Η σημερινή αναμέτρηση είναι ίσως από τις κρισιμότερες στην ιστορία της σύγχρονης Τουρκίας, αφού το αποτέλεσμα των προεδρικών αλλά και των βουλευτικών εκλογών θα είναι καθοριστικό για την μετέπειτα πορεία της χώρας.
Ο Ταγίπ Ερντογάν προκηρύσσοντας πρόωρες εκλογές πίστευε πως θα τις κέρδιζε με μεγάλη ευκολία. Στην πορεία όμως αποδείχτηκε πως δεν ελέγχει πλήρως την κατάσταση. Από τη μια η κακή πορεία της οικονομίας από την άλλη ο αυταρχικός τρόπος διακυβέρνησής του διογκώνει το κύμα αμφισβήτησης με αποτέλεσμα η δημοτικότητά του να μειώνεται συνεχώς.
Αυτό, όμως δεν σημαίνει πως δεν έχει σημαντικό ρεύμα υπέρ του, επεσήμανε στην συνέντευξή του στον Φιλελεύθερο ο δρ Σπύρος Κατσούλας, επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, τονίζοντας πως ο τούρκος ηγέτης παραμένει ένας δημοφιλής έχοντας κερδίσει τη στήριξη της θρησκευόμενης μεσαίας τάξης. Η επόμενη μέρα των εκλογών δεν θα είναι εύκολη όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα των εκλογών. Η πολιτική που έχει χαράξει ο Ταγίπ Ερντογάν έχει διχάσει την Τουρκία σε πολύ μεγάλο βαθμό και το χάσμα δύσκολα μπορεί να κλείσει. Επιπλέον, τα πολλά μέτωπα που άνοιξε ο Τούρκος πρόεδρος προϋποθέτουν λεπτούς χειρισμούς και συμβιβασμούς τους οποίους, ενδεχομένως να μην θέλει και κυρίως να μην μπορεί να κάνει. Η Τουρκία ακροβατεί σε επικίνδυνα μονοπάτια με ότι αυτό συνεπάγεται για τους συμμάχους τους αλλά και για τους αντιπάλους της.
-Πως περιγράφετε την προεκλογική εκστρατεία στην Τουρκία;
-Ούτε αυτή τη φορά δεν έλλειψαν οι εθνικιστικές εξάρσεις, οι υψηλές εντάσεις και οι ακραίες λαϊκιστικές συμπεριφορές των υποψηφίων. Η συγκεκριμένη προεκλογική διαδικασία έχει, ωστόσο, κάποιες ιδιομορφίες, καθώς η Τουρκία έχει εισέλθει στην τελική ευθεία μιας ιστορικής εκλογικής αναμέτρησης. Πρώτον, πραγματοποιείται υπό καθεστώς έκτακτης ανάγκης, που βρίσκεται ακόμα σε ισχύ μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016.
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Τουρκία: Τι προβλέπει η τελευταία δημοσκόπηση
Το γεγονός αυτό από μόνο του καθιστά εξαιρετικά αμφίβολη την ομαλή και δίκαιη διεξαγωγή τους. Δεύτερον, οι εκλογές πραγματοποιούνται πρόωρα. Έρχονται ουσιαστικά ως συνέχεια του συνταγματικού δημοψηφίσματος του Απριλίου του 2017 και θα σημάνουν την αλλαγή του πολιτεύματος της χώρας από προεδρευομένη κοινοβουλευτική σε προεδρική δημοκρατία. Παρότι ήταν αρχικά προγραμματισμένες για τον Νοέμβριο του 2019, η προκήρυξη πρόωρων εκλογών από τον Ταγίπ Ερντογάν έγινε για να προλάβει την αναμενόμενη επιδείνωση της οικονομίας, για να καρπωθεί τις στρατιωτικές επιτυχίες στη Συρία πριν την τελική διαπραγμάτευση για το μέλλον της συγκεκριμένης χώρας, αλλά και για να πιάσει απροετοίμαστη την αντιπολίτευση.
-Οι σημερινές εκλογές θα είναι ενός ή δύο γύρων;
-Όπως αποδείχθηκε στο συνταγματικό δημοψήφισμα του 2017, στο οποίο αναμενόταν μια πιο ξεκάθαρη νίκη του Ερντογάν, οι προγνώσεις είναι επισφαλείς. Κάποιες δημοσκοπήσεις δίνουν στον Τούρκο Πρόεδρο νίκη από τον πρώτο γύρο με λίγο πάνω από 51%, ενώ κάποιες άλλες του δίνουν από 43% έως 48%, το οποίο σημαίνει ότι θα πάμε για δεύτερο γύρο στις 8 Ιουλίου. Ωστόσο, οι δημοσκοπήσεις στην Τουρκία στην πλειονότητά τους είναι αναξιόπιστες. Συνήθως δεν αναφέρουν καν τον τρόπο που συγκέντρωσαν τα στοιχεία τους και, κυρίως, ποιος τις χρηματοδοτεί. Επιπλέον, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα γίνει με την περίπτωση της νοθείας, όπως η αντιπολίτευση καταγγέλλει ότι έγινε στις εκλογές του 2015 και στο δημοψήφισμα του 2017 και όπως υπάρχουν φόβοι ότι θα γίνει και τώρα. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι σύμφωνα με το νέο εκλογικό νόμο θα θεωρούνται έγκυρα ακόμα και ψηφοδέλτια που δεν έχουν σφραγιστεί. Αυτό αφήνει πολλά περιθώρια για αλλοίωση των αποτελεσμάτων. Γεγονός είναι ότι οι εκλογές δεν είναι απλά μεταξύ διαφορετικών συλλογικών προτάσεων διακυβέρνησης, αλλά μεταξύ διαφορετικών κόσμων. Η Τουρκία κινδυνεύει να γίνει, αν δεν είναι ήδη, μια βαθιά διχασμένη χώρα και αν υπάρξει εκ νέου αμφιβολία γύρω από το αποτέλεσμα των εκλογών το ρήγμα θα βαθύνει κι άλλο.
-Τι θα σημαίνει για τον Ταγίπ Ερντογάν αν επιβεβαιωθούν οι δημοσκοπήσεις που θέλουν το εκλογικό αποτέλεσμα να κρίνεται στον δεύτερο γύρο;
-Η γενική αίσθηση είναι ότι είτε από τον πρώτο είτε από τον δεύτερο γύρο, ο Ερντογάν θα επικρατήσει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Παρόλα αυτά, υπάρχουν κάποιες απόψεις που δεν αποκλείουν μια έκπληξη με την επικράτηση της αντιπολίτευσης. Εφόσον πάμε σε δεύτερο γύρο, το διακύβευμα για την αντιπολίτευση θα είναι να βρει έναν κοινό υποψήφιο που θα μπορεί να συσπειρώσει τον κόσμο απέναντι στον Ερντογάν. Είχε ακουστεί το όνομα του Αμπντουλάχ Γκιούλ, του πρώην Προέδρου, ο οποίος θα μπορούσε να αποτελέσει το αντίπαλο δέος, αλλά στην παρούσα φάση η αντιπολίτευση προτίμησε να μην πορευτεί με ένα πρόσωπο κοινής αποδοχής. Ενδεχομένως να αποφασίσει να το κάνει αν πάμε σε δεύτερο γύρο.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Εκλογές: Ο αριθμός των Τούρκων ψηφοφόρων
-Αν και η δημοτικότητα του Ταγίπ Ερντογάν, μειώνεται μεγάλο μέρος της τουρκικής κοινωνίας εξακολουθεί να τον στηρίζει. Ποιοι είναι οι λόγοι που παραμένει δημοφιλής;
-Ο Ερντογάν υπήρξε αναμφίβολα ένας χαρισματικός ηγέτης. Η φθορά είναι φυσική μετά από δεκαπέντε χρόνια στην εξουσία και η μεγαλομανία, η αλαζονεία και ο αυταρχισμός του έχουν αυξηθεί επικίνδυνα. Ωστόσο, παραμένει ο πιο δημοφιλής πολιτικός στην Τουρκία έχοντας κερδίσει τη στήριξη της θρησκευόμενης μεσαίας τάξης. Του αναγνωρίζεται ότι έχει επιδείξει έργο, κατασκευάζοντας αεροδρόμια, νοσοκομεία και σχολεία, και ότι η χώρα παρουσίαζε εκρηκτική οικονομική άνοδο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ασφαλώς, η εικόνα συντηρείται από τα μέσα ενημέρωσης τα οποία βρίσκονται σχεδόν στο σύνολο υπό τον απόλυτο έλεγχο του.
-Ποιο ρόλο πιστεύετε πως θα παίξει η οικονομία στη διαμόρφωση του εκλογικού αποτελέσματος;
-Η προβληματική κατάσταση της τουρκικής οικονομίας βρίσκεται στο επίκεντρο της προεκλογικής περιόδου και αποτελεί έναν από τους βασικούς λόγους που ο Ερντογάν επίσπευσε τις εκλογές, καθώς θέλησε να εκμεταλλευτεί τα επίσημα στοιχεία που δίνουν ρυθμό ανάπτυξης 7,4% στο πρώτο εξάμηνο του 2018 κάτι που δύσκολα θα συνεχιστεί και στο δεύτερο εξάμηνο. Ωστόσο, η κατακόρυφη πτώση της τουρκικής λίρας τον τελευταίο μήνα, ο καλπάζων πληθωρισμός και η μεγάλη ανεργία βάζουν δύσκολα στον Ερντογάν. Ο Τούρκος πρόεδρος θεωρεί ότι το πρόβλημα βρίσκεται στο κλίμα ανασφάλειας λόγω της αστάθειας που επικρατεί στη χώρα από την ημέρα του αποτυχημένου πραξικοπήματος και το οποίο απομακρύνει τους ξένους επενδυτές και ότι αυτό θα λυθεί με μια ισχυρή προεδρία. Το πρόβλημα, όμως, είναι βαθύτερο. Ο μεγάλος ρυθμός ανάπτυξης της τουρκικής οικονομίας τα τελευταία χρόνια βασίστηκε στην κατανάλωση και στις μεγάλες δημόσιες δαπάνες οι οποίες στηρίχθηκαν στον εξωτερικό δανεισμό. Η μάχη αυτή τη στιγμή γίνεται για το ύψος των επιτοκίων, «την πηγή κάθε κακού» όπως υποστηρίζει. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι η τουρκική οικονομία είναι πλέον βαθύτατα εξαρτημένη από τους ξένους επενδυτές. Είναι μια ωρολογιακή βόμβα και δεν θα πρέπει να αποκλειστεί το ενδεχόμενο αργά ή γρήγορα να εκραγεί. Απαιτούνται πολύ προσεκτικοί και λεπτοί χειρισμοί για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο.
ΗΠΑ και Τουρκία θα συνεχίσουν να χρειάζονται η μία την άλλη
Υπάρχει μια αντιπαράθεση μεταξύ Άγκυρας και Ουάσινγκτον. Θεωρείτε πως έχουν την πολυτέλεια και οι δύο χώρες να οδηγηθούν σε ρήξη; Ποιο θα είναι το σκηνικό μετεκλογικά σχετικά με τις σχέσεις των δύο χωρών;
-Θα έλεγα ότι υπάρχει κάτι παραπάνω από μια απλή αντιπαράθεση μεταξύ Άγκυρας και Ουάσινγκτον. Αντιπαραθέσεις μεταξύ των δύο πλευρών είχαν ανακύψει πολλές φορές κατά το παρελθόν. Εδώ και μερικά χρόνια, όμως, αμφισβητείται ανοικτά στις Ηνωμένες Πολιτείες η αξιοπιστία της Τουρκίας ως ΝΑΤΟϊκού συμμάχου και ο δυτικός προσανατολισμός της χώρας. Υπάρχει μια σειρά σοβαρών θεμάτων στα οποία το χάσμα μοιάζει αγεφύρωτο: πρώτο, η προσέγγιση της Τουρκίας στη Ρωσία και ειδικά η συμφωνία αγοράς του πυραυλικού συστήματος S-400. Δεύτερο, η εχθρική στάση της κυβέρνησης Ερντογάν απέναντι στις επιλογές των Ηνωμένων Πολιτειών στη Μέση Ανατολή, ιδίως σε ό,τι αφορά τους Κούρδους της Συρίας αλλά και σε σχέση με το Ισραήλ και το Ιράν. Και, τέλος, το άνοιγμα της Τουρκίας στην Κίνα, το οποίο μπορεί μακροπρόθεσμα να αποδειχτεί το πιο ανησυχητικό απ’ όλα. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί και η κράτηση του Αμερικανού πάστορα Άντριου Μπράνσον στις τουρκικές φυλακές, ανάμεσα σε άλλους πολίτες αμερικανικής καταγωγής. Όπως και στην περίπτωση των δύο Ελλήνων αξιωματικών, η Τουρκία έθεσε θέμα ανταλλαγής του Αμερικανού πάστορα με τον Φετουλάχ Γκιουλέν, τον οποίο ο Ερντογάν θεωρεί υπεύθυνο για το πραξικόπημα.
Ωστόσο, πρέπει ταυτόχρονα να υπογραμμιστεί ότι οι ΗΠΑ δεν επιθυμούν σε καμία περίπτωση να χάσουν την Τουρκία από σύμμαχο. Όπως σωστά λέτε, δεν έχουν την πολυτέλεια να οδηγηθούν σε οριστική ρήξη. Για τον απλούστατο λόγο ότι η γεωπολιτική θέση της Τουρκίας εξακολουθεί να είναι πολύ σημαντική για τα συμφέροντα και τους στόχους των Ηνωμένων Πολιτειών στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και στο νέο διεθνές περιβάλλον. Πάνω σε αυτό βασίζεται και η αδιαλλαξία του Ερντογάν. Η απώλεια της Τουρκίας θα σήμαινε την αποδυνάμωση της νατοϊκής συμμαχίας και την μελλοντική ενίσχυση των κύριων ανταγωνιστών των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Ερντογάν το γνωρίζει και θέλει να κερδίσει ό,τι μπορεί περισσότερο και πιστεύει ότι θα το καταφέρει με την ανυποχώρητη στάση του και την ακροσφαλή διπλωματία του.
Για την Ουάσινγκτον το πρόβλημα στις σχέσεις με την Τουρκία είναι προσοπωποιημένο στον Ερντογάν. Κανείς, όμως, δεν εγγυάται ότι τα πράγματα θα αλλάξουν άρδην αν μετά τις εκλογές βρεθεί άλλος στη θέση του. Θα αλλάξουν τα πρόσωπα, αλλά τα προβλήματα και οι προκλήσεις θα παραμείνουν. Είναι πολλά τα ανοικτά μέτωπα και οι ισορροπίες εύθραυστες, αλλά ένα πράγμα παραμένει σταθερό. Η γεωγραφία αναγκάζει την Αμερική να διατηρήσει τη συμμαχία της με την Τουρκία, με όποιον κι αν έχει στο τιμόνι. Αυτό είναι κάτι που καλό είναι να το θυμόμαστε σε Ελλάδα και Κύπρο.
Καθοριστική η στάση των Τούρκων
-Και ποιος είναι ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσουν οι Κούρδοι σε σχέση με το εκλογικό σκηνικό;
-Το Κουρδικό αποτελεί υπαρξιακό ζήτημα για την Τουρκία, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Η εκλογική διαδικασία έχει ήδη στιγματιστεί από το αιματηρό επεισόδιο της 15ης Ιουνίου μεταξύ της συνοδείας ενός βουλευτή του AKP και Κούρδων πολιτών στη πόλη Σουρούτς στη νότια μεθόριο της Τουρκίας και σε απόσταση δέκα χιλιόμετρα από το Κομπάνι της Συρίας. Είναι χαρακτηριστικό, επίσης, ότι ο υποψήφιος του φιλοκουρδικού κόμματος HDP Σελαχατίν Ντεμιρτάς έκανε την πρώτη του τηλεοπτική εμφάνιση μόλις μια εβδομάδα πριν τις εκλογές μέσα από το κελί στο οποίο κρατείται από τον Νοέμβριο του 2016.
Το καθεστώς Ερντογάν κάνει ό,τι μπορεί για να περιορίσει τους Κούρδους. Μάλιστα, διέρρευσε ένα βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που δείχνει τον Τούρκο πρόεδρο να παροτρύνει στελέχη του κόμματος να εκφοβίσουν τους Κούρδους ψηφοφόρους με κάθε τρόπο. Ο λόγος είναι ότι εάν το HDP κατορθώσει να ξεπεράσει το κατώφλι του 10% που είναι απαραίτητο για την είσοδο στο τουρκικό Κοινοβούλιο, το κόμμα του Ερντογάν μπορεί να μην κατορθώσει να σχηματίσει πλειοψηφία. Ενδιαφέρον έχει να δούμε και πώς θα κινηθεί το συντηρητικό-θρησκευόμενο κομμάτι των Κούρδων που παραδοσιακά ψήφιζε Ερντογάν και που τώρα φαίνεται απογοητευμένο από τις επιλογές και το έργο του.
Η Άγκυρα επενδύει στην κλιμάκωση της έντασης
-Η σκληρή ρητορική του Ταγίπ Ερντογάν απέναντι σε Ελλάδα και Κύπρο θα συνεχιστεί και μετά τις εκλογές;
-Δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι η σκληρή ρητορική θα σταματήσει μετά τις εκλογές, καθώς δεν έχουν διαφοροποιηθεί οι στόχοι της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής απέναντι σε Ελλάδα και Κύπρο. Αν μάλιστα ανατρέξουμε στα πρόσφατα γεγονότα, θα δούμε ότι η τουρκική κυβέρνηση δεν περιορίζεται στη σκληρή ρητορική αλλά από τις αρχές του 2018 έχει προχωρήσει ένα βήμα παραπάνω με την πρόσκρουση τουρκικής ακταιωρού στην κανονιοφόρο «Νικηφόρος» τον Ιανουάριο κοντά στα Ίμια, την προσπάθεια εμβολισμού του σκάφους του Λιμενικού «Γαύδος» το Φεβρουάριο και πάλι κοντά στα Ίμια, τη σύλληψη των δύο Ελλήνων αξιωματικών στον Έβρο το Μάρτιο, το σοβαρό επεισόδιο με τη χαμηλή πτήση τουρκικού ελικοπτέρου πάνω από τη νήσο Ρω τον Απρίλιο και τη σύγκρουση τουρκικού εμπορικού πλοίου με την κανονιοφόρο «Αρματολός» ανατολικά της Μυτιλήνης το Μάιο. Σύμπτωση επαναλαμβανόμενη παύει να είναι σύμπτωση. Όλα αυτά έρχονται να προστεθούν στις διαρκείς παραβιάσεις του εθνικού ενάεριου χώρου και στα εμπόδια που θέτουν οι Τούρκοι στις έρευνες στην κυπριακή ΑΟΖ. Επομένως, δεν μιλάμε απλά για σκληρή ρητορική, αλλά για παράτολμες και προκλητικές ενέργειες, αν όχι για προσπάθεια κλιμάκωσης της έντασης. Πρόκειται για ένα ψυχολογικό πόλεμο φθοράς απέναντι στη δική μας στρατηγική αποτροπής. Πρόκειται για ένα διαρκή πόλεμο νεύρων.
-Οι σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας μπορεί να επιδεινωθούν σε σημείο σύρραξης;
-Δυστυχώς, ο κίνδυνος ενός περιορισμένου θερμού επεισοδίου δεν μπορεί να αποκλειστεί. Ο Αμερικανός πρέσβης στην Ελλάδα Τζέφρι Πάιατ έχει επανειλημμένα εκφράσει την ανησυχία του για ένα «ατύχημα» στο Αιγαίο μεταξύ των δύο χωρών. Ασφαλώς, οι πιθανότητες ενός ατυχήματος αυξάνονται όσο επαναλαμβάνονται με μεγαλύτερη συχνότητα τέτοιες ριψοκίνδυνες συμπεριφορές. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για την προκλητική συμπεριφορά της Τουρκίας. Ένας λόγος, ο οποίος σχετίζεται με τις επικείμενες εκλογές, είναι ότι ο Ερντογάν κατηγορείται συχνά στο εσωτερικό για ενδοτική και συμβιβαστική συμπεριφορά έναντι της Ελλάδας, οπότε οι εμπρηστικές δηλώσεις και ενέργειες γίνονται εν μέρει για εσωτερική κατανάλωση. Αυτή είναι, όμως, μια εφησυχαστική ερμηνεία. Διότι ο πιο ανησυχητικός λόγος είναι ο ηγεμονικός αναθεωρητισμός της γειτονικής χώρας. Η Τουρκία έχει πολλά ανοικτά μέτωπα αυτή τη στιγμή. Ο Ταγίπ Ερντογάν θεωρεί ότι όσο πιο πολλά μέτωπα έχει ανοικτά, τόσο περισσότερα μπορεί να διαπραγματευτεί και στο τέλος να κερδίσει.
