεταξύ 12 και 14 Μαρτίου, στο Στρασβούργο, την οποία παρακολουθήσατε.
-Το ψήφισμα ήταν πολύ πιο σωστό σε σχέση με τις υποχρεώσεις της Τουρκίας προς τους Ελληνοκύπριους αγνοούμενους. Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει κάποια πολιτικά μέσα για να ασκήσει πιέσεις πάνω στην Τουρκία, αν όμως αυτή δεν συνεργάζεται, ποιος έχει τη δύναμη να την υποχρεώσει να το πράξει; Τα Ηνωμένα Έθνη δεν το κάνουν στον βαθμό που θα έπρεπε. Εμείς εν τω μεταξύ διαβάζουμε και βιβλία βετεράνων Τούρκων στρατιωτών μήπως βρούμε κάποιες πληροφορίες. Κάνουμε τα πάντα μπορώ να πω.
-Δεν θα έπρεπε αυτά να τα είχατε ψάξει πολύ πιο νωρίς;
-Θα έπρεπε να τα είχαν ψάξει πιο νωρίς. Θα έπρεπε να γίνει πολύ πιο γρήγορα η ψηφιοποίηση, το ίδιο και η χαρτογράφηση. Δημιουργήσαμε το πρόγραμμα αλλά αργήσαμε να του δώσουμε την απαραίτητη βοήθεια για να λειτουργήσει σωστά στο τεχνικό του κομμάτι.
-Πρόσφατα επισκέφθηκαν την Κύπρο αξιωματικοί της Αστυνομίας του Λίβερπουλ και παρείχαν εκπαίδευση στους ερευνητές της ΔΕΑ για τεχνικές που χρησιμοποιούνται σε συζητήσεις με μάρτυρες, για αξιολόγηση των πληροφοριών, για την κατανομή αυτών στη βάση δεδομένων κ.λπ.…
-Ναι, ήταν η πρώτη φορά από το 2006. Περιμέναμε 13 χρόνια να εκπαιδεύσουμε το προσωπικό που ασχολείται με την έρευνα. Γι’ αυτό λέω ότι όταν δημιουργείς έναν θεσμό ή ένα πρόγραμμα, πρέπει να έχεις οργανώσει τις ενέργειες που θα κάνεις και να σκεφτείς το μετά. Όχι να φτάσει η στιγμή που να μην ξέρεις τι να πρωτοπρολάβεις.
Εκστρατεία προς συλλογή πληροφοριών
-Μέτρα όπως η μεγάλη εκστρατεία που ξεκινά τον Μάιο;
-Είναι ένα μέτρο της ΔΕΑ με τη συνεργασία εταιρειών επικοινωνίας, μιας στη Λευκωσία και μια στην κατεχόμενη Κερύνεια. Αυτή τη φορά πραγματοποιούμε μια μεγάλη εκστρατεία με επαγγελματίες, όχι μόνο με banners στους δρόμους, αλλά με κάτι πιο μεγάλο, ισχυρό και συστηματικό. Τα άλλα μέτρα έχουν να κάνουν με το γραφείο μας και τις υπηρεσίες που χειριζόμαστε. Συγκεκριμένα μέτρα προς την κατεύθυνση της έρευνας.
-Δηλαδή;
-Υπάρχουν Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι ζώντες που γνωρίζουν χώρους ταφής.
-Τους ξέρετε;
-Φυσικά.
-Γιατί δεν τους προσεγγίζετε;
-Μήπως γιατί κάποιοι τους προστατεύουν; Την άλλη φορά είχε συλληφθεί Τουρκοκύπριος που γνώριζε χώρο ταφής και τον αφήσαμε ελεύθερο. Έχουμε αρκετά ονόματα.
-Γιατί δεν πάτε να τους βρείτε;
-Εγώ πώς θα βρω τους Τουρκοκύπριους; Εγώ να βρω τους Ελληνοκύπριους που γνωρίζουν χώρους ταφής Τουρκοκυπρίων. Σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό έχουμε εντοπίσει πάρα πολλούς Τουρκοκύπριους από το ‘63. Όμως ο αριθμός που υπολείπεται για τους Ελληνοκύπριους είναι τεράστιος. Οι Ελληνοκύπριοι που συναντιόνται με Τουρκοκύπριους μέσα από δικοινοτικά προγράμματα θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Γιατί δεν συζητούν για τους αγνοούμενους και το αποφεύγουν, μήπως επειδή είναι ένα θέμα ευαίσθητο για να μην παρεξηγηθούν;
-Αυτό είναι μομφή εναντίον των δικοινοτικών προγραμμάτων;
-Όχι, δεν είναι μομφή εναντίον των δικοινοτικών, τουναντίον, αλλά αφού εμπλέκονται θα μπορούσαν να μάθουν κάποια πληροφορία. Υπάρχει περίπτωση να βρεθεί λύση του Κυπριακού χωρίς να λυθεί το πρόβλημα των αγνοουμένων;
Η ΔΕΑ δεν μπορεί να λύσει τα πολιτικά θέματα
-Η Τουρκία παραχώρησε τις 30 στρατιωτικές περιοχές που είχε υποσχεθεί;
-Ναι, συνεργάστηκε πολύ καλά το 2016 και 2017 αλλά δημιούργησε πρόβλημα το 2018. Το 2019 ακόμα να συνεργαστεί, έχουμε θέματα και περιμένουμε τις άδειες για το 2019-21. Δεν ζητούμε μόνο να μας ανοίξουν οι στρατιωτικές ζώνες, αλλά να παραχωρηθεί πρόσβαση σε όλους τους μάρτυρες και όχι επιλεγμένα όπως κάνει μέχρι τώρα. Βρίσκεται σε ένα στρατόπεδο 45 χρόνια, δεν ξέρει αν έχει μέσα χώρο ταφής; Όταν εντοπίσαμε σε στρατόπεδα διαταραχές χώρων ταφής, δεν ρώτησε κανείς την Τουρκία γιατί προέκυψε αυτό. Πού πήγαν τα υπόλοιπα οστά από τον περιφραγμένο, ελεγχόμενο από εκείνη χώρο; Η Τουρκία πρέπει να μας παραχωρήσει όχι μόνο πρόσβαση σε στρατιωτικές ζώνες, αλλά πληροφόρηση και πρόσβαση σε όλους τους μάρτυρες.
-Τι γίνεται με τα στρατιωτικά της αρχεία;
-Πριν λίγους μήνες παραχώρησε πρόσβαση στο γραφείο των Τουρκοκυπρίων σε χάρτες του ‘74 για συγκεκριμένες περιοχές. Προσπαθούν να δουν αν υπάρχουν αλλοιώσεις στο έδαφος συγκρίνοντας χάρτες διαφόρων χρονολογιών. Αυτό μπορεί να γίνει με τη νέα τεχνολογία. Υπήρχε συμφωνία μεταξύ Κληρίδη – Ντενκτάς και ΓΓ των ΟΗΕ Μπούτρος Γκάλι, τον Δεκέμβριο του 1996 που έλεγε μεταξύ άλλων ότι θα παραχωρούνταν πληροφορίες για τους χώρους ταφής από τις περισυλλογές νεκρών από τα πεδία των μαχών. Εμείς παραχωρήσαμε τότε 21 χώρους ταφής και οι Τουρκοκύπριοι μόνο τρεις.
-Τι φοβούνται;
-Το μόνο που φοβούνται είναι ότι θα κατηγορηθούν ότι έγιναν σκόπιμες μετακινήσεις, αλλά και έτσι να γίνει, θα τιμωρηθεί; Όποια κίνηση κάνει η Τουρκία στο τέλος παίρνει και τα εύσημα.
-Με την Τουρκία να μην δίνει πληροφορίες, μπορούμε αυτή τη στιγμή να έχουμε κάποιο αποτέλεσμα;
-Για μένα είναι δύο δρόμοι παράλληλοι, να βρούμε πληροφορίες είτε από πρόσωπα που γνωρίζουν ή να συνεργαστεί η Τουρκία. Γι’ αυτό ζητούμε τη βοήθεια των ανθρώπων που είναι στα δικοινοτικά προγράμματα, αν μπορούν να μας βοηθήσουν. Μιλήσαμε με πολιτικά κόμματα, μπαίνει στην ατζέντα τους το θέμα των αγνοουμένων αλλά θέλουμε πρακτικές λύσεις. Η ΔΕΑ δεν μπορεί να λύσει τα πολιτικά θέματα. Η ΔΕΑ δεν μπορεί να προσεγγίσει έναν Τουρκοκύπριο που έχει πληροφορίες. Θα μπορούσαν οι ηγέτες όχι μόνο μέσα από τις εκκλήσεις που έκαναν, αλλά και από προσωπικές επαφές.
-Μόλις γυρίσατε από το Λονδίνο;
-Ναι, είχαμε επαφές με διάφορους φορείς και με το Υπουργείο Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου. Ολοκληρώνεται η μελέτη των αρχείων τους και υπάρχουν υποβοηθητικά στοιχεία για την έρευνα.
-Οικονομικά πώς πάει η χρηματοδότηση με τη μειωμένη απόδοση;
-Παραμένει σταθερή η συνεισφορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για το 2019 θα είναι 3 εκατομμύρια και συνεχίζουν οι συνεισφορές από άλλες χώρες Ηνωμένες Πολιτείες, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Γερμανία κ.λπ. Η Κίνα έδωσε φέτος 10 χιλιάδες ευρώ. Μέσω της ΔΕΑ μπορούμε να δώσουμε απαντήσεις στους συγγενείς των αγνοουμένων και να βοηθήσουμε τον τόπο μας και τη λύση του Κυπριακού. Επιπρόσθετα, και άλλες χώρες στη Μέση Ανατολή που έχουν μεγαλύτερο πρόβλημα.
«Χρησιμοποίησαν τους συγγενείς και χωρίς να τους λένε την αλήθεια»
-Είναι δυνατόν να μετακαλείτε 45 χρόνια μετά από το 1974 και 55 χρόνια μετά τις πρώτες εξαφανίσεις στη δεκαετία του ‘60, ειδική ψυχολόγο της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού (ICRC), η οποία εδώ και τέσσερις μήνες επισκέπτεται οικογένειες αγνοουμένων για να καταγράψει τις ανάγκες τους;
-Κάλλιο αργά παρά ποτέ! Αυτοί οι άνθρωποι είχαν ανάγκες τόσα χρόνια που δεν τις καλύψαμε. Ήταν όμως ευθύνη της ΔΕΑ; Αυτό που φάνηκε μέσα από την έρευνα είναι ότι θέλουν να έχουν σωστή πληροφόρηση και όχι από τα ΜΜΕ. Πρέπει να πάμε να τους δούμε προσωπικά. Να διαχειριστούμε το μετατραυματικό στρες, τις μη αλήθειες που τους έλεγαν. Κάποιοι τους χρησιμοποίησαν και δεν τους έλεγαν τα πραγματικά γεγονότα. Να δούμε πώς είναι η ζωή τους.
-Δεν υπήρχε ειλικρίνεια με τους συγγενείς;
-Δεν ήμασταν διότι υπήρχαν περιπτώσεις που γνωρίζαμε για την τύχη των δικών τους και τους λέγαμε άλλες ιστορίες ή τους αφήναμε να πιστεύουν άλλα. Η αλήθεια σε τέτοια θέματα δεν είναι ηθικό να αποκρύβεται.
-Αυτό είναι εγκληματικό…
-Φυσικά και η έρευνα αναδεικνύει πολλά πράγματα. Γυναίκες περίμεναν τον σύζυγο ή τον αρραβωνιαστικό, δεν προχώρησαν τη ζωή τους και εμείς δεν τις στηρίξαμε. Δεν είναι μόνο οι γονείς που έχουν ανάγκες, αλλά και τα παιδιά, τα αδέλφια. Αλλά δεν μας ενδιέφερε. Δεν μάθαμε ως κυπριακή κοινωνία να δίνουμε λύσεις στα προβλήματα. Τα χώναμε κάτω από το χαλί, ενώ θα έπρεπε από την ώρα που τα εντοπίζαμε να τα λύναμε. Μην ξεχνάτε ότι μιλούμε για έναν κρατικό μηχανισμό που είναι βραδυκίνητος και που πάντα έχει μια δικαιολογία.
-Η μελέτη τελείωσε, τι θα γίνει μετά;
-Η εμπιστευτική μελέτη θα παραδοθεί σύντομα στο Προεδρικό. Η άλλη θα δει το φως της δημοσιότητας ώστε οποιοσδήποτε να μπορεί να διαβάσει τα συμπεράσματά της. Θα γίνει ακόμα μια έρευνα με το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας σε σχέση με τους Ελληνοκύπριους αγνοούμενους, γι’ αυτούς που τακτοποιήθηκαν, αντίστοιχη θα γίνει και για τους Τουρκοκύπριους, διότι και οι οικογένειες αυτές χρειάζονται βοήθεια. Δεν ξέρω αν έχουμε αντιληφθεί στην Κύπρο τι τραγικό γεγονός συνέβη στη ζωή των οικογενειών των αγνοουμένων. Θα πρέπει να ληφθούν μέτρα από την Κυπριακή Δημοκρατία σε σχέση με τους συγγενείς. Υπάρχουν πράγματα που μπορούν να γίνουν άμεσα, για παράδειγμα η στήριξη των οικογενειών και η σωστή πληροφόρησή τους. Μπορεί άμεσα να συσταθεί ομάδα με κοινωνιολόγους και μέλη από το Γραφείο μας για να τους ενημερώσουν και να τους παρέχουν σωστή εποπτεία.
-Τι ανέδειξε η έρευνα που σας εξέπληξε;
-Δεν με εξέπληξε κάτι. Μου επιβεβαίωσε αυτά που βιώνω από το 2014 που διορίστηκα σε αυτή τη θέση. Αυτό που αναδεικνύει είναι ότι βλέπαμε το θέμα των αγνοουμένων επιδερμικά, ενώ η ανάγκη ήταν πολύ πιο βαθιά. Αυτό ήταν το κύριο θέμα που αντιμετώπισα από την πρώτη στιγμή που ήλθα στο γραφείο. Ήταν μια από τις απογοητεύσεις μου, αλλά δεν τα έβαλα κάτω.
-Σήμερα άλλαξε κάτι;
-Τα πράγματα έχουν σαφώς βελτιωθεί γιατί υπάρχει ένα αξιόλογο προσωπικό, γιατί βάλαμε τον δάκτυλο εις τον τύπον των ήλων, γιατί εντοπίσαμε τα προβλήματα και προσπαθήσαμε να τα λύσουμε στη ρίζα τους. Δεν φοβηθήκαμε να τα καταγράψουμε, δεν κρύψαμε πράγματα, η ενημέρωσή μας ήταν ειλικρινής και σωστή. Όμως, πρέπει να γίνουν και άλλα.
-Η ουσία είναι ότι οι οικογένειες θέλουν απάντηση για την τύχη των αγνοουμένων τους.
-Φυσικά, αυτό σημαίνει πιο στοχευμένη έρευνα και μέτρα που προτείναμε.
