Να επιμείνουμε σε στενή ερμηνεία του όρου «χρήστης» και να μην αποδεχθούμε τη διαγραφή ή την υποβάθμιση του θέματος των αποζημιώσεων για απώλεια χρήσης είναι η προτροπή του Ανδρέα Συμεού σε ό,τι αφορά το κεφάλαιο του περιουσιακού.

Ο Ανδρέας Συμεού, νομικός και εκτιμητής γης, διετέλεσε για αρκετά χρόνια επικεφαλής και μέλος της ελληνοκυπριακής ομάδας του περιουσιακού, με το οποίο καταπιάνεται το βιβλίο του «The Property Issue in the Cyprus Problem – A Technocratic Approach», το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα.

Το βιβλίο εξετάζει σε βάθος το περιουσιακό πρόβλημα, ένα από τα δυσκολότερα κεφάλαια στις συνομιλίες για το Κυπριακό, τόσο από πολιτικής, όσο και από ιστορικής, νομικής, οικονομικής και τεχνοκρατικής πλευράς.

Ήταν πάντοτε θέμα αρχής για την πλευρά μας να έχει προτεραιότητα ο ιδιοκτήτης της περιουσίας. Πώς μπορεί να δικαιολογηθεί η εγκατάλειψη της αρχής αυτής και η αποδοχή της προτεραιότητας του χρήστη, όπως αναφέρεται στο πλαίσιο Γκουτέρες;
Η πλάστιγγα έκλινε προς όφελος του χρήστη από την 1η Μαρτίου 2010, οπότε εκδόθηκε η απόφαση του ΕΔΑΔ στην υπόθεση Τάκης Δημόπουλος εναντίον Τουρκίας. Υπενθυμίζεται ότι με την απόφαση αυτή το Δικαστήριο όχι μόνο αναγνώρισε την «Επιτροπή Περιουσιών» της Τουρκίας, αλλά και δέχθηκε ότι οι χρήστες, λόγω της παρέλευσης του χρόνου, έχουν αποκτήσει ορισμένα δικαιώματα. Υπό το βάρος της απόφασης αυτής η πλευρά μας αναγκάστηκε να αποδεχθεί τέτοιες εξαιρέσεις στο δικαίωμα επιλογής του ιδιοκτήτη που όντως μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι εγκατέλειψε την αρχή αυτή. Η χαριστική βολή δόθηκε βεβαίως με το πλαίσιο Γκουτέρες στο οποίο προβλέπεται ότι για τις περιοχές υπό εδαφική αναπροσαρμογή θα πρέπει να δοθεί  προτεραιότητα στον ιδιοκτήτη, όχι όμως 100% για τις περιοχές εκτός εδαφικών αναπροσαρμογών, θα πρέπει να δοθεί  προτεραιότητα στον χρήστη, όχι όμως 100%. 

O Πρόεδρος Αναστασιάδης δέχεται επικρίσεις για την αποδοχή του πλαισίου Γκουτέρες, λόγω  αρνητικών για την πλευρά μας προνοιών, όπως αυτές για το περιουσιακό. Ποια είναι η δική σας θέση; 
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ επέλεξε τρεις από τις κόκκινες γραμμές της κάθε πλευράς σε μια προσπάθεια να τις ενθαρρύνει να προχωρήσουν στο τελικό πάρε-δώσε. Για τη δική μας πλευρά οι τρεις κόκκινες γραμμές είναι: α) ασφάλεια, β) στρατεύματα και γ) εδαφικό. Για την τουρκοκυπριακή πλευρά είναι α) περιουσιακό, β) ισότιμη μεταχείριση και γ) αποτελεσματική συμμετοχή/μηχανισμοί άρσης αδιεξόδων. Ζυγίζοντας τα υπέρ και τα κατά του πλαισίου, θεωρώ ότι ορθά έγινε αποδεκτό. 
Σε ό,τι αφορά το εδαφικό αναμένεται ότι ο νέος χάρτης δεν θα διαφέρει ουσιωδώς από τον χάρτη του σχεδίου Ανάν.  Στα πρώτα δύο θέματα (ασφάλεια, στρατεύματα), εντούτοις, το πλαίσιο βελτιώνει καταφανώς τις πρόνοιες του σχεδίου Ανάν, στο οποίο η Συνθήκη Εγγυήσεως παρέμενε αλώβητη, ενώ η αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων θα γινόταν σε διάστημα 14 χρόνων (πλην του αγήματος της ΤΟΥΡΔΥΚ). Σε ό,τι αφορά τα θέματα που ενδιαφέρουν την τουρκοκυπριακή πλευρά, αντίθετα, οι παράμετροι Γκουτέρες είναι παρόμοιες με τις πρόνοιες του σχεδίου Ανάν.

Σε περίπτωση επανάληψης των συνομιλιών, το πλαίσιο του ΓΓ θα αποτελέσει, πιθανότατα, το βασικότερο αντικείμενο συζήτησης. Ποια τακτική θεωρείτε ότι θα πρέπει η πλευρά μας να ακολουθήσει σε ό,τι αφορά το περιουσιακό και ποια περιθώρια ελιγμών υπάρχουν;
Θεωρώ ότι η πλευρά μας έχει σημαντικά περιθώρια ελιγμών ώστε η πρακτική εφαρμογή των προνοιών του πλαισίου Γκουτέρες να μην έχει σοβαρές επιπτώσεις στα συμφέροντα των Ελληνοκυπρίων. Κατ’ αρχάς θα πρέπει να διασαφηνιστεί ο όρος «χρήστης». Με βάση την τουρκοκυπριακή  εκδοχή, «χρήστης» είναι οποιοδήποτε πρόσωπο στο οποίο «παραχωρήθηκε μια μορφή δικαιώματος να χρησιμοποιεί ή να κατέχει περιουσία από μια Αρχή» και «οι  κληρονόμοι του ή διάδοχοι του στον τίτλο». Με τον ορισμό αυτό καλύπτεται η συντριπτική πλειοψηφία των ελληνοκυπριακών περιουσιών, αφού για αυτές έχουν κατά καιρούς «παραχωρηθεί» από το ψευδοκράτος «τίτλοι» σε διάφορα πρόσωπα, περιλαμβανομένων εποίκων, αξιωματικών του τουρκικού στρατού, ξένων σπεκουλαδόρων και «αγοραστών» και άλλων.

Η δική μας πλευρά έχει άλλη θέση.
Ναι, η ελληνοκυπριακή πλευρά, αντίθετα, ορίζει τον χρήστη σαν εκτοπισμένο πρόσωπο το οποίο πραγματικά χρησιμοποιεί την περιουσία για τη στέγαση και/η τη συντήρηση του ιδίου και της οικογένειάς του. Με τη στενή αυτή ερμηνεία οι περισσότερες από τις ελληνοκυπριακές περιουσίες που βρίσκονται στα κατεχόμενα θα πρέπει να θεωρηθούν σαν αχρησιμοποίητες και συνεπώς θα μπορούν να αποκατασταθούν στους ιδιοκτήτες τους. 

Με βάση την ερμηνεία που δίδει η πλευρά μας στον όρο «χρήστης» τι σημαίνει σε αριθμούς;
Οι ελληνοκυπριακές περιουσίες στα κατεχόμενα ανέρχονται σε 1.950.000 περίπου δεκάρια, από τα οποία περίπου 500.000 δεκάρια αναμένεται να επιστραφούν κάτω από ελληνοκυπριακή διοίκηση. Η τουρκοκυπριακή γη στις ελεύθερες περιοχές ανέρχεται σε 550.000 δεκάρια. Αν θεωρήσουμε ότι όλοι οι Τουρκοκύπριοι εκτοπισμένοι είναι χρήστες ελληνοκυπριακών περιουσιών και ότι όλοι δικαιούνται και επιθυμούν να ανταλλάξουν τις περιουσίες τους με περιουσίες που χρησιμοποιούν, ίσης έκτασης, σημαίνει ότι 550.000 περίπου δεκάρια ελληνοκυπριακών περιουσιών θα περιέλθουν στους χρήστες. Τα υπόλοιπα 900.000 δεκάρια θα πρέπει να θεωρηθούν σαν περιουσίες που δεν χρησιμοποιούνται και να επιστραφούν στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους, αν το επιθυμούν.

Όλα αυτά δίδουν μια εικόνα αλλά ασφαλώς υπάρχουν και πολλά άλλα δεδομένα. 
Βεβαίως, η πιο πάνω είναι μια πολύ γενική θεώρηση των πραγμάτων, δεδομένου ότι υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη. Τέλος σημειώνω ότι το σχέδιο Γκουτέρες αναφέρεται σε «όχι 100% προτεραιότητα», κάτι το οποίο εξυπακούει ότι η κάθε περίπτωση θα εξετάζεται κάτω από τα δικά της δεδομένα.

Ποιες θα πρέπει να είναι κατά τη γνώμη σας οι κόκκινες γραμμές μας στο περιουσιακό; 
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να επιμείνουμε σε μια στενή ερμηνεία του όρου «χρήστης», όπως έχω εξηγήσει πιο πάνω. Επιπλέον θα πρέπει να επιμείνουμε στην πλήρη εφαρμογή των αποφάσεων του ΕΔΑΔ. Δυστυχώς η τουρκοκυπριακή πλευρά, αν και πανηγύρισε για την απόφαση στην υπόθεση Δημόπουλος, αρνείται να συμφωνήσει στη δεσμευτικότητα της νομολογίας του ΕΔΑΔ επειδή προφανώς η απόφαση στην Δημόπουλος καλύπτει μόνο τους πραγματικούς χρήστες, με βάση ανθρωπιστικά κριτήρια, και δεν δικαιολογεί την τουρκοκυπριακή ερμηνεία του όρου. Επιπλέον, η ίδια απόφαση του Δικαστηρίου δεν δικαιολογεί την τουρκοκυπριακή ερμηνεία της «διζωνικότητας» ούτε την απαίτηση για μαζική ανταλλαγή περιουσιών, αφού το ΕΔΑΔ τονίζει ότι η κάθε περίπτωση θα πρέπει να εξετάζεται κάτω από τα δικά της δεδομένα. Τέλος, σε σωρεία αποφάσεών του το ΕΔΑΔ έχει αναγνωρίσει το δικαίωμα του ιδιοκτήτη να αποζημιωθεί για την απώλεια χρήσης της περιουσίας του, κάτι που η τουρκοκυπριακή πλευρά προσπαθεί να αποφύγει.

Τι πρέπει να προσέξει η πλευρά μας;
Η πλευρά μας δεν θα πρέπει να αποδεχθεί τη διαγραφή ή την υποβάθμιση του θέματος των αποζημιώσεων για απώλεια χρήσης. Η Τουρκία οφείλει δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ για τέτοιες αποζημιώσεις, κάτι που αναγνωρίζει ακόμα και η «νομοθεσία» του ψευδοκράτους. Στη χειρότερη περίπτωση το κεκτημένο αυτό δικαίωμα θα πρέπει να «πουληθεί» πολύ ακριβά με άλλες αντισταθμιστικές πρόνοιες προς όφελός μας. Επειδή κάποιες ρυθμίσεις για το περιουσιακό αποτελούν παρέκκλιση από το ευρωπαϊκό κεκτημένο, θα πρέπει να επιμείνουμε στην προσωρινότητά τους και στην εφαρμογή τους πάνω στη βάση της μη διάκρισης. Μετά τη λήξη μιας συμφωνημένης μεταβατικής περιόδου, όλες οι δικαιοπραξίες αναφορικά με την ακίνητη ιδιοκτησία θα πρέπει να είναι εντελώς ελεύθερες. Τέλος δεν θα πρέπει να γίνει αποδεκτή η επιβολή οροφών στο δικαίωμα αποκατάστασης περιουσίας ή, σε περίπτωση που αυτό είναι αναπόφευκτο, να γίνει αποδεκτή μόνο για πολύ μεγάλες περιουσίες, ώστε να μην αποκλειστούν οι μικρομεσαίοι ιδιοκτήτες οι οποίοι επιθυμούν να τους επιστραφούν οι περιουσίες τους.  

Δεδομένης της περιπλοκότητας του θέματος, πιστεύετε ότι μπορεί να βρεθεί άκρη στο περιουσιακό; Μπορεί αυτό να επιλυθεί σε πολιτικό επίπεδο ή σε επίπεδο διαπραγματευτών; Ποιος θα πρέπει να είναι ο ρόλος των τεχνοκρατών;
Κατά την άποψή μου θα πρέπει οι ηγέτες να διαπραγματευτούν πάνω σε ορισμένα βασικά θέματα (core issues) με στόχο την επίτευξη μιας «στρατηγικής συμφωνίας». Τέτοια βασικά θέματα είναι η ερμηνεία του όρου «χρήστης», το ερώτημα σε ποιες περιπτώσεις αυτός θα έχει προτεραιότητα, η ερμηνεία του όρου «διζωνικότητα» και ειδικότερα κατά πόσο εξυπακούει «καθαρή πλειοψηφία γης» για την κάθε κοινότητα, όπως είναι η απαίτηση της τουρκοκυπριακής πλευράς, η πρακτική εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ειδικότερα των αποφάσεων του ΕΔΑΔ, η πρακτική εφαρμογή του ευρωπαϊκού κεκτημένου και το θέμα των παρεκκλίσεων, το θέμα των αποζημιώσεων και ειδικότερα των αποζημιώσεων για απώλεια χρήσης, το αντιστάθμισμα που θα πρέπει να λάβει η πλευρά μας σε άλλα κεφάλαια και ιδιαίτερα στο εδαφικό για τις παραχωρήσεις της στο περιουσιακό, τα δικαιώματα των ελληνοκυπρίων ιδιοκτητών στις περιοχές που θα επιστραφούν κ.λπ. Οι τεχνοκράτες και των δύο πλευρών έχουν σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουν τόσο κατά τη διαπραγμάτευση όσο και κατά την επεξεργασία των τεχνικών λεπτομερειών. Τα θέματα που τους αφορούν περιλαμβάνουν την ανταλλαγή και επεξεργασία αριθμητικών στοιχείων και άλλων δεδομένων, την υποβολή εναλλακτικών σεναρίων και κριτηρίων, τη μελέτη της οικονομικής πτυχής του περιουσιακού και την υποβολή εναλλακτικών προτάσεων για τη μέθοδο υπολογισμού των αποζημιώσεων, την υποβολή προτάσεων για τον τρόπο λειτουργίας της Επιτροπής Περιουσιών, την προετοιμασία της δημιουργίας μηχανογραφημένου συστήματος για τις περιουσίες που επηρεάστηκαν κ.λπ.

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε μπροστά μας το ιδανικό σενάριο με βάση το οποίο οι δύο πλευρές καταλήγουν σε συμφωνία στο περιουσιακό. Από που θα αντληθούν τα χρήματα για τις αποζημιώσεις; Έχετε μια εικόνα για το ποσό που θα απαιτηθεί;
Πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό θέμα για το οποίο η εμπλοκή τεχνοκρατών είναι άκρως αναγκαία και στο οποίο οποιαδήποτε συμφωνία θα πρέπει να είναι απόλυτα σαφής, ώστε να μην υπάρχουν παρερμηνείες. Σημειώνω ότι η Διεθνής Τράπεζα έχει προβεί σε έρευνα για το συγκεκριμένο θέμα, η οποία παραμένει εμπιστευτική, αν και έγινε γνωστό ότι υπάρχουν διαφωνίες για τη μέθοδο που χρησιμοποιήθηκε. Η μέχρι τώρα εμπειρία σε θέματα αποζημιώσεων είναι απογοητευτική. Η Επιτροπή Περιουσιών της Τουρκίας καταβάλλει κατά κανόνα ένα μικρό κλάσμα του ποσού το οποίο απαιτούν οι αιτητές που απευθύνονται σε αυτή. Δυστυχώς και το ΕΔΑΔ σε διάφορες αποφάσεις του έχει επιδικάσει ποσά τα οποία είναι πλησιέστερα προς τις εκτιμήσεις της Επιτροπής παρά προς τις απαιτήσεις των αιτητών και επιπλέον καταλήγει στα ποσά αυτά κατ’ αποκοπήν και χωρίς αιτιολογία ή σαφείς κατευθυντήριες γραμμές. 
Με βάση τα πιο πάνω είναι φανερό ότι δεν μπορεί να γίνει στο παρόν στάδιο καμιά εκτίμηση για το ποσό που θα απαιτηθεί, αν και πρόκειται ασφαλώς για αρκετές δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ. Σε ό,τι αφορά την εξεύρεση των χρημάτων ασφαλώς θα πρέπει να συνεισφέρουν πολλοί παίκτες όπως οι χρήστες, η Διεθνής Επιτροπή Περιουσιών η οποία θα συσταθεί, η Τουρκία σαν καταπατητής των ελληνοκυπριακών περιουσιών, η Ελλάδα και η Μεγάλη Βρεττανία λόγω των ιδιαίτερων δεσμών τους με την Κύπρο, Η Ευρωπαϊκή Ένωση, τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, τα Ηνωμένα Έθνη, η Διεθνής Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, άλλοι Διεθνείς Δωρητές κ.λπ. Ένα μεγάλο μέρος των αποζημιώσεων θα καλυφθεί με ανταλλαγές περιουσιών.