Πόσο καθαρός είναι ο αέρας που αναπνέουμε; Πόσο επηρεάζει την ποιότητα ζωής μας η ατμοσφαιρική ρύπανση; Στην προσπάθειά της να βελτιώσει τις ζωές των πολιτών της, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προχωρήσει τα τελευταία χρόνια σε μια σειρά σημαντικών μέτρων, με τα οποία επιβλήθηκαν κανόνες, οι οποίοι έφεραν αποτελέσματα. Στο πλαίσιο αυτό, στο τέλος του περασμένου Οκτώβρη η Κομισιόν παρουσίασε μια σειρά από αυστηρότερους κανόνες για τους ρύπους του ατμοσφαιρικού αέρα, των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, καθώς και για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων.

Όπως ανέφερε στη συνέντευξή του στον Φιλελεύθερο ο Βιργκίνιους Σινκέβιτσιους, Επίτροπος για το Περιβάλλον, τους Ωκεανούς και την Αλιεία οι προτάσεις εντάσσονται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας που έχει φιλόδοξο στόχο τη μηδενική ρύπανση έως το 2050. Η ατμοσφαιρική ρύπανση ευθύνεται για σχεδόν 300 000 πρόωρους θανάτους στην Ευρώπη κάθε χρόνο, τονίζει η Επιτροπή. Οι προτεινόμενοι νέοι κανόνες θα μειώσουν, σε βάθος δεκαετίας, κατά περισσότερο από 75% τους θανάτους που συνδέονται με επίπεδα σωματιδίων κύριου ρύπου 2,5 PM, πάνω από τις τιμές που ορίζονται στις κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Ειδική αναφορά στη συνέντευξή του ο Ευρωπαίος Επίτροπος έκανε για την Κύπρο. Όπως είπε ο τόπος μας δεν υπερβαίνει τα όρια που έχουν τεθεί από τις σχετικές ευρωπαϊκές οδηγίες, κάτι που σημαίνει ότι σε γενικές γραμμές αναπνέουμε καθαρό αέρα. Ωστόσο, έχουν καταγραφεί υπερβάσεις στους στόχους που έχουν τεθεί για τα επίπεδα του όζοντος. Το μεγαλύτερο πρόβλημα της Κύπρου, εξήγησε ο Βιργκίνιους Σινκέβιτσιους, είναι η έλλειψη μέσων μαζικής μεταφοράς. Σε συνδυασμό με το γεγονός πως μεγάλο μέρος των αυτοκινήτων που κυκλοφορούν στους κυπριακούς δρόμους είναι παλιά, συμβάλλει στην επιβάρυνση της ποιότητας του αέρα που αναπνέουμε. Πρότασή του είναι όπως ο τόπος μας αξιοποιήσει τα ευρωπαϊκά κονδύλια και τα μέτρα που προτείνει η Κομισιόν δίνοντας έμφαση στις πράσινες δημόσιες συγκοινωνίες και την υποστήριξη υποδομών όπως το ποδήλατο και το τραμ που είναι φιλικές προς το περιβάλλον. 

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Οι ενεργειακοί σχεδιασμοί στην περιοχή και η Κύπρος

-Τι είναι το πακέτο για την πολιτική καθαρού αέρα και γιατί είναι σημαντικό για την Ευρωπαϊκή Ένωση; Τι είδους θετική πρόοδο για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης οραματίζεστε για το μέλλον;

-Η προτεινόμενη αναθεώρηση των οδηγιών για την ποιότητα του αέρα θα καθορίσει ενδιάμεσα τα ευρωπαϊκά πρότυπα ποιότητας για τον αέρα για το 2030, ενώ παράλληλα θα θέσει την Ευρωπαϊκή Ένωση σε τροχιά εκπομπών μηδενικών ρύπων αλλά και μόλυνσης το αργότερο μέχρι το 2050. Οι προτάσεις μας βασίζονται σε ενδελεχή εκτίμηση των επιπτώσεών τους στην υγεία μας. Οι στόχοι συνάδουν με την πρόοδο που οραματιζόμαστε για το μέλλον. Για τον σκοπό αυτό, προτείνουμε μια τακτική αναθεώρηση των προτύπων ποιότητας του αέρα και την επαναξιολόγησή τους, λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία, καθώς και τις κοινωνικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Προτείνουμε όπως η ετήσια οριακή τιμή για την κύρια πηγή ρύπων, τα λεπτά σωματίδια (PM2,5) να μειωθεί περισσότερο από το μισό.

Μαζί με τις άλλες πολιτικές της ΕΕ, η προτεινόμενη οδηγία θα μειώσει τον αριθμό των πρόωρων θανάτων που αποδίδονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση κατά περισσότερο από 75% μέσα σε δέκα χρόνια. Περισσότεροι από 300.000 Ευρωπαίοι πεθαίνουν κάθε χρόνο πρόωρα λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, επομένως μιλάμε εδώ για τεράστιο αριθμό ζωών που θα μπορούσαν να σωθούν. Επιπλέον, θα μειωθεί και ο βαθμός νόσησης των ασθενειών που προκαλούνται ή επιδεινώνονται από την ατμοσφαιρική ρύπανση, όπως οι αναπνευστικές παθήσεις, αλλά και οι καρδιοπάθειες. Αυτό θα ωφελήσει ιδιαίτερα τις πιο ευαίσθητες και ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Ταυτόχρονα, το πακέτο θα μειώσει τη ζημιά στο περιβάλλον που προκαλείται από την ατμοσφαιρική ρύπανση. Τα οφέλη για την οικονομία και την κοινωνία υπερτερούν του κόστους κατά τουλάχιστον επτά φορές. Η ατμοσφαιρική ρύπανση κοστίζει στην οικονομία της ΕΕ δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως λόγω του κόστους για την υγεία, των ζημιών στα κτίρια, στα οικοσυστήματα, στις αποδόσεις των καλλιεργειών και στα δάση. 

-Ποια είναι τα σημεία κλειδιά των ευρωπαϊκών προτάσεων;

-Η προτεινόμενη αναθεώρηση θα διασφαλίσει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα ευθυγραμμίζεται ακόμη περισσότερο με τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, που βασίζονται σε επιστημονικές αποδείξεις για τις επιπτώσεις του μολυσμένου αέρα στην υγεία. Η αναθεώρηση θα διασφαλίσει ότι οι άνθρωποι που υφίστανται βλάβες στην υγεία τους από την ατμοσφαιρική ρύπανση θα έχουν το δικαίωμα αποζημίωσης σε περίπτωση παραβίασης των κανόνων της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα. Οι βελτιωμένοι κανόνες για την παρακολούθηση της ποιότητας του αέρα θα καταστήσουν δυνατό τον πιο στενό έλεγχο της συμμόρφωσης με τα πρότυπα. Επίσης, θα συμβάλουν σε χαμηλότερα επίπεδα συγκέντρωσης επιβλαβών σωματιδίων στον αέρα και θα υποστηρίξουν αποτελεσματικότερη δράση για την πρόληψη και την αντιμετώπιση παραβιάσεων των προτύπων. Η προτεινόμενη νομοθεσία θα στηρίξει πιο αποτελεσματικά τις τοπικές αρχές στην επίτευξη των στόχων τους να έχουν καθαρότερο αέρα. Επιπρόσθετα, εκτός από την αντιμετώπιση των υπερβάσεων των προτύπων ποιότητας του αέρα, η πρόταση απαιτεί προληπτικά σχέδια όταν υπάρχει κίνδυνος υπέρβασης μιας οριακής τιμής το 2030. Θα διασφαλίσει, ταυτόχρονα, την καλύτερη ενημέρωση του κοινού σχετικά με την ποιότητα του αέρα.

–Ποιες είναι οι πιο επικίνδυνες μολύνσεις και ποιες είναι οι επιπτώσεις τους στην υγεία των Ευρωπαίων πολιτών;

-Ένας στους οκτώ πρόωρους θανάτους στην ΕΕ σχετίζεται με την κακή ποιότητα του περιβάλλοντος. Η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί γύρω στις 300,000 θανάτους κάθε χρόνο. Επηρεάζει τους πάντες, περισσότερο όμως τα παιδιά, τις εγκύους, τους ηλικιωμένους και τις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού. Άνθρωποι από χαμηλότερο κοινωνικο-οικονομικό υπόβαθρο έχουν αυξημένο κίνδυνο έκθεσης σε μόλυνση του αέρα.

Επίσης, συχνά οι φτωχότεροι άνθρωποι είναι πιθανόν να ζουν κοντά σε πολυάσχολους δρόμους ή βιομηχανικές περιοχές και έτσι είναι περισσότερο εκτεθειμένοι στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Επιπλέον, ένας στους πέντε Ευρωπαίους ζουν σε περιοχές με επικίνδυνα επίπεδα ηχορύπανσης. Η ρύπανση των υδάτων μπορεί να έχει αντίκτυπο στην υγεία μέσω του μολυσμένου πόσιμου νερού που εξάγεται από υπόγεια ή επιφανειακά ύδατα. Τα κράτη μέλη αναφέρουν ότι η ποιότητα του πόσιμου νερού που παρέχεται στους Ευρωπαίους πολίτες είναι υψηλή. Επιπλέον, η Νέα Οδηγία για το Πόσιμο Νερό πρέπει να μεταφερθεί στην εθνική νομοθεσία έως τις 12 Ιανουαρίου 2023.

Με στόχο να ληφθούν καλύτερα υπόψη οι κίνδυνοι για την υγεία, θα τεθούν υπό παρακολούθηση περισσότερα συστατικά του νερού. Τα κράτη μέλη θα εφαρμόσουν μια προσέγγιση βάσει κινδύνου για την παρακολούθηση, προκειμένου να επιτραπεί η εστίαση των πόρων στους τομείς υψηλότερου κινδύνου και σχεδιάζονται μέτρα για την εναρμόνιση των προτύπων για τα υλικά που έρχονται σε επαφή με το πόσιμο νερό. Να ληφθεί υπόψη ότι η κολύμβηση σε μολυσμένα νερά αποτελούν ένα επιπλέον κίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Να σημειωθεί ότι η ποιότητα νερών κολύμβησης στην Ευρώπη είναι γενικά καλή, λόγω της επιτυχούς εφαρμογής σχετικής οδηγίας, αφού γίνονται σχολαστικοί έλεγχοι με βαθμολογίες κάθε χρόνο. 

Μεγάλο το περιθώριο δράσης για την Κύπρο

-Μπορείτε να μας μιλήσετε ειδικά για τη μόλυνση του αέρα στην Κύπρο; Έχετε κάποιες εισηγήσεις για το νησί; Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να μειωθεί η ατμοσφαιρική ρύπανση;

-Η Κύπρος στο παρόν σημείο δεν υπερβαίνει τα όρια που έχουν τεθεί από τις σχετικές ευρωπαϊκές οδηγίες. Ωστόσο, έχουν καταγραφεί υπερβάσεις στους στόχους που έχουν τεθεί για τα επίπεδα του όζοντος. Παρά τη μείωση των εκπομπών ρύπων που έχει επιτευχθεί από το 1990 και μετά η Κύπρος, πρέπει να λάβει επιπρόσθετες προσπάθειες σε ό,τι αφορά τις δεσμεύσεις της για τη μείωση των εκπομπών που ορίζονται από την Οδηγία για τα εθνικά όρια εκπομπών ρύπων για τα έτη 2020 έως 2029 και από το 2030 και μετά.

-Τι μπορεί να κάνει μια χώρα όπως η Κύπρος με υψηλή χρήση ιδιωτικών αυτοκινήτων και πολύ μικρή χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς;

-Το περιθώριο δράσης είναι μεγάλο. Με βάση την οδηγία για τα εθνικά όρια εκπομπών ρύπων, μπορούν να υιοθετηθούν μέτρα που να ενισχύσουν τις μαζικές μεταφορές, καθώς μόνο μια μειοψηφία επιβατών χρησιμοποιεί λεωφορεία και δεν υπάρχουν διαθέσιμοι σιδηρόδρομοι ή τραμ. Η Κύπρος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα ιδιωτικά αυτοκίνητα και έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ιδιοκτησίας αυτοκινήτων στον κόσμο με περισσότερα από 600 αυτοκίνητα ανά 1.000 κατοίκους και πολύ χαμηλή χρήση πράσινων μεταφορών. Ως εκ τούτου, οι επενδύσεις για την προώθηση της πολυτροπικής αστικής κινητικότητας, στο πλαίσιο των στρατηγικών βιώσιμης αστικής κινητικότητας, ιδίως στη Λευκωσία, θα πρέπει να στοχεύουν σε εύκολα προσβάσιμη και βιώσιμη δημόσια μεταφορά. Αυτό περιλαμβάνει τις δημόσιες συγκοινωνίες με χαμηλό εκπομπών άνθρακα και άλλα μέσα μεταφοράς που δεν βασίζονται σε ορυκτά, καθώς και την υποστήριξη επενδύσεων σε υποδομές, όπως τραμ ή λεωφορεία και υποδομές φιλικές προς το ποδήλατο.

Eφικτή η απεξάρτηση από Ρωσία

-Είναι εφικτή η ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία; Και τι αυτό σημαίνει για την εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας;

-Οπωσδήποτε είναι εφικτή. Πέρσι η ΕΕ εισήγαγε το 45% του φυσικού αερίου που χρησιμοποιούσε από τη Ρωσία, φέτος αυτό το ποσοστό έπεσε σε μόλις 9%, ενώ είναι πιθανόν να μειωθεί ακόμη περισσότερο μέχρι το τέλος του χρόνου. Αυτό έχει επιτευχθεί με ένα συνδυασμό μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου, (καλύτερη ενεργειακή απόδοση, αύξηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας) και αυξημένων εισαγωγών από εναλλακτικούς προμηθευτές. Αυτοί είναι οι κύριοι πυλώνες που περιγράφονται στην πρωτοβουλία REPowerEU που έχει σχεδιαστεί για να μειώσει την εξάρτησή μας από τις εισαγωγές ρωσικών ορυκτών καυσίμων. Συγκεκριμένα, έχουμε δει περισσότερο φυσικό αέριο μέσω αγωγών να προέρχεται από χώρες όπως η Νορβηγία, το Αζερμπαϊτζάν και η Αλγερία. Καταγράφηκε επίσης σημαντική στροφή προς το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG). Αυτό βρίσκεται σε πλήρη ευθυγράμμιση με τις φιλοδοξίες και τις επιδιώξεις της ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και των στόχων να καταστούμε ουδέτεροι μέχρι το 2050. Στην πραγματικότητα, αυτό που επιδιώκουμε είναι να αυξηθούν οι στόχοι ενεργειακής απόδοσης και χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για το 2030, προχωρώντας περισσότερο από ό,τι πρότεινε η Επιτροπή στη δέσμη μέτρων για το κλίμα Fit for 55 που κατατέθηκε πέρσι. Με λίγα λόγια η εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας είναι ένα από τα πιο σημαντικά μέτρα για να μειωθεί η εξάρτηση από τις ρωσικές εισαγωγές. 

-Ποια είναι η απάντησή σας σε αυτούς που υποστηρίζουν πως οι περιβαλλοντικοί στόχοι της ΕΕ πρέπει να περιοριστούν, ώστε να αντιμετωπιστεί η ευρωπαϊκή και ενεργειακή κρίση;

-Υποστηρίζουμε πλήρως στους στόχους μας για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% μέχρι το 2030 και για επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Η κλιματική κρίση βρίσκεται μπροστά μας και το κόστος της αδράνειας θα ήταν πολύ υψηλό. Το REPowerEU είναι το σχέδιό μας για τη βελτίωση της ενεργειακής ασφάλειάς μας χωρίς να θίγονται οι φιλοδοξίες μας για το κλίμα. Ενώ ορισμένα κράτη μέλη χρειάστηκε να στραφούν στα παραδοσιακά ορυκτά καύσιμα ως βραχυπρόθεσμη λύση απέναντι στις αυξήσεις στην ενέργεια, η ΕΕ έχει δεσμευτεί και ουσιαστικά είναι νομικά υποχρεωμένη να πετύχει τους μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους της για την κλιματική αλλαγή. Ας μην ξεχνάμε ότι η αύξηση των επενδύσεών μας στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στην ενεργειακή απόδοση θα συμβάλει επίσης στο να κάνουμε την ενέργειά μας πιο προσιτή και πιο ανεξάρτητη από τις εισαγωγές. Συνολικά, η επιδίωξή μας για ενεργειακή ασφάλεια συμβαδίζει με τις προσπάθειές μας να ενισχύσουμε τη δράση μας για το κλίμα και να επιταχύνουμε την πράσινη μετάβαση.

Το κυκλοφοριακό επιβαρύνει την ατμόσφαιρα

-Αναπνέουμε καθαρό αέρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Ποιες χώρες ή περιοχές αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο πρόβλημα;

-Χάρη στην ευρωπαϊκή νομοθεσία ο αέρας που αναπνέουμε στην Ευρώπη έχει βελτιωθεί σε μεγάλο βαθμό. Από το 2008 η ευρωπαϊκή πολιτική για τον καθαρό αέρα μείωσε τις υπερβάσεις σωματιδίων (PM) κατά 50%. Σήμερα, 70% λιγότεροι πρόωροι θάνατοι αποδίδονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση, σε σύγκριση με τη δεκαετία του 1990. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό. Είναι προφανές ότι η κατάσταση του αέρα στα κράτη μέλη ποικίλλει. Επίσης, ποικίλλει ανάλογα με τους ρύπους που εξετάζουμε. Όσον αφορά τα λεπτά σωματίδια (PM2,5), τον ρύπο που κατά τεκμήριο έχει τις μεγαλύτερες επιπτώσεις στην υγεία, βλέπουμε τις υψηλότερες συγκεντρώσεις να καταγράφονται στη βόρεια Ιταλία και σε ορισμένες χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Τα υψηλά επίπεδα λεπτών (PM2,5) και χονδροειδών σωματιδίων (PM10) στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη οφείλονται κυρίως στη χρήση ορυκτών καυσίμων καθώς και ότι μεγάλο μέρος των ιδιωτικών αυτοκίνητων είναι πεπαλαιωμένος. Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις διοξειδίου του αζώτου (NO2) εμφανίζονται σε όλη την Ευρώπη κυρίως σε πόλεις με μεγάλο κυκλοφοριακό πρόβλημα. Το 2020 οι υψηλότερες συγκεντρώσεις όζοντος (Ο3) βρέθηκαν στην κεντρική Ευρώπη, σε ορισμένες μεσογειακές χώρες και στην Πορτογαλία. Χάρη στην πρόταση της Επιτροπής για νέους κανόνες για την ποιότητα του αέρα που κατατέθηκε στις 25 Οκτωβρίου, είμαστε βέβαιοι ότι η κατάσταση θα είναι πολύ καλύτερη το 2030.

Στροφή στο υδρογόνο και μεγαλύτερη έμφαση στις ΑΠΕ

-Λόγω και του αυξημένου ενεργειακού κόστους, προβλέπεται πως φέτος οι Ευρωπαίοι σε μεγάλο βαθμό θα στραφούν στα τζάκια, τις σόμπες και την καύση ξύλων. Πιστεύετε πως αυτό θα έχει μεγάλες επιπτώσεις στην ποιότητα του αέρα; Μπορεί η ΕΕ να κάνει κάτι για αυτό;

-Εξαιτίας της αλματώδους αύξησης των τιμών ενέργειας, προβλέπουμε πως τους επόμενους μήνες αρκετοί καταναλωτές θα αναζητήσουν εναλλακτικές πηγές θέρμανσης, όπως ο άνθρακας και τα ξύλα. Αυτό μπορεί να έχει μακροπρόθεσμα επιπτώσεις στην ποιότητα του αέρα. Αυτό όμως που είναι πιο σημαντικό είναι να διασφαλίσουμε πως οι εναλλακτικές λύσεις που προκαλούν μόλυνση, θα χρησιμοποιηθούν ως ύστατη λύση και για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Δεν πρέπει να ξεχνούμε πως η μόλυνση του αέρα μας επηρεάζει όλους, ειδικά τους πιο ευάλωτους, συμπεριλαμβανομένων των χαμηλότερων οικονομικά στρωμάτων και όσων υποφέρουν από χρόνιες παθήσεις. Για αυτό ξεκάθαρα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τόσο την ενεργειακή κρίση όσο και τη μόλυνση του αέρα. 

Υπάρχουν, πάντως δράσεις για να αναλάβουμε. Βραχυπρόθεσμα, θέλουμε να επαναφέρουμε τον έλεγχο των τιμών της ενέργειας, να διασφαλίσουμε επαρκή αποθήκευση φυσικού αερίου πριν από αυτόν τον χειμώνα και να προωθήσουμε έκτακτα μέτρα εκεί που χρειάζεται. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τόσο την ενεργειακή κρίση όσο και την ατμοσφαιρική ρύπανση. Τα καλά νέα είναι ότι αυτό είναι εφικτό. Για παράδειγμα, ενώ θα είναι δύσκολο να μονώσουμε καλύτερα όλα τα σπίτια για αυτόν τον χειμώνα, αυτός είναι ξεκάθαρα ένας στόχος που πρέπει να επιδιώξουμε περαιτέρω. Μεσοπρόθεσμα, πιστεύουμε ότι πολλές από αυτές τις ανησυχίες θα αντιμετωπιστούν με την έμφαση που δίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για παράδειγμα στις ανακαινίσεις, (μόνωση σπιτιού, παράθυρα με τριπλά τζάμια, αντλίες θερμότητας), με τα κράτη μέλη να ενθαρρύνονται να χρησιμοποιήσουν αυτές τις λύσεις. 

Επιπλέον, θέλουμε να επιταχύνουμε την εξάπλωση του υδρογόνου και να ενισχύσουμε τη δράση μας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την απαλλαγή από τις ρυπογόνες εκπομπές. Και εδώ μπαίνουν τα αυστηρότερα πρότυπα ποιότητας του αέρα για το 2030. Απλώς σκεφτείτε από πού προέρχεται το μεγαλύτερο μέρος ατμοσφαιρικής ρύπανσης, από την καύση ορυκτών και στερεών καυσίμων. Έτσι, η καλύτερη μόνωση των κτηρίων μας και η χρήση καθαρών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα μειώσει τους λογαριασμούς ενέργειας, θα εξασφαλίσει τον ενεργειακό μας εφοδιασμό και θα μειώσει την ατμοσφαιρική ρύπανση.