Διφορούμενα σώματα

Η έκθεση στο NEME Arts Center στη Λεμεσό επιχειρεί να ψηλαφίσει έναν προβληματισμό περίπλοκο και ανεξάντλητο: Τη μετα-πρόσληψη του φύλου ιστορικά και κοινωνιολογικά.

Κατά τη Χαλκολιθική περίοδο, εμφανίζεται στην Κύπρο ένας σημαντικός αριθμός ειδωλίων που αποδίδουν με σχηματικό τρόπο την ανθρώπινη μορφή. Καμωμένα από πικρόλιθο ή στεατίτη, έχουν σχήμα σταυρού, ψηλό λαιμό, μεγάλη, επίπεδη κεφαλή με ελαφρά κλίση προς τα πίσω, χέρια σε έκταση και πόδια λυγισμένα. Στα πλείστα το φύλο δεν υποδηλώνεται. Παρόμοια έργα έχουν δημιουργήσει οι αρχαίοι πολιτισμοί, με το ανθρώπινο σώμα να αποτελεί ανά τους αιώνες το βασικό συστατικό της καλλιτεχνικής έμπνευσης.  

«Από την προϊστορία έως και σήμερα, ίσως το πιο προσιτό, απλό, αλλά συνάμα περίπλοκο στοιχείο της φύσης, δηλαδή το ανθρώπινο σώμα, αποτελεί την απόλυτη έδρα για την ταυτότητα και τη δομή κάθε πολιτισμού», αναφέρει η Αρετή Λεοπούλου, επιμελήτρια της έκθεσης «Ambiguous bodies: Τimeless interpretations», η οποία παρουσιάζεται στο Κέντρο Τεχνών NeMe στη Λεμεσό, σε συνεργασία με το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης.

Η έκθεση αποτελεί το ένα μέρος του πρότζεκτ, καθώς προηγήθηκε ημερίδα με θέμα τις ιστορικές προκαταλήψεις των κυπριακών ειδωλίων της Χαλκολιθικής εποχής, με ομιλητές τους Diane Bolger, Ευανθία Τσελίκα και Ντιάνα Γεωργίου. Με αφορμή τα προϊστορικά κυπριακά ειδώλια, και ειδικότερα την αξιοσημείωτη ασάφεια ως προς την ένδειξη φύλου σε αυτά, 13 καλλιτέχνες, ως άλλοι αρχαιολόγοι, κλήθηκαν από την επιμελήτρια να προσεγγίσουν ερμηνευτικά ένα μείζον θέμα που σήμερα απασχολεί τη σύγχρονη (μετα)πολιτισμική θεωρία: Το φύλο, το σώμα ως φορέα του, την αοριστία (ή και την άρνηση) ένδειξης ή αφομοίωσης φύλου, όπως αυτό φαίνεται να διαμορφώνεται εδώ και αιώνες. Η επιλογή που έκανε η Λεοπούλου αφορά μια σειρά έργων από Κύπριους και Έλληνες καλλιτέχνες, που επιχειρούν τις δικές τους εικαστικές αναφορές στα αρχαία ειδώλια, ενώ παραμένουν σαφώς μέσα σε ένα πλαίσιο σύγχρονης και διεπιστημονικής προσέγγισης.

Κατά την επιμελήτρια, «οι ασαφείς (και ανοιχτές σε ερμηνεία) αναπαραστάσεις της αρχαιότητας, μέχρι το τρίτο ρεύμα του φεμινιστικού κινήματος και τον μεταμοντερνισμό, το φύλο, το σώμα, η αοριστία ή ο ορισμός με κάθε πιθανό τρόπο, παραμένουν ζητήματα με συνεχώς ανανεούμενες ερμηνευτικές και κοινωνιολογικές στρατηγικές προσέγγισης».

Αν ανατρέξουμε στην ιστορία της τέχνης, πέραν της απεικόνισης του ανθρώπινου σώματος σε γλυπτικές ή ζωγραφικές μορφές, πολλοί καλλιτέχνες ασχολήθηκαν με το σώμα με διαφορετικούς τρόπους, όπως ο Jackson Pollock και οι καλλιτέχνες της performance art, οι οποίοι επιδιώκουν απελευθέρωση από τα όρια του σώματος, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς και το πολιτικό Balcan Baroque της.

Η έκθεση στο NeMe έχει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, καθώς μέσα από τα έργα των καλλιτεχνών παρουσιάζονται ποικίλες αντιλήψεις που αφορούν τις προσλαμβάνουσες σχετικά με το σώμα, τη σεξουαλικότητα και το φύλο, προκαλώντας καλλιτεχνικές και κοινωνιολογικές συζητήσεις μέσα στο ιστορικό-κοινωνικό περιβάλλον της Μεσογείου: Η Ελίνα Ιωάννου με τα μυστηριώδη πλάσματά της, η Νίκη Καναγκίνη με το καταπληκτικό βίντεο «Τριλογία – Άγγελοι γένους θηλυκού», η Μαρία Λιανού με τα καταπληκτικά αμφίσημα ερωτικά, «φαγώσιμα» έργα της, ο Πανίκος Τεμπριώτης με έναν ροκ-ποπ σκιέρ και η Βάσω Χατζουλή Σεργίου με μια εγκατάσταση η οποία εστιάζει στο μάτι, ένα όργανο του ανθρώπινου σώματος που δεν προσδιορίζει το φύλο. Ο Χαράλαμπος Σεργίου, με ένα group show, φέρνει σε διάλογο γλυπτά των Γκλυν Χιουζ, Ούβε Χάουζ, Ιωάννη, Χριστόφορου Σάββα, ενός ανώνυμου τεχνίτη και του ιδίου. Έργα των Γιάννη Μπαρδάκου, Άκη Καράνη, Βιργινίας Μαστρογιαννάκη, Νατάσας Παπαδοπούλου, Μιχάλη Παπαμιχαήλ και Glitch Artists Collective εξερευνούν άλλες οπτικές του ιδίου θέματος, ενώ στον χώρο προβάλλεται το βίντεο της εικαστικής δράσης του Αλέξανδρου Πλωμαρίτη, που έγινε τη μέρα των εγκαινίων της έκθεσης και στο οποίο αξίζει να σταθεί κανείς με προσοχή.

Η ένστασή μου αφορά το τεχνικό μέρος του στησίματος της έκθεσης: Παρά τις εξαιρετικές εκθέσεις που οργανώνει το Κέντρο Τεχνών ΝeΜe, και οι οποίες εντάσσονται σε ένα νέο πνεύμα, επικεντρωμένο στις σύγχρονες θεωρίες και τη διασταύρωσή τους με τις τέχνες, ο τρόπος  παρουσίασης των έργων χρειάζεται ανανέωση, γιατί αυτά τείνουν να εγκλωβίζονται σε μια καθορισμένα τυπική και προδιαγεγραμμένη διάταξη, που δεν συνάδει με το φρέσκο πνεύμα των έργων. 

* NeMe Arts Centre, Λεμεσός. Μέχρι 3 Ιουνίου.
Η έκθεση θα ταξιδέψει στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης (CACT) τον Ιανουάριο του 2018.