Η ταινία Adolescence έχει προκαλέσει έντονο διάλογο σχετικά με τις αιτίες που οδηγούν έναν έφηβο στη βίαιη συμπεριφορά, ακόμη και σε ακραίες καταστάσεις όπως η ανθρωποκτονία — κάτι που αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη κοινωνική ανησυχία γύρω από την ψυχική υγεία των εφήβων και την αυξανόμενη έλλειψη υποστηρικτικών δικτύων.

Είναι μία ταινία που προβάλει ένα πολύπλοκο και πολύπλευρο θέμα με ένα υπεραπλουστευμένο τρόπο που χρήζει όμως προσοχή και προσεκτική ανάλυση από ειδικούς ψυχικής υγείας.

Από την πλευρά μου, ως ειδικός και επαγγελματίας που εργάζομαι τα τελευταία δύο χρόνια με παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη συμπεριφορά – είτε με είτε χωρίς εκδηλώσεις σκληρότητας – καθώς και με παιδιά που έχουν βιώσει ψυχικά τραύματα, θεωρώ πως η ταινία προσφέρει μια ουσιαστική και διεισδυτική καταγραφή των παραγόντων που συμβάλλουν στη διαμόρφωση τέτοιων συμπεριφορών.

Αναλύοντας προσεκτικά την ταινία, διακρίνονται 7 βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν την εξέλιξη του πρωταγωνιστή:

1.Η κληρονομικότητα και τα προσωπικά χαρακτηριστικά του παιδιού

Η ταινία αναδεικνύει τη σύνδεση ανάμεσα στη βίαιη συμπεριφορά και την κληρονομικότητα. Ο παππούς του πρωταγωνιστή περιγράφεται ως σκληρός και βίαιος, γεγονός που υποδηλώνει μια πιθανή μεταβίβαση επιθετικών προτύπων εντός της οικογένειας. Αν και η βιολογία δεν καθορίζει απόλυτα τη συμπεριφορά, μπορεί να αυξήσει την ευαλωτότητα ενός ατόμου στην ανάπτυξη επιθετικών τάσεων, ιδίως όταν συνυπάρχουν επιβαρυντικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες.

2.Ο ρόλος της οικογένειας

Η εξωτερικά «λειτουργική» οικογένεια του πρωταγωνιστή – με έναν εργατικό πατέρα, μια παρούσα μητέρα και μια αδερφή που συμβάλλει στη συνοχή – πάσχει ουσιαστικά από σοβαρή έλλειψη συναισθηματικής σύνδεσης.

Ο πατέρας, θύμα σωματικής βίας στην παιδική του ηλικία, αποφεύγει να επαναλάβει τα ίδια λάθη. Ωστόσο, καταλήγει στο άλλο άκρο, αποσύροντας τα συναισθήματά του και υιοθετώντας μια στάση ψυχρότητας. Έτσι, το παιδί μεγαλώνει χωρίς ασφαλή δίαυλο επικοινωνίας και υποστήριξης. Η απογοήτευση, η έλλειψη ενσυναίσθησης και η αδυναμία συναισθηματικής εγγύτητας, ειδικά στις πιο κρίσιμες στιγμές, ενισχύουν την απομόνωση του παιδιού.

Ακόμη και στη δυσκολότερη στιγμή του γιου του — όταν κατηγορείται για φόνο — ο πατέρας, αντί να σταθεί δίπλα του με μια αγκαλιά ή μια έκφραση συμπαράστασης, παραμένει σιωπηλός και αποστρέφει το βλέμμα του, γυρίζοντάς του την πλάτη. Αυτή η στάση ενισχύει το ήδη υπάρχον αίσθημα απόρριψης του παιδιού και δημιουργεί ένα βαθύ συναισθηματικό ρήγμα. Ο φόβος της πλήρους απόρριψης από τον άνθρωπο που για εκείνο αποτελούσε πρότυπο και είδωλο, καθιστά αδύνατη την παραδοχή της αλήθειας για το γεγονός.

Επιπλέον, ο τρόπος με τον οποίο ο πατέρας αντιμετωπίζει τις γυναίκες – όπως τον αντιλαμβάνεται ο γιος του – διαμορφώνει αρνητικά τις αντιλήψεις του για τις διαπροσωπικές σχέσεις. Η μητέρα, αν και παρούσα, δεν φαίνεται να έχει έναν στενό συναισθηματικό δεσμό με το παιδί. Σε ορισμένα σημεία της ταινίας, το ίδιο το παιδί περιγράφει μια σκηνή όπου ο πατέρας φώναξε στη μητέρα του, και εκείνο – μαζί με την αδερφή του – άρχισαν να γελούν. Η περιγραφή αυτής της εμπειρίας με σχεδόν ουδέτερο ή και αποστασιοποιημένο τόνο υποδηλώνει ότι μέσα στην οικογένεια δεν υπήρχε ουσιαστική επεξεργασία των δυσκολιών, ούτε χώρος για την αναγνώριση και έκφραση των πραγματικών συναισθημάτων.

3.Το σχολικό περιβάλλον

Το σχολείο του πρωταγωνιστή χαρακτηρίζεται από ένταση και απουσία θετικού παιδαγωγικού πλαισίου. Οι εκπαιδευτικοί αποτυγχάνουν να δημιουργήσουν σχέσεις εμπιστοσύνης με τους μαθητές, συχνά επιλέγοντας αυταρχικές ή αδιάφορες στάσεις, που εντείνουν το αίσθημα αποξένωσης και ματαίωσης.

Παράλληλα, παρατηρούνται στοιχεία σχολικού εκφοβισμού και επιθετικότητας μεταξύ των μαθητών, τα οποία δεν αντιμετωπίζονται με συστημικότητα. Το σχολείο, αντί να λειτουργεί ως προστατευτικός και προληπτικός μηχανισμός, καταλήγει να ενισχύει τις ανισότητες και να χάνει την ευκαιρία για ουσιαστική παρέμβαση.

Η σημασία της έγκαιρης παρέμβασης είναι καθοριστική: το σχολείο οφείλει να καλλιεργεί από νωρίς στα παιδιά αξίες όπως ο σεβασμός, η συνεργατικότητα, η ενσυναίσθηση και η ατομική ευθύνη. Κρίσιμος είναι και ο ρόλος της διεύθυνσης: ένας διευθυντής με αυτοπεποίθηση και ουσιαστική σχέση με μαθητές και προσωπικό, μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος.

Ο Βρετανός Πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ υποστήριξε την πρωτοβουλία να προβληθεί η σειρά δωρεάν στα δευτεροβάθμια σχολεία του Ηνωμένου Βασιλείου, Αν το συγκεκριμένο έργο ενταχθεί στο σχολικό πλαίσιο, χρειάζεται μεγάλη προσοχή ώστε η προβολή του να συνοδεύεται από σωστή και εμπεριστατωμένη ανάλυση των κοινωνικών φαινομένων που αναδύονται μέσα από αυτό. Συστήνεται έντονα η παρουσία ειδικών ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια και μετά την προβολή, καθώς η θεματολογία του έργου είναι πιθανό να φέρει στην επιφάνεια προσωπικά βιώματα ή τραυματικές εμπειρίες άλλων παιδιών και εφήβων. Χωρίς την κατάλληλη συναισθηματική στήριξη και καθοδήγηση από εξειδικευμένους επαγγελματίες, ενδέχεται να προκληθεί σύγχυση, άγχος ή φόβος στους μαθητές, γεγονός που καθιστά επιτακτική τη συνδυασμένη προβολή με οργανωμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη ψυχοεκπαιδευτική παρέμβαση.

4.Η επίδραση του διαδικτύου

Το διαδίκτυο λειτουργεί ως ενισχυτικός παράγοντας, όχι ως πρωτογενής αιτία επιθετικότητας. Σε περιπτώσεις όπου απουσιάζουν ή είναι ανεπαρκείς οι σταθερές αξίες, οι κανόνες και οι υποστηρικτικές δομές από το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον, η ανεξέλεγκτη ή αλόγιστη χρήση του διαδικτύου μπορεί να επιδεινώσει τις ήδη υπάρχουσες ψυχοκοινωνικές δυσκολίες των παιδιών και των εφήβων. Ειδικότερα, το διαδίκτυο, μέσω της αφιλτράριστης προβολής εικόνων και μηνυμάτων, όταν απουσιάζει η απαραίτητη ψυχοεκπαίδευση και η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης σχετικά με το περιεχόμενο που προβάλλεται, μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά τη διαμόρφωση της προσωπικής και κοινωνικής ταυτότητας καθώς και τις αντιλήψεις ενός εφήβου, ο οποίος βρίσκεται σε μια κρίσιμη αναπτυξιακή περίοδο αναζήτησης της ταυτότητάς του. Επομένως, είναι ιδιαίτερα σημαντικό η αστυνομία να επενδύσει, σε συνεργασία με την οικογένεια και το σχολείο, στην κατάλληλη ψυχοεκπαίδευση των νέων σχετικά με την ασφαλή, υπεύθυνη και συνειδητή χρήση του διαδικτύου.

5.Η σημασία του θεραπευτικού πλαισίου

Ένα από τα πιο κρίσιμα στοιχεία της ταινίας είναι η παρουσία μιας ψυχολόγου που καταφέρνει να αναδείξει τον πραγματικό συναισθηματικό κόσμο του παιδιού. Ωστόσο, η ξαφνική αποχώρησή της διακόπτει απότομα τη θεραπευτική διαδικασία, ενισχύοντας το αίσθημα εγκατάλειψης. Παράλληλα, ορισμένοι επαγγελματίες της μονάδας δείχνουν αδιαφορία, υπονομεύοντας την αποκατάσταση της ψυχικής υγείας.

6.Ο ρόλος της κοινότητας

Η κοινότητα, στην ταινία, δυσκολεύεται να δείξει κατανόηση. Η οικογένεια του παιδιού γίνεται αντικείμενο σχολιασμού και περιθωριοποίησης. Φαινόμενα εκφοβισμού συνεχίζονται, δείχνοντας ότι η κοινωνία δεν είναι πάντα έτοιμη να συμπεριλάβει το διαφορετικό – είτε αυτό έχει να κάνει με δύσκολο παρελθόν, είτε με κοινωνικοοικονομικές ή πολιτισμικές διαφορές.

Χρειαζόμαστε κοινότητες που να στέκονται δίπλα στους ανθρώπους, με αλληλεγγύη και διάθεση για αποδοχή. Η συμπερίληψη δεν είναι πολυτέλεια, αλλά προϋπόθεση υγιούς κοινωνικής ζωής.

7.Ατομικά χαρακτηριστικά

Η ταινία παρουσιάζει και ορισμένα προσωπικά χαρακτηριστικά του εφήβου που σχετίζονται με την εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς. Ο πρωταγωνιστής εμφανίζει συναισθηματική αποστασιοποίηση, εσωστρέφεια, δυσκολία διαχείρισης του θυμού και έλλειψη εναισθησίας. Αυτά τα χαρακτηριστικά, όταν μένουν ανεπεξέργαστα, μπορούν να οδηγήσουν σε εκρήξεις θυμού ή ακόμα και πράξεις βίας, ιδιαίτερα όταν ενισχύονται από ένα περιβάλλον που δεν προσφέρει στήριξη ή αποδοχή.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε πως και αυτά τα ατομικά χαρακτηριστικά αποτελούν απόρροια των συστημικών παραγόντων που περιγράφτηκαν προηγουμένως – της οικογένειας, του σχολείου, της κοινότητας και του γενικότερου κοινωνικού πλαισίου. Παρά τη συστημική τους ρίζα, χρειάζεται να τύχουν θεραπείας και σε ατομικό επίπεδο, μέσα από παρεμβάσεις που στοχεύουν στην ενίσχυση της αυτορρύθμισης, της συναισθηματικής κατανόησης και της προσωπικής ενδυνάμωσης. Ιδανικά, η θεραπεία αυτή πρέπει να γίνεται στο πλαίσιο της κοινότητας, όπου το άτομο παραμένει ενταγμένο και μπορεί να επανεκπαιδευτεί μέσα από σχέσεις, δομές και υποστήριξη. Όμως, σε ακραίες περιπτώσεις εφηβικής βίας – όπως αυτή που παρουσιάζεται στην ταινία – η θεραπευτική ανάπλαση της προσωπικότητας εντός ενός πλαισίου ασφαλούς κράτησης μπορεί να αποτελέσει την έσχατη λύση, προκειμένου να προστατευθεί τόσο ο ίδιος ο έφηβος όσο και η κοινότητα.

Συμπεράσματα ανά Φορέα

Οικογένεια: Η οικογένεια αποτελεί τον πρώτο και πιο καθοριστικό χώρο ανάπτυξης του παιδιού. Η παρουσία συναισθηματικών δεσμών, ανοιχτής επικοινωνίας και αποδοχής είναι βασική προϋπόθεση για τη διαμόρφωση μιας υγιούς προσωπικότητας. Όταν οι γονείς δεν αναγνωρίζουν ή απορρίπτουν τα συναισθήματα του παιδιού, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση, ματαίωση και εν τέλει, παραβατικότητα. Η ενίσχυση της γονεϊκής επάρκειας μέσα από καθοδήγηση και ψυχοεκπαίδευση είναι αναγκαία.

Κοινότητα: Η κοινότητα χρειάζεται να λειτουργεί υποστηρικτικά, αποφεύγοντας την περιθωριοποίηση και τον στιγματισμό. Σε περιπτώσεις κρίσεων ή ακραίων συμπεριφορών, η κοινότητα καλείται να διατηρήσει την ανθρωπιά της, προάγοντας τη συμπερίληψη, την αλληλεγγύη και την ενεργή συμμετοχή των μελών της. Ο κοινωνικός αποκλεισμός δεν αποτελεί λύση – αντίθετα, διαιωνίζει τα προβλήματα.

Σχολείο: Το σχολείο είναι ο δεύτερος πιο σημαντικός πυλώνας διαπαιδαγώγησης. Πρέπει να καλλιεργεί ένα ασφαλές, σταθερό και υποστηρικτικό περιβάλλον. Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να εκπαιδεύονται ώστε να αναγνωρίζουν έγκαιρα σημάδια δυσκολιών και να ανταποκρίνονται με συνέπεια. Οι διευθύνσεις των σχολείων καλούνται να λειτουργούν ως ηγέτες που εμψυχώνουν και εμπνέουν.

Θεραπευτικές παρεμβάσεις: Η ψυχική υγεία είναι θεμέλιος λίθος για την πρόληψη και αποκατάσταση της παραβατικότητας. Οι παρεμβάσεις χρειάζεται να γίνονται με συνέπεια, συνέχεια και ενσυναίσθηση. Ιδανικά, να προσφέρονται εντός της κοινότητας, σε συνεργασία με οικογένεια και σχολείο. Όμως, σε ακραίες περιπτώσεις, η θεραπεία εντός ασφαλούς κράτησης μπορεί να αποτελέσει μια τελευταία ευκαιρία για αναπλαισίωση της προσωπικότητας και επανένταξη.

Αστυνομία και νομικές υπηρεσίες: Οι αρμόδιες αρχές οφείλουν να λειτουργούν όχι μόνο τιμωρητικά, αλλά και παιδαγωγικά. Η προσέγγιση του εφήβου πρέπει να είναι προστατευτική, με στόχο την αποκατάσταση και όχι την «ταπελοποίηση» του. Η εξειδίκευση στις αναπτυξιακές ανάγκες των εφήβων είναι κρίσιμη.

Υπηρεσίες κοινωνικής ευημερίας: Οφείλουν να λειτουργούν ως γέφυρα ανάμεσα στο παιδί, την οικογένεια και το κράτος. Η έγκαιρη ανίχνευση κινδύνου, η διασύνδεση υπηρεσιών και η σταθερή υποστήριξη αποτελούν βασικές παραμέτρους για την πρόληψη και την επανένταξη.

Συμπερασματικά

Η Adolescence δεν είναι απλώς μια ταινία για τη βία των εφήβων. Είναι μια πολυεπίπεδη κοινωνική ανάλυση, που φωτίζει πώς η προσωπικότητα, η οικογένεια, το σχολείο, η κοινότητα και τα μέσα τεχνολογίας συνδιαμορφώνουν την πορεία ενός νέου.

Αν καταφέρουμε να διαμορφώσουμε ένα περιβάλλον όπου τα παιδιά νιώθουν ασφαλή, κατανοητά και αποδεκτά, τότε μπορούμε πραγματικά να προλάβουμε την απομόνωση, τη βία και την εσωστρέφεια που συχνά οδηγεί σε ακραίες συμπεριφορές. Ο ρόλος των ενηλίκων – γονέων, εκπαιδευτικών και επαγγελματιών ψυχικής υγείας – είναι να θεμελιώσουν αυτό το περιβάλλον πάνω στην ενσυναίσθηση, τη συνέπεια και, πάνω απ’ όλα, την άνευ όρων αγάπη.

Παρά τη σκοτεινή θεματολογία της, η ταινία Adolescence αφήνει χώρο για ελπίδα. Ο πρωταγωνιστής, μέσα από μια πορεία αυτογνωσίας και δημιουργικής έκφρασης, καταφέρνει να επανασυνδεθεί με πιο υγιή και φωτεινά στοιχεία του εαυτού του. Και ο πατέρας, έστω καθυστερημένα, κάνει ένα βήμα προς τη συναισθηματική επανένωση. Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: η αλλαγή είναι δυνατή όταν υπάρχουν πρόσωπα και πλαίσια που μπορούν να σταθούν με σταθερότητα, αποδοχή και αγάπη δίπλα στο παιδί.

Παιδοψυχίατρος
Διευθύντρια Κέντρου Ημέρας “Πάντων Χαρά”.