Μπορεί ένα τόσο μικρό πράγμα να προκαλέσει τέτοια καταστροφή όσο λένε; Κι όμως, οι τσάντες, κατασκευασμένες από παράγωγα πετρελαίου, απελευθερώνουν τοξικές ουσίες που επιδρούν στην υγεία των ανθρώπων και στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, ενώ ταυτόχρονα καταστρέφουν το θαλάσσιο οικοσύστημα. Για αυτό, με οδηγίες τις ΕΕ ελαχιστοποιούμε τη χρήση τους, πληρώνοντας από την 1η Ιούλιου αντίτιμο.
Με την ανακάλυψη του πλαστικού που προσδιορίζεται να έγινε γύρω στο 1855, επήλθε επανάσταση. Η ζωή μας διευκολύνθηκε σε πολλά επίπεδα. Ακολούθησε όμως η υπερκατανάλωση και πνιγήκαμε στο πλαστικό, χωρίς να μπορούμε να το αποφύγουμε.
Απ’ όλα όμως τα πλαστικά που κυκλοφορούν, την πιο μεγάλη κατανάλωση έχουν οι σακούλες, οι οποίες πρωτολανσαρίστηκαν στα βρετανικά σούπερ μάρκετ τη δεκαετία του ‘50 και λίγο μετά στις ΗΠΑ κατακτώντας σιγά-σιγά την υφήλιο. Υπολογίζεται να χρησιμοποιούμε 250 με 350 σακούλες, ανά άτομο, τον χρόνο. Οι οποίες καταλήγουν στις χωματερές, στη θάλασσα και γενικά στη φύση χωρίς να διασπόνται.
Αλλά κι όταν διασπόνται τα πράγματα μοιάζει να είναι χειρότερα αφού καταλήγουν τροφή για ψάρια και πουλιά, σκοτώνοντάς τα και με τελικό αποτέλεσμα –πέρα από την καταστροφή του οικοσυστήματος– να επιστρέφουν στην τροφική αλυσίδα θέτοντας σε κίνδυνο τον άνθρωπο.
Οι σακούλες, τα μπουκάλια και τα άλλα αντικείμενα από πολυμερή υλικά όταν μείνουν εκτεθειμένα στον ήλιο, στον αέρα και στη θάλασσα κατακερματίζονται και γίνονται κομματάκια, τα οποία μετατρέπονται σταδιακά σε… μικροσκοπικά σωματίδια και ίνες. Ο πολτός που σχηματίζουν τα τεμαχισμένα πλαστικά αποτελεί ένα είδος «χημικού σφουγγαριού» που απορροφά βλαπτικές χημικές ενώσεις.
Τα ψάρια, άθελά τους, απολαμβάνουν «πλαστικοποιημένα» γεύματα, αφού τα μικροσκοπικά κομματάκια και οι ίνες πλαστικού μπερδεύονται με το πλαγκτόν.
Μελέτες έχουν ανιχνεύσει ίνες πλαστικού στο στομάχι πολλών ειδών. Είδη που τρέφονται τη νύχτα είχαν στο στομάχι τους περισσότερες ίνες πλαστικού και με περισσότερα χρώματα –κόκκινα, μπλε και πολύχρωμα πλαστικά. Ενώ αυτά που τρέφονται την ημέρα, που βλέπουν το χρώμα, είχαν κυρίως διάφανες ίνες.
Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε στο «Scientific Reports», ερευνητές του Πανεπιστημίου του Σαν Ντιέγκο διεπίστωσαν ότι ψάρια που εκτέθηκαν σε πολυαιθυλένιο το οποίο είχε «εμπλουτιστεί» με θαλάσσιους χημικούς περιβαλλοντικούς ρύπους, υπέστησαν σοβαρό ηπατικό στρες.
Άλλες μελέτες, οι οποίες δημοσιεύθηκαν στην επιθεώρηση «Current Biology» από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Πλίμουθ και του Έξετερ στη Βρετανία και έγιναν σε θαλάσσια σκουλήκια, έδειξαν αντίστοιχα ότι τα πλαστικά «περνάνε» τοξικές ουσίες στον οργανισμό των ζώων και ότι τα εμποδίζουν να τραφούν σωστά μειώνοντας τα επίπεδα ενέργειάς τους.
Στο Ιόνιο είχε καταγραφεί πριν λίγα χρόνια ένα νεκρό δελίφνι με ενάμισι κιλό πλαστικό στον φάρυγγα και στο στομάχι του. Στις ακτές της Ολλανδίας εκβράστηκε νεκρή μια φάλαινα φυσητήρας: η νεκροψία έδειξε ότι είχε στο στομάχι της 20 κιλά πλαστικό! Στη Μύκονο εκβράστηκε φάλαινα –φυσητήρας, η οποία πέθανε από ασιτία όταν το στομάχι της είχε γεμίζει από πλαστικές σακούλες και άλλες πλαστικές συσκευασίες προϊόντων καθημερινής χρήσης, τα οποία πέτρωσαν, οδηγώντας το κήτος στον θάνατο. Πολλές επίσης είναι οι χελώνες, στο στομάχι των οποίων οι σακούλες φουσκώνουν δημιουργώντας μπαλονάκια, «bubble butts», αφαιρώντας τους τη δυνατότητα να καταδυθούν, με αποτέλεσμα να γίνονται εύκολη λεία για καρχαρίες. Σε άλλη περίπτωση, σε ένα πουλί Άλμπατρος βρέθηκαν περισσότερα από 200 κομμάτια μικροπλαστικού στο στομάχι του, ενώ για τη μεσογειακή φώκια έχει μειωθεί δραματικά το προσδόκιμο ζωής της.
Εκτός από τα όχι και τόσο μεμονωμένα περιστατικά οι επιστήμονες βλέπουν αλλαγή του υποστρώματος στον πυθμένα. Εκεί όπου ο βυθός είχε ένα μαλακό φυσικό υπόστρωμα, το πλαστικό δημιουργεί ένα τεχνητό σκληρό υπόστρωμα αλλάζοντας το οικοσύστημα. Στον Ειρηνικό Ωκεανό, μάλιστα, ανακαλύφθηκαν τεράστιες κηλίδες από θρυμματισμένο πλαστικό. Οι κηλίδες σχηματίζονται από τα ωκεάνια ρεύματα που μεταφέρουν εκεί τα απορρίμματα από διαφορετικά μήκη και πλάτη.
Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι παρόμοιες κηλίδες παρουσιάζονται και στη Μεσόγειο. Η γεωμορφολογία της Μεσογείου μάλιστα εντείνει το πρόβλημα. Επειδή είναι κλειστή, ουσιαστικά συσσωρεύει τα απορρίμματα χωρίς να έχουν διεξόδους διαφυγής. Συγκεντρώσεις μικροπλαστικών ανιχνεύθηκαν ακόμα και σε λίμνες των Άλπεων. Εκτός από τροφή όμως, οι πλαστικές σακούλες παγιδεύουν πουλιά και ψάρια επηρεάζοντας την ικανότητα κίνησής τους και τη δυνατότητα να βρουν τροφή καταλήγοντας έτσι στον θάνατο λόγω ασιτίας, ασφυξίας ή πνιγμού. Ταυτόχρονα, τα πλαστικά σωματίδια, καθώς επιπλέουν, γίνονται οχήματα που μεταφέρουν πάνω τους οργανισμούς που δεν θα ταξίδευαν αλλιώς σε άλλα μέρη του πλανήτη, διαταράσσοντας έτσι την ισορροπία της φύσης.
Η πλαστική σακούλα ονομάζεται πλέον πλαστική πανούκλα. Πρόκειται για έναν σοβαρότατο κίνδυνο για το θαλάσσιο οικοσύστημα, αλλά και για τη δημόσια υγεία, ενώ ακόμα δεν γνωρίζουμε ακριβώς τις επιπτώσεις, καθώς πρόκειται για ένα φαινόμενο της τελευταίας 50ετίας.
Αυτό που σίγουρα γνωρίζουμε είναι ότι είναι υπεύθυνη για τον θάνατο εκατομμυρίων θαλασσίων θηλαστικών, ψαριών, και πτηνών, ενώ όπως έχει παραδεχθεί και ο ΟΗΕ, σε περίπτωση που δεν αντιστραφεί η κατάσταση, η Μεσόγειος αναμένεται να μετατραπεί σε μία «σούπα από πλαστικό», την οποία, μέσω της κατάποσης των μικροπλαστικών από τα ψάρια, αλλά και το πλαγκτόν, θα τη βρίσκουμε στο πιάτο μας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Και παρότι η τεχνολογία της ανακύκλωσης και της ανάκτησης υλικών από τα απόβλητα έχει εξελιχθεί ιδιαίτερα, τα πλαστικά είδη δεν ανακυκλώνονται εύκολα. Αφενός γιατί περιέχουν πολυμερισμένα υλικά που δεν ανακυκλώνονται, αφετέρου γιατί συχνά αναμειγνύονται με υλικά που έχουν διαφορετική χημική συμπεριφορά.
Σε αμφισβήτηση έχουν τεθεί και κάποιες εναλλακτικές λύσεις, όπως για παράδειγμα οι λεγόμενες φωτοβιοδιασπώμενες καθώς η ανάμειξη ενός υλικού από πολυαιθυλένιο με προ-οξειδωτικά πρόσθετα, με ένα υλικό από σκέτο πολυαιθυλένιο ακυρώνει τη διαδικασία της ανακύκλωσης, γιατί τα προ-οξειδωτικά στοιχεία οδηγούν στην καταστροφή του παράγωγου υλικού. Η οικολογικότητά τους δε, αναιρείται λόγω της ιδιότητάς τους να διασπώνται γρήγορα σε μικροσκοπικά κομμάτια, με τα καταστροφικά αποτελέσματα που προαναφέρθηκαν.
Μια άλλη λύση είναι οι βιοδιασπώμενες σακούλες που κατασκευάζονται από άμυλο, μη (;) γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι κ.α, οι οποίες δεν ανακυκλώνονται, ωστόσο έχουν τη δυνατότητα να βιοδιασπώνται σε συνθήκες κομποστοποίησης. Οι ενδοιασμοί είναι και εδώ αρκετοί καθώς δεν γνωρίζουμε πάντα την προέλευση των πρωτογενών υλικών παραγωγής, ούτε την ενεργειακή κατανάλωση που απαιτείται για την παρασκευή τους.
Όλα αυτά έχουν οδηγήσει την ΕΕ να καλέσει τις χώρες-μέλη της να εισάξουν τρόπους για μείωση της χρήσης της πλαστικής τσάντας. Μέχρι το 2019 σε όλες τις χώρες της ΕΕ πρέπει να μειωθεί κατά 80% η κατανάλωση πλαστικής σακούλας μιας χρήσης. Σε αριθμούς σημαίνει 90 σακούλες ανά πολίτη μέχρι το 2019 και 40 έως τα τέλη του 2025.Το ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου δεν καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο η κάθε χώρα θα πετύχει τον στόχο. Κάθε κράτος θα επιλέξει το δικό του πλαίσιο. Επιβολή φόρων, εισφορών, περιορισμών ή και απαγορεύσεων είναι μεταξύ άλλων τα «όπλα» που διατίθενται. Στην Κύπρο, από την 1η Ιουλίου, οι καταναλωτές θα πληρώνουν πέντε σεντ για κάθε πλαστική σακούλα με στόχο να τις επαναχρησιμοποιούν και να περιορίσουν την κατανάλωσή τους.
Τι γίνεται στις άλλες χώρες
● Πάνω από 35 χώρες έχουν απαγορεύσει πλήρως τη χρήση πλαστικής σακούλας.
● Το Μπαγκλαντές τις απαγόρευσε μετά από πλημμύρες που προκλήθηκαν από όγκους σακουλών που είχαν βουλώσει τα φρεάτια.
● Η Ιρλανδία επιβάλλοντας χρέωση 15 σεντ για κάθε πλαστική σακούλα μείωσε τη χρήση της κατά 90% μέσα σε τρεις μήνες (από 300 σε 21 σακούλες τον χρόνο).
● Το Σαν Φρανσίσκο έγινε η πρώτη πόλη στις ΗΠΑ που απαγόρευσε τις πλαστικές σακούλες και χρεώνει 10 σεντ τη χρήση κάθε χάρτινης σακούλας.
● Οι Δανοί και οι Φιλανδοί καταναλώνουν μόλις 4 σακούλες ετησίως, ενώ οι Πορτογάλοι, οι Πολωνοί και οι Σλοβάκοι έως και 466 σακούλες τον χρόνο!
● Στη Γερμανία κάθε πολίτης χρησιμοποιεί κατά μέσο όρο 71 σακούλες ετησίως, οι 64 μίας χρήσης.
Σε αριθμούς
● Έως το 2050 θα υπάρχουν πιο πολλά πλαστικά στη θάλασσα παρά ψάρια.
● Στοιχεία της Greenpeace δείχνουν ότι για τα ψώνια στο σούπερ μάρκετ ή αλλού χρησιμοποιούμε πάνω από 4.200.000.000 σακούλες τον χρόνο.
● Σε έρευνες που έχουν υλοποιηθεί στον βυθό της Μεσογείου, γύρω από τις ακτές της Ισπανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ελλάδας, έχουν αναφερθεί υψηλές συγκεντρώσεις απορριμμάτων, όπου περίπου το 77% αυτών ήταν τα πλαστικά και από αυτό σχεδόν το 90% ήταν πλαστικές σακούλες.
● Η πλαστική σακούλα χρειάζεται ένα δευτερόλεπτο να παραχθεί, 20 λεπτά κατά μέσο όρο να χρησιμοποιηθεί, και προκαλεί μόλυνση για περισσότερο από 450 χρόνια μέχρι να αποσυντεθεί πλήρως.
● Μία επαναχρησιμοποιούμενη τσάντα που χρησιμοποιείται συστηματικά 1 φορά κάθε εβδομάδα μπορεί να αντικαταστήσει 100 πλαστικές σακούλες τον χρόνο.
