Μετά από παζάρια που κράτησαν βδομάδες και με ανατροπές μέχρι την τελευταία στιγμή, Η αντιπολίτευση στην Τουρκία θα κατεβάσει τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου απέναντι στον Ταγίπ Ερντογάν στις εκλογές της 14ης Μαΐου. Ο 73χρονος ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) θα επιχειρήσει να «σπάσει» την παντοδυναμία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) και να εκδιώξει τον Ταγίπ Ερντογάν μετά από είκοσι και πλέον χρόνια από την εξουσία. 

Ένα εγχείρημα καθόλου εύκολο τόνισε στην συνέντευξή του στον «Φιλελεύθερο», ο Μπουλέντ Γκοκάι, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου του Keele στη Βρετανία, αφενός γιατί η αντιπολίτευση αν και αποτελείται από έξι κόμματα δεν έχει καταφέρει να αυξήσει τόσο πολύ το έρεισμά της και αφετέρου γιατί το ΑΚΡ παρά τη φθορά που υφίσταται διατηρεί σημαντικά ερείσματα στην τουρκική κοινωνία. Κλειδί, πάντως της αναμέτρησης είναι η οικονομία, η οποία όπως είπε χαρακτηριστικά βρίσκεται στα τάρταρα. «Ο πληθωρισμός που τρέχει και η λίρα που έχει καταρρεύσει έφεραν εκατομμύρια ανθρώπους ένα βήμα πριν από την οικονομική καταστροφή. Ο υψηλός πληθωρισμός έφερε νέες ανισότητες με τα πραγματικά εισοδήματα των πολιτών να εξανεμίζονται και τα επίπεδα φτώχειας να γίνονται όλο και πιο βαθιά», εξήγησε.

Η κατάσταση έγινε χειρότερη μετά τους φονικούς σεισμούς της 6ης Φεβρουαρίου, που εκτός του ότι έφεραν στην επιφάνεια τις αδυναμίες και τα προβλήματα του σύγχρονου τουρκικού «οικονομικού θαύματος», προκάλεσαν νέες ρωγμές στην οικονομία. Κατά πόσο όμως αυτό θα έχει αντίκτυπο στο εκλογικό αποτέλεσμα είναι δύσκολο να προβλεφθεί, επεσήμανε ο Μπουλέντ Γκοκάι, αφού το τουρκικό καθεστώς εξαιτίας του ασφυκτικού ελέγχου που ασκεί στα μέσα ενημέρωσης μπορεί να ελέγξει εν μέρει την κατάσταση. Όπως είπε η τουρκική κυβέρνηση προσπαθεί να παρουσιάσει τον σεισμό ως το αποτέλεσμα μιας φυσικής καταστροφής που δεν μπορεί να αποφευχθεί. Τυχόν νίκη της στις 14 Μαΐου βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με το κατά πόσο θα καταφέρει να περάσει το αφήγημα αυτό στους ψηφοφόρους.

 

 

 

-Ποια είναι τα ζητήματα που κυριαρχούν στην ατζέντα των εκλογών στην Τουρκία;

-Με μεγάλη διαφορά το θέμα που καίει είναι η δυσχερής κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η οικονομία της χώρας, η οποία αυτή τη στιγμή βρίσκεται στα τάρταρα. Ο πληθωρισμός που τρέχει και η λίρα που έχει καταρρεύσει έφεραν εκατομμύρια ανθρώπους ένα βήμα πριν από την οικονομική καταστροφή. Ο υψηλός πληθωρισμός έφερε νέες ανισότητες με τα πραγματικά εισοδήματα των πολιτών να εξανεμίζονται και τα επίπεδα φτώχειας να γίνονται όλο και πιο βαθιά. Περισσότερο από το ένα τρίτο των Τούρκων αγωνίζονται να πληρώσουν βασικά αγαθά. 

-Έχει λεχθεί πως ο Ταγίπ Ερντογάν δεν θα εγκαταλείψει την εξουσία. Τι μπορεί να κάνει προκειμένου να παραμείνει στην εξουσία; Πως πιστεύετε πως θα αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που ενδεχομένως να προκύψουν από την προεκλογική διαδικασία;

-Μετά από 20 και πλέον χρόνια με το ΑΚΡ στην εξουσία, το αποτέλεσμα είναι η ανάδυση ενός αυταρχικού, θρησκευτικού και εμμονικού νεοφιλελεύθερου συστήματος, το οποίο βασίζεται σε ένα έξυπνα κατασκευασμένο ηγεμονικό μηχανισμό. Δεν είναι κάτι καινούριο, τα σημάδια υπήρχαν από το 2011 με την βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων, τη φυλάκιση δημοσιογράφων με βάση κατηγορίες ότι σχετίζονται με τρομοκρατία, τις πιέσεις για τους εκδότες εφημερίδων να απολύουν δημοσιογράφους που ασκούσαν κριτική στην κυβέρνηση και τον εκσυγχρονισμό των στρατιωτικών νόμων για καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Αυτό που θέλω να πω, είναι πως το κυβερνών κόμμα ελέγχει όλους τους θεσμούς, συμπεριλαμβανομένης και της δικαιοσύνης και έχει όλη την «πείρα» που απαιτείται για να ανταποκριθεί σε τέτοιου είδους προκλήσεις. 

-Μπορεί η αντιπολίτευση να νικήσει τον Ταγίπ Ερντογάν; Ποιες είναι οι αδυναμίες και ποια τα δυνατά σημεία του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου;

-Η νίκη είναι ο στόχος του «τραπεζιού των έξι», όπως αποκαλείται ο εξικομματικός συνασπισμός της αντιπολίτευσης. Ωστόσο ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου από μόνος του δεν μπορεί να αποτελέσει μια επιλογή πρόκληση. Από τότε που ανέλαβε την ηγεσία του CHP το κόμμα βρίσκεται μεταξύ του 23% και του 26%. Αυτό βρίσκεται ιστορικά σε ευθυγράμμιση με το ποσοστό των ψήφων των Σοσιαλδημοκρατών στην Τουρκία. Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου το γνωρίζει αυτό και για αυτό το λόγο διεξάγει μια πολυσυλλεκτική εκστρατεία και προσπαθεί να συγκεντρώσει ψήφους από όλες τις πλευρές είτε πρόκειται για τα δεξιά εθνικιστικά κόμματα, δυσαρεστημένους ψηφοφόρους του ΑΚΡ ακόμη και κεντρώους φιλελεύθερους ή μετριοπαθείς σοσιαλιστές. Σύμφωνα με πρόσφατες προβλέψεις η αντιπολίτευση στην καλύτερη των περιπτώσεων μπορεί να συγκεντρώσει 40% με 48% των ψήφων. Παρόλα αυτά αν τα έξι κόμματα καταφέρουν να νικήσουν και διώξουν το ΑΚΡ από την εξουσία, θα είναι πολύ δύσκολο να διατηρήσουν την ενότητα του συνασπισμού τους, μετά τις εκλογές. 

 -Στην περίπτωση που όντως η αντιπολίτευση όντως κερδίσει θα αλλάξει κάτι;

-Είναι ξεκάθαρο πως υπάρχουν πολλές προσδοκίες για αλλαγή, ωστόσο αν κάτι τέτοιο είναι εφικτό είναι μια άλλη ιστορία. Η πρώτη και μεγαλύτερη τους πρόκληση θα είναι πάντως να κρατήσουν ενωμένο το συνασπισμό τους. Μετά από αυτό, είναι το ζήτημα της οικονομίας. Τα έξι κόμματα ισχυρίζονται πως είναι σχετικά εύκολο να βγάλουν την τουρκική οικονομία από ην κρίση, όπως έχουν καταθέσει με ένα έγγραφο 244 σελίδων, στο οποίο δίνουν έμφαση σε πολιτικές που στοχεύουν στην δημιουργία μακροοικονομικής σταθερότητας με την Κεντρική Τράπεζα να μπαίνει δυναμικά στη μάχη καταπολέμησης του πληθωρισμού. Το έγγραφο, επίσης, μιλά για την (επαν)ίδρυση μιας θεσμικής δομής με περισσότερους οικονομικούς θεσμούς χωρίς αποκλεισμούς, με δημοκρατικές εγγυήσεις, όπως ένα ανεξάρτητο δικαστικό σύστημα που θα λειτουργεί δίκαια και γρήγορα. Αυτή η θεσμική εναλλακτική αν και είναι λεπτομερής και οικονομικά ορθή, δεν αντιμετωπίζει σε βάθος το ζήτημα λαμβάνοντας υπόψη τα πολυδιάστατα ιστορικά και δομικά προβλήματα της τουρκικής οικονομίας. 

Το ίδιο το εξαρτημένο νεοφιλελεύθερο μοντέλο είναι η αιτία της κρίσης. Οι εγχώριοι παράγοντες που σχετίζονται με την κακοδιαχείριση του AKP συνέβαλαν στους οικονομικούς και χρηματοπιστωτικούς πονοκεφάλους, αλλά δεν ήταν ο κύριος λόγος για τις κρίσεις που εμφανίστηκαν μετά το 2014. Από το 2012, όταν η ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας αποδυναμώθηκε σημαντικά και συνέχισε να παραμένει αδύναμη. Οι αδυναμίες στις κύριες ανεπτυγμένες οικονομίες ήταν η ρίζα της παγκόσμιας οικονομικής επιβράδυνσης. Πολλές ανεπτυγμένες οικονομίες, ειδικά αυτές της ευρωζώνης κόλλησαν σε έναν φαύλο κύκλο υψηλής ανεργίας, ευθραυστότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα, εντεινόμενων κρατικών κινδύνων, δημοσιονομικής λιτότητας και χαμηλής ανάπτυξη. Το παγκόσμιο περιβάλλον δεν είναι τόσο ευνοϊκό για την Τουρκία για να προσελκύσει εξωτερική χρηματοδότηση και επομένως η οικονομική ανάπτυξη φαντάζει αρκετά δύσκολη. 

Σημαντικός ο ρόλος του αστικού μετασχηματισμού στην τουρκική αγορά

-Άλλαξε το πολιτικό τοπίο στη χώρα, μετά τους φονικούς σεισμούς του περασμένου Φεβρουαρίου; Και σε συνέχεια οι σεισμοί ευνοούν ή όχι την επανεκλογή του Τούρκου προέδρου;

-Οι σεισμικές δονήσεις ήταν οι ισχυρότερες που συνέβησαν στη χώρα από εκείνο του Ερτζιτζάν το 1939 και οι δεύτερες πιο ισχυρές που καταγράφηκαν μετά τον σεισμό του 1668 στη Βόρεια Ανατολία. Υπάρχουν τεράστιες ανθρώπινες απώλειες και οι αρχές συγκεντρώνονται σε αυτό. Οι τουρκικές αρχές προσπαθούν να παρουσιάσουν τον σεισμό ως το αποτέλεσμα μιας φυσικής καταστροφής που δεν μπορεί να αποφευχθεί. Και πολύ σωστά οι σεισμοί είναι φυσικά φαινόμενα και δεν μπορούν να αποφευχθούν, ωστόσο μπορούμε να οργανώσουμε τις πόλεις μας και τα σπίτια με τρόπο που να περιορίζουμε τις ζημιές και τις συνέπειες. Στην Τουρκία, αυτός ήταν ο λόγος που υπήρξαν τόσες πολλές απώλειες. Υπάρχουν βαθύτερες αιτίες γιατί τόσες πολλές οικοδομές σε πολλές πόλεις καταστράφηκαν ολοσχερώς από το σεισμό και γιατί τα πρότυπα δόμησης δεν εφαρμόστηκαν κατά τα τελευταία 20-25 χρόνια έντονης αστικής φάσης κατασκευής. Αυτό δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο με τη διαφθορά. Η διαφθορά αναφέρεται σε μια απόκλιση ή ανωμαλία, αλλά μια τέτοια ευρεία παραμέληση των σεισμών κωδίκων στον κτηριακό τομέα ήταν και είναι βασικό μέρος του τουρκικού συστήματος. Η πλήρης παραμέληση τέτοιων κωδίκων είναι ο κανόνας στην τελευταία φάση γρήγορου εκσυγχρονισμού των αστικών κέντρων της Τουρκίας.

Αυτή η κατάσταση ήταν μέρος αλλά και αποτέλεσμα του τουρκικού νεοφιλελεύθερου μοντέλου ανάπτυξης το οποίο έτυχε διαχείρισης από το καθεστώς του ΑΚΡ. Η οικοδόμηση σε μεγάλη κλίμακα, φαινομενικά πολυτελών κατοικιών, όσο πιο γρήγορα γίνεται και όσο πιο φτηνά γίνεται. Για να επιτευχθεί αυτό, επιτρεπόταν η κοπή γωνιών, για παράδειγμα, αγνοώντας όλους τους κανονισμούς ασφαλείας. Αυτή η ευρείας κλίμακας οικοδομική ανάπτυξη, ο λεγόμενος αστικός μετασχηματισμός, έπαιξε σημαντικό ρόλο στις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις της αγοράς του ΑΚΡ. Ο κατασκευαστικός τομέας και οι αγοραπωλησίες γης ήταν στις προτεραιότητες της τουρκικής κυβέρνησης. Έτσι, τα τελευταία χρόνια ο κατασκευαστικός τομέας έφτασε αντιπροσωπεύει το 5,4 % του συνολικού ΑΕΠ και να απασχολεί 1,5 εκατομμύριο άτομα.

Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν η πλειοψηφία των πολιτών ασκεί κριτική στην κυβέρνηση για αυτό. Το ΑΚΡ συνεχίσει να ελέγχει μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Επίσης, ελέγχει και μεγάλο μέρος των ενημερωτικών καναλιών και μπορεί να πείσει πως οι απώλειες και οι καταστροφές δεν είναι δικό του λάθος και ότι κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί. Καθώς, όμως δεν μπορούν να διεξαχθούν ανεξάρτητες έρευνες είναι δύσκολο να πούμε ποια είναι η επίδραση των σεισμών στο εκλογικό σώμα. 

-Έχετε ήδη αναφέρει κάποια σημεία για την τουρκική οικονομία. Ποιο ρόλο θα παίξει στην έκβαση του εκλογικού αποτελέσματος;

-Σε αυτό το κρίσιμο σημείο, που η χώρα προσπαθεί να ορθοποδήσει μετά το πλήγμα των καταστροφικών σεισμών και λαμβάνοντας υπόψη πως βρισκόμαστε προ μιας πολύ κρίσιμης εκλογικής αναμέτρησης, η τουρκική οικονομία παραμένει μεταξύ σφύρας και άκμονος. Το ΑΚΡ είναι απρόθυμο να επιβάλει νεοφιλελεύθερα διορθωτικά μέτρα που προτείνει το ΔΝΤ, από την άλλη όμως δεν μπορεί να διαμορφώσει μια βιώσιμη εναλλακτική λύση. Ο νικητής των εκλογών, όποιος και να είναι πρέπει να βρει τρόπους να βελτιώσει την οικονομία κάτω από πολύ δύσκολες, οικονομικές εξωτερικές συνθήκες. Από τότε που ξέσπασε η πανδημία το 2020 είναι επίσης προφανές ότι η δημοσιονομική πολιτική υπήρξε σημαντική κινητήρια δύναμη του πληθωρισμού, επομένως οι περισσότερες χώρες αντιμετωπίζουν υπερβολικό πληθωρισμό. Οι ρυθμοί πληθωρισμού βρίσκονται στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 40 ετών και αυτό θα αυξήσει το κόστος της εξωτερικής χρηματοδότησης για εξαρτημένες χώρες όπως η Τουρκία. Επιπλέον το εξωτερικό οικονομικό περιβάλλον προβλέπεται πως θα χειροτερέψει. Οι περισσότερες οικονομίες της Ευρωζώνης όπως και η βρετανική στις οποίες απευθύνονται οι μισές και πλέον εξαγωγές της Τουρκίας είναι ένα βήμα πριν από την ύφεση. Η ενεργειακή κρίση μειώνει την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών και επιβαρύνει την παραγωγή. 

Κλειδί οι Κούρδοι-δύσκολη η πρόβλεψη

-Τι θα κάνουν τελικά οι Κούρδοι σε αυτή την εκλογική αναμέτρηση; Πόσο καθοριστική θα είναι η ψήφος τους για το τελικό αποτέλεσμα;

-Το κουρδικό κόμμα HDΡ υποστηρίζεται από σημαντικό κομμάτων των ψηφοφόρων, με ένα ποσοστό περισσότερο από 10% ίσως και 15%. Ωστόσο, είναι πολύ δύσκολο να προβλέψουμε προς τα πού θα κατευθυνθούν οι ψήφοι του. Η ομάδα της αντιπολίτευσης δεν βοηθά καθόλου στο να προσελκύσει τους Κούρδους, καθώς συμπεριλαμβάνει εθνικιστικά ακροδεξιά κόμματα με τους εκπροσώπους τους να έχουν επιτεθεί ανοιχτά εναντίον τους χαρακτηρίζοντας ο HDP τρομοκρατική οργάνωση. Επίσης, πρέπει να έχουμε υπόψη μας την εμπειρία και την δράση των ευρύτερων δικτύων του ΑΚΡ στις κουρδικές περιοχές. Επομένως, είναι δύσκολη η οποιαδήποτε πρόβλεψη.