Η επόμενη μέρα της ανακατάληψης της Χερσώνας από τα ουκρανικά στρατεύματα βρίσκει την Ουκρανία και τη Ρωσία σε φάση έντονων στρατιωτικών διεργασιών. Το Κίεβο, από τη μια, σαφώς αναβαθμισμένο, τουλάχιστον ψυχολογικά κάνει όνειρα και για άλλες νίκες, με την ηγεσία της χώρας να επιμένει πως δεν θα σταματήσει μέχρι να απελευθερώσει όλα τα κατεχόμενα εδάφη, ακόμη και την Κριμαία. Από την άλλη η Μόσχα, με πληγωμένο το ηθικό και από θέση πλέον άμυνας μέσα στην ουκρανική επικράτεια, επιδιώκει να ανασυνταχθεί και να κερδίσει όσα έχασε. Το αποτέλεσμα είναι ότι έχει ανοίξει ένας νέος κύκλος αιματοχυσίας έχει ανοίξει, με την κόλαση να μαίνεται και τη μάχη με τον χρόνο να έχει ξεκινήσει. Το μεγαλύτερο τίμημα το πληρώνουν, πάντως, οι ίδιοι οι Ουκρανοί, που βλέπουν τη χώρα τους, από τη μανία του Βλαντιμίρ Πούτιν, να μετατρέπεται σε ερείπια. 

Πάντως, η κατάσταση δεν εξελίσσεται καλά για τη Ρωσία, εκτίμησε στη συνέντευξή του στον «Φιλελεύθερο» ο Βασίλης Κάππης, αναπληρωτής διευθυντής και λέκτορας στο Centre for Security and Intelligence Studies στο πανεπιστήμιο του Buckingham, καθώς και επισκέπτης καθηγητής στη Σχολή Εθνικής Άμυνας της Ελλάδας και στο Πανεπιστήμιο Πολεμικών Σπουδών της Πολωνίας. Όπως εξήγησε, σκέψεις για προώθηση των ρωσικών στρατευμάτων στο Μικολάιβ ή την Οδησσό αποτελούν όνειρα θερινής νυκτός υπό τα τρέχοντα δεδομένα, όπως άλλωστε και η ένωση του ρωσικού μετώπου με την αποσχισθείσα επαρχία της Υπερδνειστερίας στη Μολδαβία, εξέλιξη που θα καθιστούσε την Ουκρανία περίκλειστο κράτος. Με την έλευση του χειμώνα και οι δύο εμπόλεμες πλευρές θα συναντήσουν εμπόδια, ενώ είναι πιθανόν πως θα προχωρήσουν σε ανασύνταξη δυνάμεων, με τις μάχες να εντείνονται την ερχόμενη άνοιξη. 

Η ουκρανική σύρραξη όμως επηρεάζει και την περιοχή μας σε μεγάλο βαθμό. Όπως ανάφερε ο Βασίλης Κάππης, η Τουρκία- μέσω της αμφίσημης στάσης που κρατά, ενώ είναι μέλος του ΝΑΤΟ υποστηρίζει ανοικτά τη Μόσχα- βγαίνει κερδισμένη, αφού ρωσικά κεφάλαια και τουριστικές ροές ενισχύουν την τουρκική οικονομία, ενώ οι εμπορικές κυρώσεις της Δύσης ουσιαστικά ακυρώνονται μέσω της τουρκικής εμπορικής οδού. Αν και μακροπρόθεσμα ίσως η τουρκική στάση μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά επιζήμια, προς το παρόν φαίνεται πως εξασφαλίζει οφέλη. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

-Έχει γίνει πολύς λόγος για τις αφανείς και πολλές φορές παράνομες μεθόδους που χρησιμοποιεί η Ρωσία για να αυξήσει την επιρροή της σε πολλές χώρες. Με ποιους τρόπους διεισδύει η ρωσική προπαγάνδα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες;

-Συμβατικά και διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης, οργανώσεις στο επίπεδο της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και μεμονωμένα πρόσωπα υψηλού κύρους διοχετεύουν και αναπαράγουν την προπαγάνδα της Μόσχας. Οι φορείς αυτοί διέφεραν μεταξύ τους ως προς την ένταση και το εύρος του αφηγήματος που προωθείτο πριν τον πόλεμο. Με την έναρξη των εχθροπραξιών, κάποιοι από αυτούς έκαναν στροφή, απορρίπτοντας την εξόφθαλμα παράλογη ρωσική επιχειρηματολογία περί «αμυντικού» ή «αντιναζιστικού» πολέμου. Οι φορείς που προσκολλήθηκαν στη ρωσική προπαγάνδα έχουν πλέον απολέσει κάθε ψήγμα αξιοπιστίας, παρέχοντας καθημερινά ψευδείς πληροφορίες για τα τεκταινόμενα, που σε ορισμένες περιπτώσεις αγγίζουν τα όρια της επιστημονικής φαντασίας, όπως τα μυστικά εργαστήρια βιολογικών όπλων, τα σατανιστικά κίνητρα των Ουκρανών και άλλα φαιδρά.

-Υπάρχουν ενδείξεις σχετικά με την ανάμειξη της Ρωσίας στις νότιες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως στην Ελλάδα ή στην Κύπρο;

-Ναι, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις. Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η Ρωσία επιχείρησε, αρχικά, να επανακτήσει το δίκτυο επιρροής της στη Μεσόγειο και τα Βαλκάνια μέσω των αμυντικών προμηθειών, οι οποίες συχνά συνοδεύονταν από αμφιλεγόμενες διαδικασίες αξιολόγησης και συμβασιοποίησης. Ακολούθησε η ενεργειακή εξάρτηση και η συμπόρευση ισχυρών επιχειρηματικών ομίλων με το ρωσικό, ενεργειακό κεφάλαιο. Με το ξέσπασμα της χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008, παρατηρούμε την ενίσχυση αντί-συστημικών δυνάμεων δεξιών και αριστερών καταβολών, καθώς και την προβολή αποσχιστικών κινημάτων, όπως οι Καταλανοί στην Ισπανία, στη νότια Ευρώπη, με τη στήριξη του ρωσικού παράγοντα. Οι διαδρομές των διασυνδέσεων και των πόρων είναι δαιδαλώδεις, αλλά ακόμη και σήμερα ανακαλύπτουμε τις σχέσεις μεταξύ αμφιλεγόμενων φιλο-ρωσικών επιχειρηματικών κέντρων, πολιτικών φορέων και (υπαρκτών ή σχεδιαζόμενων) μέσων μαζικής ενημέρωσης. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι πως η επιρροή της Ρωσίας στη νότια Ευρώπη και τη Μεσόγειο έχει δεχθεί ισχυρό πλήγμα μετά την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία. 

 

 

 

-Η αποχώρηση των Ρώσων από τη Χερσώνα δημιουργεί νέα δεδομένα σε ό,τι αφορά στην εξέλιξη της σύρραξης; Πώς πιστεύετε ότι θα κινηθούν από τώρα και στο εξής οι δύο πλευρές;

-Η αποχώρηση των Ρώσων από τη μόνη πρωτεύουσα επαρχίας που είχαν θέσει υπό έλεγχο αποτελεί αναμφίβολα επιχειρησιακό και συμβολικό πλήγμα. Σκέψεις για προώθηση των ρωσικών στρατευμάτων στο Μικολάιβ ή την Οδησσό αποτελούν όνειρα θερινής νυκτός υπό τα τρέχοντα δεδομένα, όπως άλλωστε και η ένωση του ρωσικού μετώπου με την αποσχισθείσα επαρχία της Υπερδνειστερίας στη Μολδαβία, εξέλιξη που θα καθιστούσε την Ουκρανία περίκλειστο κράτος. Ανάλογοι χάρτες, στους οποίους η Ουκρανία εμφανιζόταν να διαμελίζεται και να μοιράζεται, ουσιαστικά, μεταξύ Ρωσίας και Πολωνίας, κυκλοφορούσαν από ρωσικές πηγές πριν την έναρξη της εισβολής. Με την εξέλιξη των επιχειρήσεων, ο ρωσικός στόλος αρχικά, και ο ρωσικός στρατός μετέπειτα, βρέθηκαν σε θέση αμυνόμενου. Οι Ουκρανοί θα προσπαθήσουν, εφεξής, να διατηρήσουν το θετικό momentum κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ώστε να αποφύγουν τη δημιουργία τετελεσμένων με τη σταθεροποίηση του μετώπου. Οι Ρώσοι είναι λογικό πως θα αναμένουν ενισχύσεις σε υλικό και ανθρώπινο δυναμικό, ώστε να επανέλθουν, από την άνοιξη, στη διεξαγωγή επιθετικών επιχειρήσεων. 

-Τις τελευταίες μέρες έγινε γνωστό ότι οι ΗΠΑ προσπαθούν να ανοίξουν κάποιους διαύλους επικοινωνίας με το Κρεμλίνο. Πιστεύετε ότι τέτοιες πρωτοβουλίες μπορούν να ανοίξουν την πόρτα για διαπραγματεύσεις και αν ναι, πώς μπορούν να εξελιχθούν οι συνομιλίες;

-Θα είναι εξαιρετικά δύσκολο. Η κόπωση των Αμερικανών ψηφοφόρων και ο φόβος των Ευρωπαίων ηγετών για το μακροχρόνιο κόστος της σύγκρουσης υποσκελίζονται, προς το παρόν, από την ανάγκη της Δύσης να αυξήσει το κόστος της εισβολής για τη Ρωσία. Δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ Ουάσιγκτον και Κρεμλίνου υπάρχουν από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου και έχουν, ακόμη και σήμερα, ως στόχο την αποφυγή ενός πυρηνικού πολέμου. Οι όποιες διαπραγματεύσεις, σε κάθε περίπτωση, δε θα επεκταθούν στην ουσία του ουκρανικού ζητήματος πριν οι ίδιοι οι Ουκρανοί αποδεχθούν να συζητήσουν για το τέλος του πολέμου. 

-Και σε συνέχεια της προηγούμενης ερώτησης, πού μπορούν να συμβιβαστούν και ποιες είναι οι κόκκινες γραμμές των δύο πλευρών; Πώς είναι πιθανόν να τελειώσει αυτός ο πόλεμος;

-Οι κόκκινες γραμμές των δύο πρωταγωνιστικών δρώντων έχουν ήδη παραβιαστεί. Οι Ουκρανοί ήταν περισσότερο διατεθειμένοι να προχωρήσουν σε συμβιβασμό πριν από, και κατά την έναρξη, της εισβολής. Οι επιτυχίες με τεράστιο κόστος σε ανθρώπινες ζωές και υποδομές στο πεδίο έχουν μεταβάλει δραματικά τον υπολογισμό κόστους – οφέλους του Κιέβου, διαβλέποντας την προοπτική απελευθέρωσης των ουκρανικών εδαφών στο σύνολό τους συμπεριλαμβανομένης της Κριμαϊκής χερσονήσου. Αλλά και για τη Μόσχα, μετά τις συνεχείς υποχωρήσεις στο πεδίο, τους χιλιάδες νεκρούς στρατιώτες και το επικοινωνιακό κόστος της μερικής επιστράτευσης, καθίσταται δυσχερής οποιαδήποτε σκέψη τερματισμού του πολέμου. Η διάσωση του ρωσικού γοήτρου, ένας στόχος που διαρκώς απομακρύνεται, αποτελεί απαράβατο όρο για την κατάπαυση του πυρός και, εν συνεχεία, την έναρξη ουσιωδών διαπραγματεύσεων.

 

 

 

Αυξάνεται η σημασία του διαδικτύου σε μια ένοπλη σύρραξη

-Όπως εξελίσσεται η σύρραξη στην Ουκρανία μπορούμε να πούμε πως πρόκειται για ένα νέο ή έστω ένα διαφορετικό είδους πολέμου;

-Όχι, πρόκειται για έναν «τυπικό» επιθετικό πόλεμο που διεξάγεται με συμβατικά, κατά κύριο λόγο, μέσα. Ως προς τη στόχευσή του (αυτό που οι στρατιωτικοί θα αποκαλούσαν αντικειμενικό σκοπό σε στρατηγικό επίπεδο), διαφέρει ελάχιστα από ιστορικές συρράξεις που είχαν ως γενεσιουργό αίτιο τις εδαφικές βλέψεις μίας ισχυρότερης χώρας απέναντι σε ένα, θεωρητικά, αδύναμο δρώντα. Ως προς τα μέσα που χρησιμοποιούν οι δύο πλευρές, διαπιστώνουμε πως πρόκειται για ένα συμβατικό πόλεμο, παρόλο που χρησιμοποιούνται και μη συμβατικά μέσα, σε υποστηρικτικό ρόλο. Η προσήλωση στην έννοια του «υβριδικού» πολέμου, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, αποδεικνύεται μάλλον υπερβολική. Είναι γεγονός πως μη συμβατικά μέσα, όπως για παράδειγμα παραστρατιωτικές ομάδες, προπαγανδιστικές ενέργειες, κυβερνοεπιθέσεις αποκτούν διαρκώς μεγαλύτερο ρόλο στις σύγχρονες πολεμικές επιχειρήσεις. Οφείλουμε, ωστόσο, να είμαστε προσεκτικοί όταν ισχυριζόμαστε πως η φύση του πολέμου μεταβάλλεται. Για εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες χρόνια, το ανθρώπινο είδος διεξάγει πολέμους με συνηθέστερο αίτιο την κατάκτηση εδαφών, και με τη λήξη των εχθροπραξιών να σηματοδοτείται από την επικράτηση των πολεμιστών της μίας παράταξης στο πεδίο της μάχης και της τοποθέτησης των συμβόλων της στο διαφιλονικούμενο έδαφος. Παρά την πρόοδο, επομένως, της τεχνολογίας, καθώς και των μεταβολών στην οργάνωση των ανθρώπινων κοινωνιών και του διεθνούς συστήματος, η φύση του πολέμου παραμένει αναλλοίωτη. 

-Έχετε πει πως οι κυβερνοεπιθέσεις αποκτούν ένα διαρκώς μεγαλύτερο ρόλο. Ποιο ρόλο επομένως διαδραματίζει το διαδίκτυο σε αυτή τη σύρραξη; Ισχύει ότι σε μεγάλο βαθμό ο πόλεμος είναι και ένας κυβερνοπόλεμος;

-Το ρωσικό στρατηγικό δόγμα επιτάσσει την ολοκλήρωση (integration) των ικανοτήτων κυβερνοπολέμου στο επίπεδο των στρατηγικών επικοινωνιών αλλά και στο πλαίσιο των στρατιωτικών επιχειρήσεων πλήρους φάσματος. Μετά από μήνες εχθροπραξιών, διαθέτουμε «δείγματα γραφής» και από τις δύο κατηγορίες ενεργειών. Στο επίπεδο της στρατηγικής επικοινωνίας, το διαδίκτυο χρησιμοποιείται, πριν ακόμη την έναρξη του πολέμου, ως μέσο διαχείρισης των αντιλήψεων της κοινής γνώμης, παραπλάνησης και εξαπάτησης. Από τη διακωμώδηση των αμερικανικών πληροφοριών περί εισβολής της Ρωσίας, έως τις υπερβολές περί της ισχύος του «Τάγματος Αζόφ», παρατηρούμε ένα συγκεκριμένο ρωσικό αφήγημα να προωθείται από τα κοινωνικά δίκτυα και στρατευμένα μέσα ενημέρωσης. Το Κίεβο, ωστόσο, διαθέτει εξίσου ισχυρή παρουσία στο διαδίκτυο, προωθώντας το απαραίτητο αφήγημα με στόχο την κινητοποίηση τόσο των Ουκρανών, όσο και της διεθνούς κοινής γνώμης, με αξιοσημείωτη επιτυχία. Η εικαζόμενη τύχη των Ουκρανών υπερασπιστών στο Φιδονήσι, για παράδειγμα, αποτέλεσε το αντικείμενο ισχυρής επικοινωνιακής εκστρατείας στο διαδίκτυο. 

-Επηρέασε ο κυβερνοπόλεμος την εξέλιξη της ένοπλης σύρραξης ή όχι;

-Στο επιχειρησιακό επίπεδο, διαπιστώνουμε ορισμένες επιτυχίες των Ρώσων, χωρίς αυτές να επηρεάζουν ουσιωδώς την εξέλιξη του πολέμου. Για παράδειγμα, η Ρωσική Στρατιωτική Υπηρεσία Πληροφοριών (GRU) φαίνεται πως απενεργοποίησε, μερικές ώρες πριν την έναρξη των επιχειρήσεων, το ευρωπαϊκό δορυφορικό δίκτυο VIASAT, αποκόπτοντας την πρόσβαση ουκρανικών κυβερνητικών οργανισμών στο διαδίκτυο. Με την πάροδο του χρόνου, οι κυβερνοεπιθέσεις σε κρίσιμες υποδομές της Ουκρανίας εντάθηκαν, όπως και οι προσπάθειες προσβολής δυτικών στόχων εκτός Ουκρανίας. Παρόλα αυτά, όπως επισήμανε o διευθυντής της βρετανικής GCHQ, Σερ Τζέρεμι Φλέμινγκ, η απόδοση των ρωσικών δυνάμεων στον κυβερνοχώρο αποδείχθηκε κατώτερη του αναμενόμενου. Αυτό εικάζουμε πως συνέβη εξαιτίας των εγγενών ρωσικών αδυναμιών, αλλά και της ετοιμότητας των Ουκρανών και των Ευρωπαίων συνολικά να ανταπεξέλθουν σε παρόμοιες απειλές, μετά από δεκαπέντε και πλέον έτη ενίσχυσης της κυβερνοασφάλειας σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

Η Ευρώπη απαγκιστρώνεται από την τουρκική επιρροή

-Η Τουρκία από την αρχή της ουκρανικής σύρραξης πατούσε σε δύο βάρκες, της Δύσης και της Ρωσίας; Κάνοντας ταμείο αυτή η στάση υπήρξε εποικοδομητική ή επιζήμια;

-Βραχυπρόθεσμα, η επαμφοτερίζουσα στάση της Τουρκίας αποδεικνύεται επωφελής για την Άγκυρα. Ρωσικά κεφάλαια και τουριστικές ροές ενισχύουν την τουρκική οικονομία, ενώ οι εμπορικές κυρώσεις της Δύσης ουσιαστικά ακυρώνονται μέσω της τουρκικής εμπορικής οδού. Ο ρόλος της γειτονικής χώρας στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης ενισχύεται και η τουρκική ηγεσία αποτελεί τον προνομιακό συνομιλητή όλων των πλευρών (Ρώσων, Δυτικών και Ουκρανών). Την ίδια στιγμή, ωστόσο, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί σχεδιάζουν την εξέλιξη των υπερατλαντικών δομών ασφάλειας παρακάμπτοντας, πολιτικά και επιχειρησιακά, την Τουρκία. Η ανάδειξη του ρόλου της Αλεξανδρούπολης, στον σχεδιασμό αυτό, κάθε άλλο παρά τυχαία είναι. Με εξαίρεση τη Μεγάλη Βρετανία, δεν υπάρχει πλέον ισχυρή ευρωπαϊκή χώρα που να συνεργάζεται στενά με την Τουρκία, στον τομέα της άμυνας. Αλλά και σε ό,τι αφορά στα ενεργειακά, η επανάκαμψη του αγωγού East Med και η διαφαινόμενη μεταστροφή της ελληνικής στάσης για τα εκτιμώμενα κοιτάσματα νοτίως της Κρήτης συνιστούν, πρωτίστως, γεωπολιτικά εγχειρήματα, τα οποία, σταδιακά, απαγκιστρώνουν την Ευρώπη από την τουρκική επιρροή. Μακροπρόθεσμα, επομένως, η τουρκική στάση δύναται να αποδειχθεί εξαιρετικά επιζήμια. 

 

 

 

-Η αναθεωρητική στάση της Ρωσίας σε ποιο βαθμό επηρεάζει τον αναθεωρητισμό της Τουρκίας;

-Δεν πιστεύω πως υπάρχει σύνδεση μεταξύ των δύο αναθεωρητισμών. Ο ρωσικός αναθεωρητισμός πηγάζει από μία λανθασμένη αντίληψη (misperception) των συσχετισμών ισχύος στην Ευρώπη. Η ρωσική ηγεσία αντιλήφθηκε, ορθά, πως η θέση της χώρας στο διεθνές σύστημα επιδεινώνεται σταθερά από το 1990 και εντεύθεν, καθώς δημογραφικοί, τεχνολογικοί και οργανωτικοί παράγοντες οδηγούν τη Ρωσία σε σχετική αποδυνάμωση στον ευρασιατικό χώρο. Η ρωσική ηγεσία επιχείρησε να ανατρέψει αυτή την τάση, με τις επεμβάσεις στη Γεωργία, την Κριμαία, και τη Συρία, αλλά τελικά υπερεκτίμησε τις δυνατότητές της στην Ουκρανία, επιταχύνοντας τελικά την πτώση. Κατά την κρίση του Σουέζ το 1956-57, και η Μεγάλη Βρετανία υπέπεσε στο ίδιο σφάλμα, υπερεκτιμώντας την ισχύ της σε μια προσπάθεια αναστροφής της τάσης αποδυνάμωσης που, επίσης ορθά είχε αντιληφθεί ο Άντονι Ίντεν. 

Αντίθετα, ο αναθεωρητισμός της Τουρκίας πηγάζει από αντικειμενικούς παράγοντες. Άλλοτε ισχυροί δρώντες στη Μέση Ανατολή (Ιράκ, Συρία) έχουν καταρρεύσει, η Ρωσία έχει εν πολλοίς αποσυρθεί από τα Βαλκάνια, και οι ΗΠΑ μειώνουν την παρουσία τους στην Ανατολική Μεσόγειο, εξαιτίας της μετατόπισης του αμερικανικού ενδιαφέροντος στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού. Επιδρώντας ενισχυτικά, ο δημογραφικός και τεχνολογικός δυναμισμός της Τουρκίας δημιούργησε τις προϋποθέσεις μιας μακροχρόνιας, σχεδόν ενστικτώδους, επεκτατικής τάσης η οποία εκφράζεται με τη διαρκή αναβάθμιση των διεκδικήσεων της γείτονος. Σε απλά λόγια, η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας δεν βασίζεται, σε αντίθεση με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, σε λανθασμένο υπολογισμό της ισορροπίας ισχύος, αλλά σε αντικειμενικά ευνοϊκούς, αν όχι επιτακτικούς παράγοντες. Για το λόγο αυτό, ο τουρκικός αναθεωρητισμός αποτελεί ένα βαθιά δομικό, και σε καμία περίπτωση συγκυριακό φαινόμενο.