Οι διαδηλώσεις στο Ιράν έφεραν στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας την καταπίεση που υφίστανται εκατομμύρια γυναίκες στον αραβικό κόσμο στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Μια καταπίεση, που όπως εξήγησε στη συνέντευξή της στον «Φιλελεύθερο», η Οζιρέ Γκλασιέρ, συγγραφέας και καθηγήτρια σύγχρονης Ιστορίας της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής στο Athabasca University στον Καναδά διαιωνίζεται από τα αυταρχικά, αντιδημοκρατικά καθεστώτα που κυβερνούν τις περισσότερες χώρες της περιοχής αυτής.

Η ίδια ξέρει πολύ καλά για ποιο πράγμα μιλά. Στην ηλικία των 17 ετών εγκατέλειψε τη γενέτειρά της το Μαρόκο, νιώθοντας να «πνίγεται» από την κατάσταση που επικρατούσε. Αφού έζησε σε διάφορες χώρες κατέληξε στον Καναδά, επικεντρώνοντας τις έρευνές της στην ιστορία των γυναικών της πατρίδας της, την πολιτική των φύλων, τις έμφυλες ανισότητες και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Έχει γράψει πολλά βιβλία γύρω από το θέμα αυτό. Στο τελευταίο της με τίτλο Freedom for Morocco, a family story (Africa World Press) μέσα από την προσωπική της ιστορία δίνει φωνή στις γυναίκες του Μαρόκου και γενικότερα του αραβικού κόσμου. 

Όπως ανέφερε, η πρόοδος είναι εξαιρετικά αργή, η ισότητα των φύλων στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική φαντάζει ακόμα κάτι πολύ μακρινό και ορισμένες χώρες, μάλιστα, γυρίζουν τον χρόνο υιοθετώντας μεθόδους που θυμίζουν μεσαίωνα. Οι ελευθερίες και τα δικαιώματα των γυναικών συντρίβονται μέσα στις βαθιά πατριαρχικές και αντιδημοκρατικές κοινωνίες που ζουν. Όπως τόνισε η Οζιρέ Γκλασιέρ, βήματα προς τα εμπρός γίνονται, όμως είναι πολύ μικρά και πολύ λίγα μπροστά σε αυτά που θέλουν οι γυναίκες. «Το μεγαλύτερο εμπόδιο για την έμφυλη ισότητα είναι πως υπάρχει πολιτικό έλλειμμα για να αλλάξει οτιδήποτε και αυτό υποδεικνύει πως η ιεραρχία των φύλων είναι και πολιτικό ζήτημα, καθώς αποτελεί μέρος των ανδρικών δομών εξουσίας», εξήγησε. 

Οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών συνιστούν μείζονα τροχοπέδη για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του αραβικού κόσμου, όπως υποδεικνύουν οι περισσότερες μελέτες. Παρόλα αυτά οι αυταρχικοί ηγέτες της περιοχής, προτιμούν να επιτίθενται στα δικαιώματα των γυναικών, τόνισε η Μαροκινή συγγραφέας, αφού είναι πιο εύκολο για αυτούς να καταπιέζουν τον μισό και πλέον πληθυσμό των χωρών τους από το να εργάζονται για να βελτιώσουν το επίπεδο ζωής ολόκληρης της κοινωνίας.

-Οι αραβικές όπως και οι δυτικές κοινωνίες χαρακτηρίζονται από έμφυλες ανισότητες. Ποια συγκεκριμένα όμως προβλήματα αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής;

-Το μεγαλύτερο εμπόδιο είναι η αναγνώριση ότι υπάρχουν έμφυλες ανισότητες. Όταν μιλάμε με ανθρώπους στην περιοχή, ακόμη και με πολιτικούς που υποτίθεται ότι έπρεπε να γνωρίζουν λένε πως όλα είναι εντάξει και ζητούν αποδείξεις με στατιστικά στοιχεία, αριθμούς. Και όμως υπάρχουν αποδείξεις. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Αναφορά Ανισότητα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ η περιοχή ΜΕΝΑ (Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική βρίσκεται στις χαμηλότερες θέσεις στις κατατάξεις ισότητας. Αν και οι γυναικείες οργανώσεις δουλεύουν ακατάπαυστα, εντούτοις η αλλαγή νοοτροπίας είναι πολύ αργή. Επίσης, ένα άλλο εμπόδιο αποτελούν τα αυταρχικά καθεστώτα της περιοχής, τα οποία βασίζονται σε πατριαρχικές δομές και πολιτικές ιεραρχίες που επιτρέπουν τις διακρίσεις κατά των γυναικών. Αυτά τα καθεστώτα βασίζονται στην αντρική βία (στρατιωτικές και αντρικές ερμηνείες της θρησκείας και του δικαίου) προκειμένου να διατηρήσουν το κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό τους στάτους κβο. Η θέση των γυναικών αποτελεί συχνά δείκτη της δημοκρατίας. Υπό αυτή την έννοια, δεν υπάρχει δημοκρατία χωρίς εκδημοκρατισμό της ιδιωτικής σφαίρας.

-Ο ρόλος των γυναικών στον αραβικό κόσμο έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια; Σε ποια θέση βρίσκονται πιστεύετε σήμερα;

-Στις μέρες μας οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στην εκπαίδευση, μεγαλύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και μεγαλύτερο δημόσιο χώρο. Ωστόσο βρίσκονται ακόμη σε μειονεκτική θέση εξαιτίας πολλών περιορισμών όπως: α) Οι περισσότερες γυναίκες της υπαίθρου και άλλες κοινωνικά περιθωριοποιημένες γυναίκες αποκλείονται από την εκπαίδευση. β) Ακόμη και αν τα κορίτσια διακρίνονται στο σχολείο, αυτό δεν μεταφράζεται απαραίτητα σε πρόσβαση σε αμειβόμενες και αξιοσέβαστες θέσεις εργασίας. Αντιθέτως, όσο περισσότερο μορφωμένες είναι οι γυναίκες, τόσο περισσότερο υποφέρουν στην εργασία τους. Επιπλέον, υποφέρουν από οριζόντιες και κάθετες διακρίσεις. Αυτό σημαίνει ότι από τη μία πλευρά, οι θέσεις εργασίας που θεωρούνται «γυναικείες θέσεις εργασίας», π.χ. γραμματείς και εκπαιδευτικοί, αμείβονται λιγότερο από τις «αντρικές θέσεις», από την άλλη, οι δουλειές σε κέντρα λήψεως αποφάσεων και αυτές με κύρους τις περισσότερες φορές καταλαμβάνονται από άντρες. Ένα τελευταίο στοιχείο που αξίζει να αναφερθεί είναι ότι σε γενικές γραμμές, η απασχόληση των γυναικών είναι καλοδεχούμενη εντός σπιτιού, καθώς, δεν αποσταθεροποιεί τις ιεραρχίες των φύλων. γ) Οι νομικές διακρίσεις εξακολουθούν να υφίστανται. Για παράδειγμα, στη Σαουδική Αραβία, οι γυναίκες τελούν νομικά υπό την κηδεμονία ενός άνδρα (πατέρα, συζύγου, στενότερου αρσενικού συγγενή). Στο Μαρόκο υπάρχουν νομικές ανισότητες, μεταξύ των οποίων το κληρονομικό δίκαιο, η διαδικασία διαζυγίου. Στην Αίγυπτο, ο θεσμός του γάμου εισάγει διακρίσεις, όπως η πολυγαμία. δ) Η ενδοοικογενειακή βία πολλές φορές, η βία στη δημόσια σφαίρα, η λεκτική βία, πολλές φορές υποτιμάται και καταλήγει να γίνεται συνηθισμένη και ανεκτή συμπεριφορά. ε) Υπάρχει παράλληλα και το ζήτημα της σεξουαλικής βίας, συμπεριλαμβανομένου του συζυγικού βιασμού, του βιασμού και της σεξουαλικής παρενόχλησης. Το κίνημα #Me-too αποκάλυψε ότι σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν, όπου οι γυναίκες είναι καλυμμένες, οι γυναίκες παρενοχλούνται στον δρόμο και στα λεωφορεία. στ) Τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών δεν αναγνωρίζονται. Οι αμβλώσεις ποινικοποιούνται. Αυτό εξηγεί ότι υπάρχουν πολλές παράνομες αμβλώσεις που δεν είναι ασφαλείς για τις γυναίκες και υπάρχουν πολλά εγκαταλελειμμένα παιδιά. Ωστόσο, υπάρχει μια ολόκληρη υποκρισία για το γυναικείο σώμα, όπως για παράδειγμα, η αναγκαιότητα για τις γυναίκες να είναι παρθένες πριν από τον γάμο κ.λπ. 

-Και από την άλλη μπροστά σε αυτά τα προβλήματα ποιες είναι οι σημαντικότερες προκλήσεις που οι γυναίκες στον αραβικό κόσμο πρέπει να αντιμετωπίσουν;

-Πρώτα από όλα υπάρχει πολιτική έλλειψη για να αλλάξει οτιδήποτε και αυτό υποδεικνύει πως η ιεραρχία των φύλων είναι και πολιτικό ζήτημα και ότι αποτελεί μέρος των ανδρικών δομών εξουσίας, είτε πρόκειται για πολιτικές, κοινωνικές ή οικονομικές, χρηματοοικονομικές δομές. Μαζί με αυτό υπάρχει και έλλειψη αναγνώρισης ότι τίθεται τέτοιο ζήτημα. Επιπλέον, οι γυναικείες οργανώσεις εργάζονται με περιορισμένους πόρους και πολλές φορές με μεγάλο προσωπικό κόστος. Κατά συνέπεια, εκτός από τις νομικές διακρίσεις, οι γυναίκες στις χώρες ENA υποφέρουν από τον συνηθισμένο σεξισμό σε όλους τους τομείς και σε όλα τα στάδια της ζωής τους. Εκπαίδευση, εργασία, στους δρόμους, μέτρια αντιπροσώπευση των γυναικών στις τέχνες και τη λογοτεχνία και τα σχολικά βιβλία, υποτίμηση της συμβολής τους στις κοινωνίες τους.

-Από τον περασμένο Σεπτέμβριο οι Ιρανοί βρίσκονται στους δρόμους και διαμαρτύρονται. Πώς πιστεύετε πως θα τελειώσουν οι διαδηλώσεις; Θα καταφέρουν οι διαδηλωτές να προκαλέσουν έστω και λίγα ρήγματα στο θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης;

-Είναι δύσκολο να προβλέψουμε την εξέλιξη των διαδηλώσεων στο Ιράν, ακόμη και για κάποιον που έχει σπουδάσει ιστορία. Ωστόσο, είναι κάποια γεγονότα που αφήνουν ενδείξεις για το τι μπορεί να συμβεί. 

 Πρώτο, είναι οι μεγαλύτερες σε διάρκεια διαδηλώσεις στην ιστορία της χώρας από την Ισλαμική Επανάσταση το 1979 και επιπλέον λαμβάνουν χώρα εκτός από τις μεγάλες πόλεις και σε μικρότερες. 

Δεύτερο, οι διαμαρτυρίες έχουν ενώσει ανθρώπους από διαφορετικές τάξεις και καταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων και των Κούρδων. 

Τρίτο, οι γυναίκες και οι νέοι ηγούνται των διαδηλώσεων, παρά το γεγονός πως έχουν αντιδράσει οι αρχές σε άλλες εξεγέρσεις στο παρελθόν. Παρά την καταστολή αισθάνονται πως υπερασπίζονται βασικά δικαιώματα και ελευθερίες. 

Τέταρτο, πολλοί Ιρανοί έχουν κυριολεκτικά απηυδήσει με το απολυταρχικό καθεστώς τους. Αισθάνονται και δικαίως πως πνίγονται σε όλους τους τομείς της ζωής τους και πως στερούνται κάθε είδους ελευθερίας. Πέμπτο, φαίνεται πως υπάρχει ένα βαθύ χάσμα μεταξύ της ιρακινής κυβέρνησης και της καθημερινότητας εκατομμυρίων Ιρανών. Έκτο, αντί να ακούσει αυτά τα αιτήματα, το ιρανικό καθεστώς απαντά με ακραία βαρβαρότητα. Επιπλέον, όπως κάθε ολοκληρωτικό καθεστώς, προσπαθεί να δημιουργήσει εκτροπή, ή μάλλον εχθρό, δηλώνοντας ότι η Δύση βρίσκεται πίσω από αυτές τις διαμαρτυρίες. Ωστόσο, η κρατική βία φέρνει περισσότερο θυμό στον πληθυσμό, και έτσι προκαλεί περισσότερες διαμαρτυρίες.

-Όπως ήδη έχουμε πει η παρουσία των γυναικών είναι έντονη στις διαδηλώσεις στο Ιράν, κάτι που έχει κάνει ειδικούς να μιλούν και για ένα φεμινιστικό κίνημα. Εσείς πώς αξιολογείτε τον ρόλο που παίζουν οι γυναίκες στο κίνημα αντίστασης στο Ιράν;

-Σε ένα θεοκρατικό καθεστώς που έχει μια μισογυνική και άκρως πατριαρχική ερμηνεία και εφαρμογή της θρησκείας, η ευρεία παρουσία των γυναικών στις διαδηλώσεις δεν προκαλεί έκπληξη. Ένα τέτοιο καθεστώς το πρώτο πράγμα που συνήθως κάνει όταν φτάσει στην εξουσία είναι να επιτεθεί στα δικαιώματα των γυναικών. Το έχουμε δει να συμβαίνει στο Αφγανιστάν το 1979 και σε άλλες χώρες. Σε όρους πολιτικού ρεαλισμού είναι πιο εύκολο να στείλεις τις γυναίκες στο σπίτι τους από το να βελτιώσεις το επίπεδο ζωής για τους πολίτες σου προσφέροντάς τους καλά επίπεδα υγείας, εκπαίδευσης και στέγασης. Οι διαδηλώσεις έχουν ένα σύνθημα: γυναίκες, ζωή, ελευθερία. Υπό αυτή την έννοια, συνδέουν τα δικαιώματα των γυναικών, ζουν μια ζωή γεμάτη και ευχάριστη και ελευθερία, είτε προσωπική είτε πολιτική. Έτσι, τα σημερινά αιτήματα των διαδηλωτών υπερβαίνουν το ζήτημα του πέπλου και αυτό που στην ουσία ζητούν είναι αλλαγή διακυβέρνησης.

–Το ένδυμα κάλυψης της κεφαλής, κάλυμμα του κεφαλιού, γνωστό ως χιτζάμπ βρίσκεται στο επίκεντρο των αντιδράσεων. Γιατί το χιτζάμπ ανάβει τόσες φωτιές;

-Τα θεοκρατικά καθεστώτα έχουν μια μισογυνική και πατριαρχική ερμηνεία της θρησκείας και της εφαρμογής και μετατρέπουν την υποχρεωτική μαντίλα στο κεφάλι σε συμβολική «σημαία» τους. Το κοινωνικό τοπίo, που κυριαρχεί το πέπλο δείχνει αμέσως ότι το πολιτικό Ισλάμ έχει δύναμη και είναι στην εξουσία. Άρα, είναι μια επίδειξη ισχύος από ένα ολοκληρωτικό καθεστώς.

-Έχουν περάσει δώδεκα χρόνια από την Αραβική Άνοιξη. Τι έχει αλλάξει από τότε; Είστε αισιόδοξη για την κατάσταση που επικρατεί στον αραβικό κόσμο;

-Αυτό που έδειξαν οι αραβικές εξεγέρσεις του 2012 είναι πως όταν οι άνθρωποι κινητοποιηθούν, μπορούν να πιέσουν τις κυβερνήσεις τους. Επίσης, έδειξε πως ο φόβος μπορεί να μετατοπιστεί, καθώς τα αυταρχικά καθεστώτα φοβήθηκαν αυτά αντί να φοβίσουν τον λαό τους. Δυστυχώς, οι περισσότερες εξεγέρσεις δεν είχαν καλή εξέλιξη, όπως έδειξε και ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία. Όμως, οι εξεγέρσεις του 2011 είναι το πρώτο βήμα. Δεν υπάρχει άλλη επιλογή προκειμένου οι γυναίκες να αποκτήσουμε δημοκρατία και ανθρώπινα δικαιώματα στην περιοχή. Το ερώτημα είναι μπορούμε να κάνουμε αυτή τη μετάβαση ειρηνικά, χωρίς βία; Αυτή είναι μια μεγάλη ανησυχία.

-Θεωρείτε πως είναι υποκριτικό για τους δυτικούς να μιλούν για δημοκρατία και ανθρώπινα δικαιώματα στον αραβικό κόσμο; Και αν ναι για ποιους λόγους;

-Θα έλεγα πως οι δυτικοί δεν είναι μια μονολιθική ομάδα και δεν αντιπροσωπεύονται μόνο από ένα παίχτη. Ναι, κάποιοι παίχτες στη Δύση, σίγουρα λειτουργούν μέσα από δομές εξουσίας και χρησιμοποιούν τον λόγο της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων των γυναικών και της οικονομικής ανάπτυξης για να νομιμοποιήσουν τις στρατιωτικές τους ενέργειες ή την ιδιοποίηση φυσικών πόρων. Να θυμίσουμε, ο Τζορτζ Μπους νομιμοποίησε τις επιθέσεις του στο Αφγανιστάν το 2001, λέγοντας ότι οι γυναίκες έπρεπε να σωθούν. Το 2003, ενορχήστρωσε μια στρατιωτική επίθεση κατά του Ιράκ, λέγοντας ότι θα φέρει τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα στον ιρακινό λαό. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν άλλοι παράγοντες όπως ορισμένες αμερόληπτες ΜΚΟ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των γυναικών που εργάζονται για την προώθηση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και που συνεργάζονται με τοπικούς δρώντες και οργανώσεις, παράγοντας αποτελεσματικό έργο. Ομοίως, υπάρχουν δυτικοί δημοσιογράφοι, ερευνητές, διανοούμενοι και καλλιτέχνες που εργάζονται σκληρά για να δείξουν στο κοινό τους στη Δύση πως η κυβέρνηση ή οι εταιρείες τους παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα στο εξωτερικό.

-Κάποιοι στη Δύση ρίχνουν την ευθύνη στο Ισλάμ για την καταπίεση που υφίστανται οι γυναίκες στον αραβικό κόσμο. Ποια είναι η δική σας άποψη;

-Όλες οι θρησκείες είναι πατριαρχικές. Όπως και να έχει η επίσημη ερμηνεία, το Ισλάμ στην περιοχή ΜΕΝΑ προβαίνει σε μεγάλες διακρίσεις για παράδειγμα σε ό,τι αφορά στον γάμο, το διαζύγιο και το κληρονομικό δίκαιο. Μερικές χώρες, ακόμη, επιβάλλουν κώδικα ενδυμασίας, όπως η μπούργκα, το χιτζάμ και τιμωρούν με μαστίγωμα τη μοιχεία. Σε άλλες περιπτώσεις αν μια γυναίκα θύμα βιασμού δεν μπορεί να αποδείξει ότι όντως βιάστηκε τότε καταδικάζεται για μοιχεία και μαστιγώνεται. Με λίγα λόγια καλωσορίσατε στο μεσαίωνα. Επίσης, σημειώστε πως τα αυταρχικά καθεστώτα της περιοχής χρησιμοποιούν τη θρησκεία, για να νομιμοποιήσουν την εξουσία τους. Στην Ιορδανία ο βασιλιάς ισχυρίζεται πως είναι απόγονος του προφήτη Μωάμεθ, ενώ στο Μαρόκο έχει τον τίτλο «υπερασπιστής της πίστης». Στο πλαίσιο αυτό, η θρησκεία αποτελεί επιβαρυντικό παράγοντα, όσον αφορά στην αντίσταση κατά της προόδου των γυναικών. Η θρησκεία εμφανίζεται συχνά ως λογοκρισία. 

-Τι ήταν αυτό που σας ώθησε στο να γράψετε ένα βιβλίο για το Μαρόκο και ταυτόχρονα για την οικογένειά σας;

-Το βιβλίο μου «Freedom for Morocco: A Family Tale» είναι ταυτόχρονα ιστορικό αλλά και αυτοβιογραφικό και κινείται ανάμεσα σε αυτές τις δύο αφηγήσεις. Είναι ένας προσωπικός λογαριασμός που προσκαλεί τους αναγνώστες στο σπίτι της οικογένειάς μου, αλλά την ίδια στιγμή υπογραμμίζει τον αγώνα των Μαροκινών για δημοκρατία και ανθρώπινα δικαιώματα. 

Ο στόχος πίσω από την εναλλαγή μεταξύ μικρο- και μακρο-ιστοριών είναι διπλός. Από τη μια πλευρά, η μικροϊστορία δείχνει πώς οι απλές μαροκινές οικογένειες συμμετέχουν στους αγώνες εκδημοκρατισμού στη χώρα. Αυτή είναι μια σημαντική υπενθύμιση, διότι τα κοινωνικά και λαϊκά κινήματα για εκδημοκρατισμό έχουν διαγραφεί συστηματικά από την επίσημη ιστορία του σύγχρονου Μαρόκου. Από την άλλη πλευρά, η μακροϊστορία προσφέρει μια διορθωτική επανεξέταση των εννοιών και των βασικών γεγονότων που μεταφέρονται από επίσημες ιστορικές πηγές από το 1921 έως σήμερα, ιδίως οι αντιαποικιακές εξεγέρσεις της χώρας, η εμφάνιση της νεοαποικιοκρατίας υπό το πρόσχημα της επίσημης ανεξαρτησίας, η θεσμοθέτηση του ληστρικού καπιταλισμού, η εγκαθίδρυση μιας δημοκρατικής πρόσοψης, η πολιτική εξισλαμισμού της κυβερνώσας ελίτ και η εμφάνιση του ισλαμισμού.

-Δεχθήκατε απειλές ή έντονα αρνητική κριτική, καθώς γράφετε για θέματα όπως η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα;

-Όχι καθόλου. Στο Μαρόκο δεν υπήρξα στόχος εξαιτίας του βιβλίου μου. Πλέον συγγραφείς, ερευνητές και διανοούμενοι σπάνια ενοχλούνται από την αστυνομία. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως στη χώρα υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης. Μάλλον, αυτό που υποδεικνύει είναι πως η κυβερνητική ελίτ έχει καταφέρει να καταστρέψει την εκπαίδευση, την κουλτούρα και την αναλυτική σκέψη. Στις μέρες μας οι πολίτες μπορεί να καταδικαστούν ακόμη και σε τρία χρόνια φυλάκιση για μια αρνητική για την κυβέρνηση ανάρτηση στο Facebook.