Εκκλησίες καμένες, ολόκληρες κοινότητες αφανισμένες, βεβηλωμένοι χώροι λατρείας. Η βία που συγκλονίζει τα τελευταία χρόνια τη Μέση Ανατολή επηρέασε σε τεράστιο βαθμό και τις χριστιανικές κοινότητες της περιοχής. Έτσι, βλέπουμε σήμερα να αλλάζει ο θρησκευτικός χάρτης της περιοχής. Στην αρχή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ο χριστιανικός πληθυσμός της Μέσης Ανατολής ήταν τόσο μεγάλος που έφθανε περίπου στο 20%. Σήμερα, είναι περίπου στο 4%. Αν και είναι δύσκολο να βρούμε ακριβή στοιχεία υπολογίζεται πως έχουν μείνει λιγότερα από 12 εκατομμύρια στην περιοχή και ο αριθμός αυτός ενδέχεται να μειωθεί περαιτέρω, καθώς οι διώξεις συνεχίζονται.
Η τραγωδία είναι προφανής. Οι χριστιανοί χάνουν τη ζωή τους, τα σπίτια τους και τους λατρευτικούς τους χώρους. Ξεριζώνονται από τις πατρίδες των προγόνων τους και αναγκάζονται να φύγουν ως πρόσφυγες σε γειτονικές χώρες όπου είναι, σε πολλές περιπτώσεις, εξίσου ανεπιθύμητοι. Αναπόσπαστο μέρος της πλουραλιστικής θρησκευτικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής της περιοχής, σήμερα υφίστανται διωγμούς και κατατρεγμό σε σημείο που αρκετοί αναλυτές κάνουν λόγο για γενοκτονία. Μάλιστα, με τον σημερινό ρυθμό μείωσης, μπορεί κάλλιστα να μην υπάρχει σημαντική χριστιανική παρουσία στη Μέση Ανατολή, σε μια ή δύο γενιές.
Τα πράγματα ποτέ δεν ήταν εύκολα σε αυτή τη μεριά του κόσμου. Πάντα υπήρχαν διώξεις και οι χριστιανικές κοινότητες όφειλαν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικές. Παρόλα αυτά, χριστιανοί και μουσουλμάνοι μπόρεσαν να συμβιώσουν στην πάροδο των αιώνων. Οι θρησκευτικές κοινότητες, και ιδιαίτερα οι χριστιανοί, απολάμβαναν μεγαλύτερη ασφάλεια, αν και όχι πλήρη ελευθερία, υπό τα αυταρχικά καθεστώτα που βρίσκονταν στην εξουσία από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Η κατάσταση άλλαξε δραματικά το 2011 με την Αραβική Άνοιξη, εξαιτίας της αστάθειας και των συγκρούσεων που αυτή επέφερε. Η αποδυνάμωση ή η κατάρρευση αυτών των καθεστώτων δημιούργησε αστάθεια και αβεβαιότητα, ενώ παράλληλα επέτρεψε την άνοδο ακραίων ισλαμιστικών ιδεολογιών και μορφωμάτων που εκμεταλλεύτηκαν το κενό εξουσίας το οποίο δημιουργήθηκε. Ειδικά το ισλαμικό κράτος στράφηκε με μένος κατά των Χριστιανών, όπως και των άλλων θρησκευτικών μειονοτήτων, με αποτέλεσμα πολλές από αυτές να φτάσουν στο χείλος της καταστροφής.
Η κατάσταση σήμερα είναι αποθαρρυντική. Σε δηλώσεις του στον «Φιλελεύθερο» ο Άντονι Ο’Μάχονι (Reader στο Heythrop College του University of London), σαφώς απογοητευμένος, υποστήριξε πως με τις διώξεις αυτές η χριστιανοσύνη χάνει τις ρίζες της. Και ενώ βλέπουμε, παρατήρησε ο Βρετανός ειδικός, πως σε όλο τον κόσμο ο χριστιανισμός κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος, ειδικά σε περιοχές όπως είναι η Αφρική και η Κίνα, στην περιοχή όπου γεννήθηκε, συρρικνώνεται. Το Ιράκ για παράδειγμα έχασε το 70% των χριστιανών του. Ενώ μέχρι πρόσφατα είχε μια ζωντανή κοινότητα πιστών γύρω στις 300,000 σήμερα μετά βίας υπάρχουν 20,000. Η χριστιανική ιρανική κοινότητα είναι μια από τις αρχαιότερες του κόσμου με μια πλούσια παράδοση η οποία τώρα κινδυνεύει να χαθεί.
Η περιοχή χάνει τον πλουραλισμό της επισήμανε ο Άντονι Ο΄Μάχονι. «Είναι θέμα του πώς αντιλαμβανόμαστε σήμερα τη Μέση Ανατολή. Είναι μια περιοχή όπου αναδύθηκαν ο Χριστιανισμός, ο Ιουδαϊσμός και το Ισλάμ και που εμπλούτισαν την περιοχή πολιτιστικά, ιστορικά αλλά και κοινωνικά ή σταδιακά εξελίσσεται σε μια μουσουλμανική περιοχή;» διερωτήθηκε. Αν πάντως συμβαίνει το δεύτερο, το πλήγμα είναι τεράστιο. Γιατί στα χρόνια που πέρασαν η συνύπαρξη των τριών θρησκειών και οι διαφορές τους εμπλούτισαν τη Μέση Ανατολή και τη διαμόρφωσαν με έναν μοναδικό τρόπο, που πλέον κινδυνεύει να χαθεί.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται αρκετά χιλιόμετρα μακριά, και για αυτό το ενδιαφέρον τους για την περιοχή συνεχώς μειώνεται. Η Ευρώπη, όμως, θα έπρεπε να καραδοκεί αντί να παρακολουθεί τις εξελίξεις από μακριά. «Οι αλλαγές αυτές που σημειώνονται στη Μέση Ανατολή αναμένεται να έχουν άμεση επίδραση για την Ευρώπη τα χρόνια που έρχονται. Δεν πιστεύω πως η Δύση και το Ισλάμ βρίσκονται σε πόλεμο. Η διάλυση ιστορικών δεσμών μεταξύ Χριστιανισμού και Ισλάμ είναι πολύ σημαντική και θα δούμε μεγάλες αλλαγές να σημειώνονται στο μέλλον», προειδοποίησε ο Βρετανός. Αυτό που βλέπουμε δεν είναι τίποτα λιγότερο από μια περιφερειακή θρησκευτική κάθαρση, που σύντομα θα αποδειχθεί ότι είναι μια ιστορική καταστροφή για τους χριστιανούς αλλά και για τους μουσουλμάνους.
Το βέβαιο είναι πως οι σχέσεις των δύο θρησκευτικών ομάδων έχουν διαταραχθεί σε μεγάλο βαθμό. Πολλοί από τους μουσουλμάνους της περιοχής, ακόμη και εκείνοι που δεν υποστηρίζουν τζιχαντιστές, θεωρούν πλέον ότι οι χριστιανοί είναι στενοί σύμμαχοι είτε των δυτικών «σταυροφόρων» (όπως στο Ιράκ), είτε των «άθεων» τυράννων και δικτατόρων (όπως στη Συρία και στην Αίγυπτο). Αν δεν ληφθούν μέτρα τα πράγματα θα γίνουν ακόμη χειρότερα στο μέλλον. Και είναι πραγματικά τραγικό να βλέπουμε να διαλύονται με τόσο βίαιο τρόπο οι σχέσεις θρησκευτικών ομάδων.
Έχασαν τον πλούτο και την αίγλη τους
Παράλληλα, είναι σημαντικό να εστιάσουμε σε μια σημαντική αλλαγή που σημειώνεται στις διωκόμενες χριστιανικές κοινότητες της Μέσης Ανατολής. Στα βάθη των αιώνων και χάρη σε κάποια ανεξαρτησία που είχαν στη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι χριστιανοί απέκτησαν σαφή οικονομική άνεση. Αυτό τους επέτρεψε να μορφωθούν και σταδιακά να αποκτήσουν ισχύ μέσα στην κοινωνία, όπου διαβίωναν. Σήμερα δυστυχώς αυτό δεν ισχύει πλέον. Και δεν είναι μόνο το ότι αποδεκατίστηκαν, είναι κυρίως το ότι οι χριστιανικές κοινότητες γίνονται όλο και φτωχότερες. Οι πλέον μορφωμένοι και οι εύποροι οικονομικά εγκατέλειψαν τη Μέση Ανατολή και έτσι οι κοινότητες της περιοχής έχασαν τη δυναμική τους. Αυτοί που έμειναν είναι πολύ λιγότερο μορφωμένοι και σαφώς πιο φτωχοί. Πρόκειται για τους ανθρώπους που αγωνίζονται να τα βγάλουν πέρα με την καθημερινότητά τους και φυσικά δεν έχουν τη δυνατότητα να κάνουν τη διαφορά μέσα στην κοινωνία όπου ζουν ή να διαδραματίσουν οποιοδήποτε αξιόλογο ρόλο στη λήψη αποφάσεων.
Παλιά λεγόταν πως οι χριστιανικές κοινότητες στη Μέση Ανατολή είναι προνομιούχες και πως ανήκουν στην ελίτ. Πλέον αυτό δεν ισχύει. Είναι πιο φτωχές, πιο μικρές και με πολύ λιγότερη δύναμη στα χέρια τους. Και αυτό κάνει την επιβίωση σε μια περιοχή, όπου ήδη υπάρχουν πολλά εμπόδια ακόμη πιο δύσκολη.
Η Ευρώπη κρατά τις πόρτες της κλειστές
Αυτό που έχει σημασία να δούμε, επισήμανε ο Αντονι Ο’ Μάχονι είναι η στάση που κρατά η διεθνής κοινότητα απέναντι στους διωκόμενους χριστιανούς. Οι Ηνωμένες Πολιτείες για τους δικούς τους λόγους έχουν πάρει γενικά αποστάσεις από τη Μέση Ανατολή. Το ίδιο φαίνεται πως κάνει και η Ευρώπη, κρατώντας μια αδιανόητα αδιάφορη στάση για μια περιοχή που βρίσκεται τόσο κοντά της και που την επηρεάζει άμεσα. Μόνο και μόνο γιατί σχετίζεται η δική της ασφάλεια και ευημερία, η Ευρώπη θα έπρεπε να είναι πιο αλληλέγγυα και να δει με μεγαλύτερη κατανόηση τις διώξεις των χριστιανών και να ανοίξει την αγκαλιά της να δεχτεί όσους φεύγουν. Παρατηρούμε, λοιπόν, το εξής παράδοξο. Οι χριστιανοί πρόσφυγες που φεύγουν από τη Μέση Ανατολή δεν βρίσκουν καταφύγιο σε ευρωπαϊκές χώρες αλλά προτιμούν τις ΗΠΑ, την Αυστραλία, τον Καναδά. «Η Ευρώπη δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί το θέμα.
Οι χριστιανοί της Μέσης Ανατολής είναι κατά κύριο λόγο μορφωμένοι, δυναμικοί, έχουν οικονομική επιφάνεια, την ίδια κουλτούρα και θα μπορούσαν πολύ εύκολα να αφομοιωθούν μέσα σε μια γενιά σε μια ευρωπαϊκή χώρα», επισήμανε.
Ωστόσο υπάρχει μια μεγάλη απροθυμία για υποδοχή αυτών των ανθρώπων, η συμβολή των οποίων στις τοπικές κοινωνίες θα ήταν αναμφίβολα θετική. Αντίθετα, για την Αυστραλία, τον Καναδά και τις ΗΠΑ το να δεχτούν εκατοντάδες μορφωμένους χριστιανούς από το Ιράκ για παράδειγμα ήταν κάτι θετικό, καθώς εκτιμούν πως η συνεισφορά τους είναι πολύ σημαντική. «Πρόσφατα ήμουν στον Λίβανο. Οι χριστιανοί με τους οποίους μίλησαν εξέφρασαν την επιθυμία τους να φύγουν αλλά μέσα στις χώρες που θέλουν να πάνε δεν είναι οι ευρωπαϊκές. Πιστεύω πως αυτό είναι ένα θέμα που πρέπει να το δουν οι Ευρωπαϊκές Αρχές», είπε ο Βρετανός ειδικός καταθέτοντας στον «Φιλελεύθερο» την προσωπική του μαρτυρία.
Η εξήγηση φυσικά είναι απλή. Μετά το 2015 και την είσοδο σχεδόν ενός εκατομμυρίου προσφύγων και μεταναστών η στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης πάνω σε αυτό το θέμα άλλαξε δραματικά. Ακόμη και οι χριστιανοί πρόσφυγες αισθάνονται πως δεν είναι καλοδεχούμενοι, πως δεν θα έχουν προοπτικές και για αυτό προτιμούν να βρουν καταφύγιο αλλού. «Η Ευρώπη δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί την προσφυγική κρίση, δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί θέματα θρησκείας», υπέδειξε ο Άντονι Ο΄Μαχονι. Βεβαίως η στάση της αυτή έχει ένα σημαντικό κόστος, γιατί θα μπορούσε να ανοίξει τις πόρτες της για τους χριστιανούς της Μέσης Ανατολής, αποκτώντας έτσι ένα πολύ σημαντικό ανθρώπινο κεφάλαιο, το οποίο θα συμβάλει χωρίς άλλο στην ευημερία της. «Σκέφτομαι πως αν υπήρχε θέμα με τους Εβραίους στη Μέση Ανατολή, την ίδια στιγμή κιόλας το Ισραήλ θα ανακοίνωνε πως θα τους προσφέρει καταφύγιο. Γιατί να μην κάνει το ίδιο και η Ευρώπη για τους χριστιανούς;» κατέληξε.
Ζώντας σε ένα εχθρικό περιβάλλον
Η Μέση Ανατολή ανέκαθεν διακρινόταν για τον πολιτιστικό πλούτο που διαθέτει. Σε αυτό συνέβαλαν με τον δικό τους ξεχωριστό τρόπο οι θρησκευτικές κοινότητες που ζουν εκεί. Πλέον, όμως οι μουσουλμάνοι σε ολόκληρη την περιοχή καθορίζουν την ταυτότητά τους με διαφορετικό τρόπο από τους μη μουσουλμάνους και στρέφονται όλο και περισσότερο στο Ισλάμ. Οι μη μουσουλμανικές κοινότητες που ζουν σε μουσουλμανικές χώρες πρέπει να καθορίσουν με διαφορετικό τρόπο τις σχέσεις τους αλλά και το ρόλο τους από ό,τι στο παρελθόν. Πλέον η ταυτότητα των μουσουλμάνων βρίσκεται σε πλήρη εξάρτηση από τη θρησκεία τους και αυτό δυστυχώς αφήνει λιγότερο χώρο και επιλογές στις θρησκευτικές μειονότητες. Αυτό είναι ένα θέμα που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν, όσοι χριστιανοί τελικά επιλέξουν να παραμείνουν στη Μέση Ανατολή. Ακόμη και αν οι διώξεις εναντίον τους σταματήσουν, θα είναι υποχρεωμένοι να ζουν σε ένα περιβάλλον που ποτέ δεν θα τους αποδεχτεί πλήρως, αλλά ενδεχομένως θα είναι αναγκασμένοι να ζουν στο περιθώριο. Οι χριστιανοί ως μειονότητα δεν μπορούν να επιβιώσουν αν δεν υπάρχει ξεκάθαρη προστασία και αυτό δυστυχώς λίγες χώρες σήμερα στη Μέση Ανατολή είναι διατεθειμένες να το πράξουν.
Ο θρησκευτικός χάρτης της περιοχής αλλάζει
Ο Χριστιανισμός γεννήθηκε στη Μέση Ανατολή και είχε μια βαθιά, διεισδυτική παρουσία στην περιοχή για εκατοντάδες χρόνια πριν την άνοδο του Ισλάμ. Στον τέταρτο και πέμπτο αιώνα, όταν δεκάδες χιλιάδες ετεροδόξων Χριστιανών αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν μια Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία που τους θεωρούσε αιρετικούς, τα εδάφη της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής έγιναν ένα καταφύγιο για αυτούς. Κατά τα επόμενα έτη, η περιοχή έγινε το επίκεντρο της χριστιανικής θεολογίας. Στην αραβική χερσόνησο, ένας μεγάλος, ακμάζων χριστιανικός πληθυσμός διαδραμάτισε καίριο ρόλο στον επηρεασμό της πρώιμης θεολογικής και πολιτικής ανάπτυξης του Ισλάμ. Κατά τη διάρκεια της Ιεράς Εξέτασης (από τον 12ο ώς τον 14ο αιώνα), οι χριστιανοί σεχταριστές βρήκαν καταφύγιο υπό τον ισλαμικό νόμο, ο οποίος χαρακτήριζε όλους τους χριστιανούς, ανεξάρτητα από τις δογματικές διαφορές τους, ως «ανθρώπους της Βίβλου» και τους τοποθετούσε σε μια προστατευμένη, αν και κατώτερη, κοινωνική θέση. Κατάφεραν έτσι να εδραιωθούν, να αναπτυχθούν και να κερδίσουν τον σεβασμό. Σήμερα η κατάσταση είναι αποθαρρυντική. Οι περισσότεροι χριστιανοί εγκατέλειψαν την περιοχή και βρήκαν ασφαλές καταφύγιο αλλού.
Υπολογίζεται πως σχεδόν 1,5 εκατ. λιγότεροι άνθρωποι καταγράφηκαν στις χριστιανικές κοινότητες της Μέσης Ανατολής απ’ ό,τι πριν δέκα χρόνια. Εξίσου ανησυχητικό το γεγονός πως η θύελλα της θρησκευτικής βίας, που μαίνεται τα τελευταία χρόνια στην περιοχή απειλώντας με αφανισμό το χριστιανικό στοιχείο, «πέρασε» τη διώρυγα του Σουέζ και εξαπλώνεται τώρα στην Αφρική, όπως έδειξαν και τα πολυαίμακτα τρομοκρατικά χτυπήματα στην Αίγυπτο εναντίον των Κοπτών χριστιανών. Σε σύγχρονους μάρτυρες της χριστιανικής πίστης από επιθέσεις φανατικών ισλαμιστών έχουν αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια τα μέλη της Κοπτικής Εκκλησίας στην Αίγυπτο. Εξαιτίας των διώξεων η κοπτική κοινότητα της χώρας έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια, εξακολουθεί να είναι όμως η μεγαλύτερη στη Μέση Ανατολή. Χωρίς να υπάρχουν ακριβή στοιχεία υπολογίζεται πως ανέρχεται στο 15% με 20% του πληθυσμού της χώρας.
Η χριστιανική κοινότητα στο Ιράκ θεωρείται μία από τις αρχαιότερες κοινότητες στον κόσμο. Μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσέιν και ειδικά μετά την επέλαση του Ισλαμικού Κράτους η ιστορική αυτή κοινότητα έχει συρρικνωθεί. Από το 1, 5 εκατομμύριο που αριθμούσε πριν από δεκαπέντε χρόνια σήμερα απέμειναν σε όλη τη χώρα λιγότερο από 250.000 χριστιανοί. Καθώς οι διώξεις εναντίον τους συνεχίζονται πολλοί εγκατέλειψαν τη Βαγδάτη και το 80% έως 85% εξ αυτών ζουν στην περιφέρεια του ιρανικού Κουρδιστάν. Το ίδιο τραγική είναι η κατάσταση και στη Συρία. Πριν τον εμφύλιο πόλεμο, η Συρία αποτελούσε ασφαλές καταφύγιο για τους χριστιανούς. Το 10% του πληθυσμού των 18 εκατομμυρίων ήταν χριστιανοί, όμως από το 2011 οι μισοί από αυτούς έχουν εγκαταλείψει τη χώρα. Σήμερα υπάρχουν μόλις 600,000 χριστιανοί. Μετά την ήττα του Ισλαμικού Κράτους των τζιχαντιστών, κάποιοι δειλά επιστρέφουν. Όμως παραμένουν στο στοχάστρο ακραίων ισλαμιστικών ομάδων.
Στον Λίβανο, οι χριστιανοί που ανέρχονται σε 1 εκατομμύριο ζουν υπό τη σκιά του σιιτικού καθεστώτος που έχει εγκαθιδρύσει η Χεζμπολάχ και είναι σαφώς λιγότεροι από ό,τι πριν τον εμφύλιο που συγκλόνισε τη χώρα τη δεκαετία του 1980. Στην Ιορδανία και τα Παλαιστινιακά Εδάφη οι χριστιανοί αντιπροσωπεύουν περί το 7% του πληθυσμού. Και πάλι όμως ο αριθμός συνεχώς μειώνεται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Βηθλεέμ, που άλλοτε κυριαρχούσαν οι χριστιανοί, ενώ σήμερα είναι καθαρά μια μουσουλμανική πόλη. Εξίσου μεγάλη ήταν η φυγή των χριστιανών και από το Ιράν μετά την Ισλαμική Επανάσταση.
