Οι διεθνείς σχέσεις στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου βρίσκονται στο στάδιο της αναδιαμόρφωσης, με τις αλλαγές που καταγράφονται να είναι ικανές να αλλάξουν το μέχρι πρότινος ισοζύγιο δυνάμεων που υπήρχε σε διάφορα επίπεδα, επισημαίνει ο δρ Αντώνης Στ. Στυλιανού Λέκτορας Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Αναλύει τα δεδομένα όπως διαμορφώνονται από την κρίση στις σχέσεις Άγκυρας- Ουάσινγκτον και πώς αυτές επιδρούν σε Λευκωσία και Αθήνα.

Ο κ. Στυλιανού εκτιμά ότι οι προθέσεις της Άγκυρας θα διαφανούν, ειδικά ως προς την επιδίωξη δημιουργίας τετελεσμένων στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και της επανατοποθέτησης του Κυπριακού σε μια άλλη βάση, Πρόσθετα εκτιμά πως ο Τούρκος Πρόεδρος προβαίνει σε κινήσεις που θεωρεί ότι εξυπηρετούν την υλοποίηση του οράματος του να καταστήσει την Τουρκία ηγέτιδα χώρα του μουσουλμανικού κόσμου και ταυτόχρονα περιφερειακή υπερδύναμη.

Ο δρ Στυλιανού σημειώνει τη σημασία των συνεργασιών της Κύπρου με χώρες της περιοχής και το πώς μπορεί μέσα από τη συνέχιση της εξωστρεφούς πολιτικής της, η χώρα μας να καταστεί πυλώνας σταθερότητας, αναβαθμίζοντας ουσιαστικά το ρόλο της.

– Οι διεθνείς σχέσεις στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου βρίσκονται σε στάδιο αναδιαμόρφωσης.  Εδώ διεξάγεται ένας άτυπος ανταγωνισμός επικράτησης. Τι μπορεί να σημαίνει για τις χώρες της περιοχής και ειδικότερα για τη χώρα μας;

– Είναι γεγονός ότι οι διεθνείς σχέσεις στην ευρύτερη περιοχή μας βρίσκονται σε ένα καινοφανές στάδιο αναδιαμόρφωσης. Ουσιαστικά, πραγματοποιούνται τεράστιες τεκτονικές γεωπολιτικές μετακινήσεις, ικανές να αλλάξουν το μέχρι πρότινος ισοζύγιο δυνάμεων που υπήρχε σε διάφορα επίπεδα, πρωτίστως στο ενεργειακό. Η ανακατανομή ‘σφαιρών επιρροής’ δεν γίνεται πλέον μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων που είχαν (και εν πολλοίς έχουν ακόμα) λόγο και ρόλο στα γεωπολιτικής σημασίας δρώμενα της περιοχής, αλλά εμπλέκει και νέους ‘παίχτες’ που αναφύονται σε μονιμότερη ή πιο προσωρινή βάση, όπως είναι για παράδειγμα η Τουρκία, το Ισραήλ και η Αίγυπτος. Ο ανταγωνισμός επικράτησης καθίσταται πλέον τυπικός, με τους δρώντες στην περιοχή να ανοίγουν τα χαρτιά τους και να προβαίνουν σε στρατηγικές κινήσεις στη γεωπολιτική σκακιέρα της περιοχής. Ως παραδείγματα αναφέρω τη διαφαινόμενη επικράτηση του ρωσικού παράγοντα στη Συρία, την εισβολή της Τουρκίας στο μαλακό της υπογάστριο, αλλά και τον ρόλο των ΗΠΑ στο Ιράκ αλλά και στην Ανατολική Μεσόγειο. Στο νέο γεωπολιτικό σκηνικό που δημιουργείται, υπάρχει έντονη η παρουσία του Ιράν, το οποίο προσπαθεί να δημιουργήσει ένα τόξο επιρροής που να οδηγεί στη Μεσόγειο, της Σαουδικής Αραβίας που θα επιθυμούσε την ανάληψη των ηνίων του αραβικού κόσμου αλλά και της Κίνας που θα ήθελε την αναβίωση του δρόμου του μεταξιού. Αυτό που μπορεί να προβλεφθεί είναι οι ισορροπίες αλλά και οι συμμαχίες που θα πρέπει να αναληφθούν, ειδικότερα από τις μικρότερες σε ισχύ ή και επιρροή χώρες. Σίγουρα, θα πρέπει να έχουμε υπόψιν ότι όταν τσακώνονται οι ελέφαντες την πληρώνουν τα ποντίκια, εξού και πρέπει να επιλέξουμε ως χώρα σωστά τις δικές μας ισορροπίες, συνεχίζοντας την εξωστρεφή εξωτερική πολιτική μας, μη περιοριζόμενοι από «υποθήκες» του παρελθόντος και αξιοποιώντας έτι περισσότερο την ευρωπαϊκή μας παρουσία. Υπό το πρίσμα των πιο πάνω, η Κύπρος μπορεί κάλλιστα να αξιοποιήσει τη θέση και τον ρόλο της στην περιοχή και να αναδειχθεί σε ένα πυλώνα σταθερότητας και εύρωστης παραγωγής πολιτικών που να συμβάλλουν στην ασφάλεια της περιοχής, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης των ενεργειακών πηγών της Ανατολικής Μεσογείου.  

– Οι σχέσεις Τουρκίας- Αμερικής δοκιμάζονται. Τι σημαίνει αυτό και πώς βλέπετε να διαμορφώνεται το σκηνικό;  Αλλάζουν οι ισορροπίες και τα δεδομένα όπως τα γνωρίζαμε;

– Όντως οι σχέσεις Τουρκίας – Αμερικής βρίσκονται ίσως στο χαμηλότερο τους επίπεδο. Η νέα Τουρκία, όπως την οραματίζεται ο Ερντογάν, επιδιώκει τη δημιουργία ενός τουρκικού κράτους που να διαδραματίζει ρόλο περιφερειακής υπερδύναμης, γεγονός που επηρεάζει προφανώς τις σχέσεις μεταξύ του παραδοσιακού της συμμάχου, των ΗΠΑ. Εκτίμησή μου είναι ότι η Τουρκία θα συνεχίσει να απομακρύνεται ακόμα πιο πολύ από την Δύση. Δεν είναι τυχαίες οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί έναντι της Τουρκίας από τις ΗΠΑ λόγω της κράτησης του Αμερικανού πάστορα και η απάντηση της Τουρκίας αλλά και οι ενέργειες που γίνονται στο Αμερικανικό Κογκρέσο για την πώληση των αμερικανικών αεροσκαφών F-35 προς την Τουρκία. Δεδομένο είναι ότι από τις συμμαχικές σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ – Τουρκίας οδηγούμαστε πλέον σε κρισιακές σχέσεις. Οι ισορροπίες και τα δεδομένα σαφώς αλλάζουν, γεγονός που προκαλεί μια έντονη ανισορροπία στην περιφέρεια μας, λαμβάνοντας μάλιστα ως δεδομένη την επιθετική στρατηγική της Τουρκίας, η οποία διεκδικεί εδάφη, ενεργειακούς πόρους και παρουσία στην Μεσόγειο. Το γεγονός αυτό επηρεάζει και την εξέλιξη της προσπάθειας επανέναρξης των συνομιλιών για εξεύρεση λύσης στο Κυπριακό και θεωρώ ότι το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα οι προθέσεις της Άγκυρας θα διαφανούν, ειδικά ως προς την επιδίωξη πρωτίστως δημιουργίας τετελεσμένων στην ανατολική λεκάνη της Μεσόγειου αλλά και της επανατοποθέτησης του Κυπριακού σε μια άλλη βάση, με εφαρμογή πολιτικών που ξεφεύγουν από τα πλαίσια των διαδικασιών των διαπραγματεύσεων που ακολουθούνταν μέχρι και την Διάσκεψη για την Κύπρο στο Κρανς Μοντάνα. 

–  Συνήθως η Άγκυρα εξάγει προς τους αδύνατους γείτονες της την οργή της κάθε φορά που στριμώχνεται. Πώς εκτιμάτε ότι επηρεάζεται η Κύπρος και το Αιγαίο σε αυτή τη συγκυρία;

– Η επισήμανσή σας είναι σημαντική. Η Τουρκία εξάγει γενικότερα την οργή της, ακόμη και για τα εσωτερικά προβλήματα που την απασχολούν. Θυμόμαστε έντονα, για παράδειγμα, του μεταναστευτικού και τις απειλές που εκτόξευε εναντίον της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ‘πλημμυρίδα μεταναστών’. Θυμόμαστε την στάση της όσον αφορά την αγορά του πυραυλικού συστήματος S-400. Θυμόμαστε, ακόμη πιο έντονα, τις ενέργειες της στην ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας, με αποκορύφωμα την παρεμπόδιση του πλοίου – γεωτρύπανου της ΕΝΙ στο Οικόπεδο 3. Θυμόμαστε τους εμβολισμούς ελληνικών σκαφών στην περιοχή των Ιμίων. Άρα, η στάση της Τουρκίας χαρακτηρίζεται από μια επιθετική εξωτερίκευση των ενδογενών προβληματικών περιστάσεων στην χώρα. Αυτό επηρεάζει άμεσα τόσο την Κύπρο όσο και την Ελλάδα. Οι δε συγκυρίες αυτή τη στιγμή είναι νωπές ακόμη για την εξαγωγή συμπερασμάτων ως προς την επικράτηση ποιου και πως στην γεωπολιτική σκακιέρα της περιοχής. Όμως, εκτιμώ ότι η Τουρκία, σύμφωνα και με τους δεδηλωμένους ρητορικούς παροξυσμούς του Ερντογάν, θα επιδιώξει την δημιουργία περαιτέρω γκρίζων ζωνών και άρα ανοιχτών μετώπων στην περιοχή. Αυτό θα έχει άμεσες συνέπειες για την Κύπρο –πρωτίστως στο επίπεδο της ΑΟΖ και πιθανόν στο Κυπριακό– και στο Αιγαίο, όπου η Τουρκία σταθερά επιμένει στην ύπαρξη γκρίζων ζωνών τόσο στην θάλασσα όσο και στον εναέριο χώρο. Εμείς πρέπει να συνεχίσουμε να επιμένουμε στο δίκαιο των πράξεων μας, όπως αυτό διασφαλίζεται μέσα από το διεθνές και το ευρωπαϊκό δίκαιο και θα πρέπει αδιάλειπτα να συνεχίσουμε την υλοποίηση των ενεργειακών μας σχεδιασμών και να ακολουθούμε την πολιτική των συμμαχιών με τις γειτονικές χώρες. 

Νέα γεωπολιτική τάξη πραγμάτων

– Με αυτά τα δεδομένα, αναβαθμίζεται και η επιρροή της Ρωσίας στην περιοχή της Αν. Μεσογείου; 

– Η Ρωσία επιθυμεί την ενισχυμένη παρουσία της στα της ευρύτερης περιοχής της Μέσης Ανατολής. Η επιμονή της για στήριξη του καθεστώτος του Άσαντ στη Συρία τεκμηριώνει αυτή τη θέση, αφού διασφαλίζει με αυτόν τον τρόπο την επιρροή της στην περιοχή και την παραμονή της ναυτικής της βάσης στην Μεσόγειο, περιοχή ιδιάζουσας γεωπολιτικής σημασίας και αξίας. Η δε ρήξη των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ – Τουρκίας και η στροφή της Τουρκίας προς τη Ρωσία συνηγορεί ως προς την αναβαθμισμένη θέση της Ρωσίας έναντι των ΗΠΑ. Η Ρωσία, φυσικά, θα πρέπει να γνωρίζει ότι η Τουρκία δεν είναι ένας ‘συνεπής’ φίλος αλλά ένας ‘επιτήδειος’ ουδέτερος στο νέο δόγμα του Ερντογάν. Στον αντίποδα, φυσικά, υπάρχει η προσπάθεια των ΗΠΑ για αναβάθμιση του δικού τους ρόλο στην περιοχή. Η συνεχής στήριξη προς το Ισραήλ, αλλά και το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για τα θέματα ενέργειας στην νοτιοανατολική Μεσόγειο καταδεικνύουν την επιρροή που θα ήθελαν να αποκτήσουν οι ΗΠΑ στην περιοχή. 

Οι συμμαχίες Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας και Αιγύπτου – Κύπρου – Ελλάδας είναι ενδεικτικές επίσης των προσπαθειών δημιουργίας τοπικών και περιφερειακών αξόνων που οι ΗΠΑ θα ήθελαν να στηρίξουν. Εν πάση περιπτώσει, είναι πασιφανές ότι υπάρχει προσπάθεια δημιουργίας μιας νέας γεωπολιτικής τάξης πραγμάτων, στην οποία η Ρωσία αναλαμβάνει ένα ιδιαίτερο ρόλο στην ευρύτερη περιοχή ΜΕΝΑ (Μέση Ανατολή και Βόρειος Αφρική), που εκτείνεται από τις νότιες ακτές της Μεσογείου μέχρι και το Ιράν αλλά και στα Βαλκάνια, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να παρακολουθεί τις εξελίξεις χωρίς να αναλαμβάνει ιδιαίτερο ρόλο και την Δύση να προσπαθεί να αντιληφθεί ακόμη τις ρωσικές επιδιώξεις. 

– Και ποιο ρόλο παίζει το ανοιχτό μέτωπο της Συρίας όπως και το Κουρδικό;

– Η παρουσία της Ρωσίας στην περιοχή οριοθετείται από την αντίληψη της Μόσχας ως προς το ‘αναγκαστικό’ της παρουσίας της στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της περιοχής ΜΕΝΑ. Σε αυτό το πλαίσιο, η Μόσχα υποστηρίζει τον ρόλο που διαδραματίζει ως προς την επίτευξη συνθηκών ασφάλειας στην περιοχή η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσω της δικής της παρουσίας. Αυτό σημαίνει, φυσικά, την ύπαρξη χαμηλού επίπεδου συγκρούσεων στην περιοχή ή παράταση διμερών διαφορών μεταξύ των κρατών της περιοχής που να δικαιολογούν την παρουσία της Ρωσίας. Το μέτωπο της Συρίας ήταν (και εν πολλοίς παραμένει) το πρώτο δείγμα της ανανεωμένης ρωσικής πολιτικής και το πρώτο πεδίο στο οποίο δοκιμάστηκε το δόγμα αυτό. Και η Ρωσία πέτυχε ή βρίσκεται πολύ κοντά στο να πετύχει τον σκοπό της, διασφαλίζοντας την παρουσία της στην περιοχή για την αποκατάσταση, σε κάποια φάση στο μέλλον, της σταθερότητας στη χώρα. 

Όσον αφορά στο Κουρδικό, αυτό παραμένει εκ των πραγμάτων ανοιχτό μέτωπο για την Τουρκία, η οποία, όμως, ενεργεί προς όλες τις κατευθύνσεις για περιορισμό των ‘πληγών’ που της δημιουργεί. Οι επεμβάσεις της Τουρκίας στο Αφρίν της Συρίας αλλά και σε άλλες περιοχές στο βόρειο Ιράκ επιβεβαιώνουν την κατάληξη που επιθυμεί η Τουρκία στο Κουρδικό.

Πεδίο δοκιμασίας για Μόσχα η Συμφωνία των Πρεσπών

– Πέραν αυτών έχουμε ένα ακόμη ανοιχτό μέτωπο. Μια κρίση σχέσεων μεταξύ Μόσχας και Αθήνας στην οποία εμπλέκεται και το θέμα της κυριαρχίας στα Βαλκάνια. Ποιες είναι οι εκτιμήσεις σας;

– Η κρίση των σχέσεων Μόσχας και Αθήνας δεν είναι κάτι λιγότερο από αυτό που σημειώσαμε πιο πάνω – την προσπάθεια ανάδειξης της επιρροής της Ρωσίας στην ευρύτερη περιοχή, ως αντιστάθμισμα στην προσπάθεια επέκτασης του ρόλου του ΝΑΤΟ στην περιοχή των Βαλκανίων. Και όπως έχουμε επισημάνει η επιρροή της Ρωσίας αυξάνεται με την ύπαρξη διμερών εντάσεων. Η Συμφωνία των Πρεσπών θα αποτελέσει ακόμη ένα πεδίο δοκιμασίας και επιβεβαίωσης της πιο πάνω πολιτικής της Ρωσίας. Και σε αυτό το πεδίο η Αθήνα φαίνεται κινείται στο ίδιο βαγόνι με τη Δύση, διαταράσσοντας τις σχέσεις της με τη Ρωσία. Μια τέτοια στροφή της Αθήνας δεν θα είναι χωρίς συνέπειες και θα πρέπει να παρακολουθούμε στενά τους συσχετισμούς δυνάμεων και ισορροπιών που προκύπτουν.

Τεντώνει επικίνδυνα το σχοινί

– Η Αγκυρα στρέφεται εκ των πραγμάτων από τη Δύση προς την Ανατολή και πιο συγκεκριμένα στη Μόσχα, παίζοντας το γνωστό παιγνίδι εκβιασμού μεταξύ των δύο ισχυρών της γης, ΗΠΑ και Ρωσίας.

– Η Άγκυρα απομακρύνεται από τις ΗΠΑ. Δεδομένη είναι και η απομάκρυνση της Τουρκίας από την ΕΕ, αν και υπάρχει μια σχεσιακή επαφή λόγω του μεταναστευτικού η οποία, όμως, δεν είναι δυνατόν να κρατήσει τους δυο πόλους μαζί. Στην προσπάθεια της Τουρκίας να απεξαρτηθεί από τη Δύση, η Άγκυρα επιλέγει δύο διαφορετικούς πόλους: τον ισλαμικό και τον ρωσικό. Το όραμα του Ερντογάν διαχέεται πλέον από έντονα στοιχεία προσπάθειας επικράτησης της Τουρκίας ως η ηγέτιδα χώρα μουσουλμανικών κρατών και από την άλλη υπάρχει η εκ των πραγμάτων στροφή προς την Μόσχα, τραβώντας επικίνδυνα το σχοινί, σε μια ιδιαίτερα επίφοβη γεωπολιτική διελκυστίνδα μεταξύ ΗΠΑ – Ρωσίας. Η ανακοίνωση για τη συμφωνία αγοράς του ρωσικού πυραυλικού συστήματος S-400 τέντωσε επικίνδυνα το σχοινί αν και η ‘εκβιαστική’ αυτή κίνηση έναντι των ΗΠΑ δεν είχε τα αποτελέσματα που ο Ερντογάν επιδίωκε. Από την άλλη, η Ρωσία προωθεί αυτήν την συγκρουσιακή σχέση ΗΠΑ – Τουρκίας, αφού και η ίδια επιθυμεί την αναβίωση της παγκόσμιας ισχύος της, με ρυθμούς μάλιστα γοργότερους απ’ ότι οι ΗΠΑ, που λόγω των πολιτικών του Προέδρου Τραμπ αποστασιοποιούνται από το δόγμα επιρροής για όλα τα θέματα και παντού που ακολουθείτο μέχρι πρότινος. Στόχος της Τουρκίας; Η επικράτηση της ως μια μη-φιλοδυτική, μη-φιλορωσική που να δρα ως χώρα – μεσάζον, αποκτώντας έτσι ιδιαίτερη γεωπολιτική ισχύ και επιρροή. Η Τουρκία, στρεφόμενη προς ανατολάς, εποφθαλμιά την αναβάθμισή της, σε όλους τους τομείς. Και, δυστυχώς, μια Τουρκία αναβαθμισμένη, με όλα αυτά που επιζητεί και με τον τρόπο που επιδιώκει την επίτευξή τους, δεν θα αποτελεί την καλύτερη εξέλιξη για την περιοχή, με ό,τι και αν αυτό συνεπάγεται.