Ηοικονομική κρίση σε συνδυασμό με την ευρύτερη αξιακή κρίση οδηγεί σε επικίνδυνα μονοπάτια, όπως είναι η απαξίωση θεσμών, αξιών και της πολιτικής, υποστηρίζει ο  Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους. Σε συνέντευξη στον «Φ» υποδεικνύει επίσης ότι κράτη τα οποία δεν αντιλαμβάνονται τα χαρακτηριστικά του νέου διεθνούς περιβάλλοντος είναι καταδικασμένα να πληρώνουν υψηλό τίμημα.

-Το Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων συμπληρώνει 25 χρόνια παρουσίας. Ήταν από τις πρώτες δεξαμενές σκέψης που ιδρύθηκαν στην Κύπρο. Ποιά είναι η αποτίμηση αυτής της πορείας;
-Όταν ιδρύσαμε το Kέντρο δεν μπορούσα να φανταστώ τη δημιουργική αυτή πορεία, τη γνώση που έχει συσσωρευθεί καθώς και τις σημαντικές γνωριμίες. Ήταν και εξακολουθεί να είναι μια δύσκολη αλλά εκπληκτική πορεία γεμάτη γνώσεις και πολύτιμες εμπειρίες. Υπήρξαν όμως και εξακολουθούν να υπάρχουν δυσκολίες αλλά και απογοητεύσεις, ιδίως όταν ο πήχης είναι τοποθετημένος ψηλά. 
Όλα αυτά τα χρόνια έχουμε ασχοληθεί ενεργά και δημιουργικά με θέματα που απασχολούν τη χώρα μας, την ευρύτερη περιοχή, την ΕΕ και τη διεθνή κοινότητα. Θεωρώ ότι διαχρονικά έχουμε εμβολιάσει τον δημόσιο διάλογο και ταυτόχρονα η παρουσία μας είναι αισθητή και πέραν των ορίων της χώρας μας. Μεταξύ άλλων, υπογραμμίζω το έργο που έχει παραχθεί σε σχέση με το Κυπριακό, την οικονομία, την κρίση της Ευρωζώνης και την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Από το 2008 προειδοποιούσαμε για την επερχόμενη κρίση της κυπριακής οικονομίας. Δυστυχώς όμως δεν εισακουστήκαμε.
Και στο Κυπριακό αναδείξαμε πολύ σημαντικά ζητήματα όπως η οικονομική διάσταση καθώς και τα χαρακτηριστικά διαφόρων μοντέλων ομοσπονδίας. Παράλληλα δώσαμε έμφαση στη σημασία της νομιμοποίησης για μια τελική διευθέτηση που θα αντέξει στην πορεία του χρόνου.

-Το Κέντρο έχει αναπτύξει σχέσεις με παρόμοια ινστιτούτα του εξωτερικού.  Πώς βλέπουν την Κύπρο; 
-Διαχρονικά έχουμε αναπτύξει σχέσεις ή και καλλιεργήσει συνεργασίες με άλλα κέντρα ερευνών και δεξαμενές σκέψης διαφόρων χωρών, μεταξύ των οποίων ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ισραήλ, Βέλγιο, Ελλάδα και Ρωσία. Εκτός από το Κυπριακό, έγινε χρήσιμη δουλειά στους τομείς της ασφάλειας και συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο και της κρίσης της Ευρωζώνης. Σε σχέση με την εικόνα της Κύπρου ομολογώ ότι υπάρχουν σοβαρές σκιές. Στο πολιτικό πεδίο η απουσία αφηγήματος και η παρέλαση τουρκικών θέσεων έχουν δημιουργήσει μια στρεβλή εικόνα. Στο οικονομικό πεδίο εξακολουθούν να τίθενται ερωτήματα για το τραπεζικό σύστημα και για συγκεκριμένες άλλες δραστηριότητες. Θα πρέπει να εργασθούμε σκληρά για να προωθήσουμε μια καλύτερη εικόνα για τη χώρα μας.

-Πολλά άλλαξαν σ’ αυτά τα 25 χρόνια σε παγκόσμιο αλλά και σε περιφερειακό επίπεδο. Η Κύπρος είναι μέλος της ΕΕ και της Ευρωζώνης. Είναι προφανές ότι πολλές από τις προσδοκίες που δημιουργήθηκαν δεν επαληθεύτηκαν.
-Είναι γεγονός πως ζούμε σε μια πραγματικά δύσκολη εποχή γεμάτη προκλήσεις. Και κράτη τα οποία δεν αντιλαμβάνονται τα χαρακτηριστικά του νέου διεθνούς περιβάλλοντος είναι καταδικασμένα να πληρώνουν υψηλό τίμημα. Η Κύπρος είχε πολύ μεγάλες προσδοκίες από την ΕΕ ειδικά σε σχέση με το Κυπριακό. Η βασική υπόθεση εργασίας ήταν ότι η ΕΕ και το αξιακό της σύστημα θα συνέβαλλαν με διάφορους τρόπους στην επίλυση αυτού του προβλήματος. Όμως η πραγματικότητα είναι ότι σε αρκετές περιπτώσεις οι πιέσεις κατευθύνθηκαν προς τους Ελληνοκύπριους για να διευκολυνθεί η Τουρκία, οι υπερβολές της οποίας μέχρι σήμερα είναι ανεκτές. 
Επιπρόσθετα υπήρχε η πεποίθηση ότι η υιοθέτηση του ευρώ συνεπάγεται, πέραν από τις οικονομικές προεκτάσεις, και πολιτικά οφέλη. Για παράδειγμα, ότι θα επιδιώκετο ένα ενοποιητικό ομοσπονδιακό μοντέλο ως αποτέλεσμα της ανάγκης άσκησης μιας πειθαρχημένης και συγκροτημένης οικονομικής πολιτικής. Αυτό δεν συνέβη. Γι’ αυτό όμως δεν μπορούμε να επιρρίπτουμε ευθύνες στην ΕΕ. Είναι και θέμα επαρκούς κατανόησης των υπό συζήτηση ζητημάτων καθώς και των επιλογών της ηγεσίας της Κυπριακής Δημοκρατίας.  Πέραν τούτου, όταν η Κύπρος βρέθηκε σε βαθειά κρίση, η συνταγή της Τρόικα ήταν σκληρή. Οι Κύπριοι γνωρίζαμε ότι σε μεγάλο βαθμό τα διαρθρωτικά προβλήματα είχαν ενδογενή χαρακτήρα, αλλά γνωρίζαμε επίσης ότι υπήρχε και μία εξωγενής διάσταση της κρίσης. Τότε θεωρήσαμε ότι χρησιμοποιηθήκαμε ως πειραματόζωα. Περαιτέρω, η τιμωρία που μας επεβλήθη ήταν πολύ μεγαλύτερη από τις αμαρτίες μας. Ούτως ή άλλως, παρά την απογοήτευση και ένα βαθμό Ευρωσκεπτικισμού, η Κύπρος παραμένει προσηλωμένη στην ΕΕ και την προοπτική της.

-Το Κέντρο έχει στην προμετωπίδα του το Κυπριακό. Πώς βλέπετε τα δεδομένα που έχουν διαμορφωθεί; Μπορούμε να μιλούμε για το τέλος ενός κύκλου διαπραγματεύσεων; Και πού οδηγούμαστε; Υπάρχει σχέδιο Β’;
-Δυστυχώς τα υφιστάμενα δεδομένα είναι εξαιρετικά δύσκολα. Το χειρότερο είναι ότι το διαπραγματευτικό κεκτημένο ως έχει, δεν μπορεί να οδηγήσει σε μια διευθέτηση η οποία να βελτιώνει το status quo. Πέραν τούτου ο εποικισμός και η ισλαμοποίηση των κατεχόμενων εδαφών έχουν δημιουργήσει μια πραγματικά δύσκολη κατάσταση. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι σήμερα ένα μέρος του πληθυσμού αμφισβητεί τη φιλοσοφία που έχει ακολουθηθεί μέχρι σήμερα. Εκ του αποτελέσματος θεωρώ ότι δεν υπάρχουν υψηλές προσδοκίες από την υφιστάμενη πολιτική. Μαζί με συνεργάτες είχα καταθέσει τον Νοέμβριο του 2016 εισήγηση για μια εξελικτική προσέγγιση. Είμαι πεπεισμένος ότι εάν ακολουθείτο θα ήμασταν σήμερα σε καλύτερη κατάσταση. Ούτως ή άλλως όμως δεν μπορούμε να γυρίσουμε το χρόνο πίσω. Θα πρέπει να προχωρήσουμε σε μια επικαιροποίηση της εξελικτικής προσέγγισης. Παράλληλα είναι σημαντικό να επαναξιολογηθεί η πολιτική μας στο Κυπριακό. Μεταξύ άλλων θα πρέπει να λεχθεί ευθέως ότι ενώ η λύση δεν θα είναι δίκαιη θα πρέπει να βελτιώνει το status quo. Καθοριστικής σημασίας είναι επίσης η ανάδειξη ενός πειστικού αφηγήματος.

-Να επανέλθουμε στο θέμα της κρίσης. Προφανώς και δεν είναι μόνο οικονομική. 
-Η κρίση είναι βαθειά και πολυδιάστατη. Και ενώ έχει υπάρξει ανάκαμψη οι συνέπειες της κρίσης δεν έχουν ξεπεραστεί. Η ανεργία των νέων καθώς άλλων ηλικιακών ομάδων δημιουργεί αποκλεισμούς. Παράλληλα τον τελευταίο καιρό η κοινωνία μας συγκλονίζεται από την έξαρση της εγκληματικότητας σε διάφορα επίπεδα. Η οικονομική κρίση σε συνδυασμό με την ευρύτερη αξιακή κρίση οδηγεί σε επικίνδυνα μονοπάτια. Είναι η απαξίωση θεσμών, αξιών και της πολιτικής. Υπάρχει επίσης η ροπή προς μια στάση ζωής που υπογραμμίζει «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Επίσης, παρά τις διακηρύξεις για αξιοποίηση «των άριστων των αρίστων» ως επί το πλείστον προωθούνται οι ημέτεροι. Γνωρίζουν επίσης οι πολίτες ότι υπάρχουν περιπτώσεις συγκάλυψης παρατυπιών ακόμα και αδικημάτων ημετέρων. Όλα αυτά εντάσσονται στα αδικήματα του λευκού κολάρου. Για τη διαφοροποίηση των θλιβερών αυτών δεδομένων απαιτούνται μια νέα νοοτροπία και πολιτική ανανέωση. 

-Ποια τα μελλοντικά σχέδια για το Κέντρο;
Επιθυμούμε να αναβαθμίσουμε τη δημιουργική μας παρέμβαση στο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό γίγνεσθαι της χώρας αλλά και να έχουμε μια χρήσιμη παρουσία ευρύτερα. Μας απασχολούν πολύ σοβαρά το Κυπριακό, τα οικονομικά δεδομένα της χώρας, η ανομία, η διαπλοκή, η διαφθορά, η δημογραφική αιμορραγία. Θέλουμε να έχουμε μια ουσιαστική συμβολή στην αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων. Ταυτόχρονα επιθυμούμε να αναβαθμίσουμε την ενασχόληση μας με ζητήματα που απασχολούν το περιφερειακό, το ευρωπαϊκό και το διεθνές περιβάλλον. Μεταξύ άλλων, σημειώνω τη συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης, τα θέματα ασφάλειας και συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο, τα ζητήματα της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, τις ασύμμετρες απειλές, τα ενεργειακά ζητήματα.
Είναι σημαντικό να διαμορφωθεί μια δημιουργική σχέση μεταξύ των φορέων λήψης αποφάσεων και των δεξαμενών σκέψης. Άλλωστε αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό ανεπτυγμένων κρατών και κοινωνιών. Χαίρομαι ιδιαίτερα που ο ίδιος ο υπουργός Εξωτερικών Ν. Χριστοδουλίδης αναγνωρίζει αυτή την αναγκαιότητα όπως την εξέφρασε κατά την ομιλία του στην εκδήλωση που διοργανώσαμε την Τρίτη για τα 25 χρόνα του Κέντρου μας. 

Επένδυση στην έρευνα και την παιδεία
-Έχουμε επενδύσει ως κράτος στην έρευνα; Μπορεί η Κύπρος να γίνει περιφερειακό ακαδημαϊκό κέντρο;
-Ο τομέας της έρευνας ήταν παραμελημένος παλαιότερα. Το 1988 μόνο το 0,15% του ΑΕΠ διοχετευόταν στον τομέα αυτό. Παρά τη συνειδητοποίηση της σημασίας της ακόμα και σήμερα οι πόροι που διοχετεύονται είναι μόνο γύρω στο 0,50% του ΑΕΠ. Δυστυχώς η Κύπρος είναι ουραγός στον τομέα αυτό στην ΕΕ. Δεν σας κρύβω ότι σε πρόσφατο ταξίδι στο Λουξεμβούργο σε συνέδριο για τα μικρά κράτη ένιωσα άβολα όταν συνάδελφος από τη Λιθουανία μιλώντας για τα δεδομένα της χώρας του ανέφερε επί λέξει: «δυστυχώς η Λιθουανία δεν αφιερώνει αρκετούς πόρους για την έρευνα – μόνο η Κύπρος είναι σε χειρότερη μοίρα». 
Επιπρόσθετα ο Εθνικός Φορέας, το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας, θα μπορούσε να προσφέρει πολλά εάν απλοποιηθούν οι δαιδαλώδεις διαδικασίες και ταυτόχρονα να προσεγγίζονται οι ερευνητές ως εταίροι. Υπογραμμίζω επίσης ότι δυστυχώς δεν έχει δοθεί από την Πολιτεία καμία σημασία στις δεξαμενές σκέψης. Ούτε έχει κατανοηθεί ότι η ύπαρξή τους είναι απαραίτητη ιδίως σε χώρες που αντιμετωπίζουν υπαρξιακά προβλήματα όπως η Κύπρος. 
Σε σχέση με την προοπτική να καταστεί η Κύπρος ακαδημαϊκό κέντρο, αναγνωρίζω ότι έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια αρκετά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Θα πρέπει όμως να γίνουν πολύ περισσότερα. Επί τούτου υπογραμμίζω ότι είναι καθοριστικής σημασίας να υπάρξει από την Πολιτεία ισότιμη αντιμετώπιση κρατικών και μη κρατικών ιδρυμάτων, ακαδημαϊκών και φοιτητών. Με το υφιστάμενο μοντέλο η υλοποίηση του στόχου θα είναι πολύ πιο δύσκολη. Για το ζήτημα αυτό έχουμε εκπονήσει διάφορες μελέτες και καταθέσαμε αρκετές προτάσεις πολιτικής.