116.324 συμπολίτες μας υποφέρουν από ενεργειακή φτώχεια. Η Κύπρος βρίσκεται στην τρίτη θέση στην ΕΕ με την ακριβότερη τιμή ενέργειας.
Η τωρινή ενεργειακή ακρίβεια οφείλεται σε τρεις παράγοντες:
H κυπριακή ηλεκτροπαραγωγή βασίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου σε εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα, κυρίως πετρέλαιο. Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε άνοδος των διεθνών τιμών μεταφέρεται απευθείας στον καταναλωτή. Πράγματι, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Eurostat, το πρώτο εξάμηνο του 2024 η μέση τιμή ηλεκτρικού ρεύματος στα κυπριακά νοικοκυριά διαμορφώθηκε γύρω στα 32,7 σεντ ανά κιλοβατώρα, έναντι 28,9 σεντ κατά μέσο όρο στην ΕΕ. Η Κύπρος συγκαταλέγεται, έτσι, μεταξύ των πιο ακριβών αγορών ρεύματος στην Ευρώπη.
Πληρώνουμε αμαρτίες
Η ενεργειακή απομόνωση της χώρας επιτείνει το πρόβλημα. Η Κύπρος διαθέτει ένα απομονωμένο δίκτυο ηλεκτρισμού, χωρίς διασύνδεση με τα ευρωπαϊκά δίκτυα. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει δυνατότητα εισαγωγής φθηνότερης ηλεκτρικής ενέργειας από γειτονικές χώρες, όπως π.χ. η Ελλάδα ή το Ισραήλ.
Παράλληλα, η καθυστέρηση στην εισαγωγή φυσικού αερίου ως καυσίμου ηλεκτροπαραγωγής έχει κόστος. Η μετάβαση σε φυσικό αέριο –που εκπέμπει λιγότερους ρύπους από το πετρέλαιο– έχει ήδη καθυστερήσει σημαντικά: σύμφωνα με πληροφορίες, δοκιμαστική χρήση φυσικού αερίου στους κυπριακούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής δεν αναμένεται πριν το φθινόπωρο του 2026. Αν καθυστερήσει κι άλλο η χρήση του, η χώρα θα συνεχίσει να πληρώνει πανάκριβα δικαιώματα εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα – περίπου €300 εκατ. ετησίως – επιβαρύνοντας το κόστος του ρεύματος κατά ~25% πάνω από το πραγματικό κόστος παραγωγής. Με απλά λόγια, οι καταναλωτές πληρώνουν αμαρτίες παλαιών καθυστερήσεων: οι καθυστερήσεις σε υποδομές και στρατηγικές αποφάσεις μεταφράζονται σε ακριβότερους λογαριασμούς σήμερα.
Συγκέντρωση αγοράς και φορολογία
Ένας ακόμη παράγοντας είναι η περιορισμένη ανταγωνιστικότητα στην αγορά ενέργειας. Ο τομέας ηλεκτρισμού στην Κύπρο παραμένει ουσιαστικά μονοπώλιο, με λίγους παραγωγούς ΑΠΕ να πλουτίζουν, επειδή η παραγωγή τους πωλείται ελαφρά κάτω από την τιμή της ΑΗΚ, που είναι υψηλή λόγω καυσίμου και ρύπων, ενώ το κόστος τους είναι πολύ χαμηλό. Η πολυαναμενόμενη απελευθέρωση της αγοράς –αν και νομοθετημένη– δεν έχει υλοποιηθεί στην πράξη εδώ και χρόνια (η κυβέρνηση την εξαγγέλλει ήδη από το 2017, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα μέχρι σήμερα).
Τεχνολογίες όπως ηλιακά, αποθήκευση και αιολική ανταγωνίζονται όλο και περισσότερο τις εγκατεστημένες πηγές ενέργειας, όπως το φυσικό αέριο. Η λύση στις εξωφρενικά υψηλές τιμές ενέργειας βρίσκεται στη διείσδυση της πράσινης ενέργειας και στο φυσικό αέριο. Με τη σωστή κατεύθυνση και αλλαγή πολιτικής, το κράτος μπορεί να μειώσει τις τιμές ηλεκτρισμού και παράλληλα να εκμεταλλευτεί την πράσινη μετάβαση ως εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης.
Θα εστιαστώ σε εφτά προτάσεις που μπορούν να επιταχύνουν την πράσινη μετάβαση και να αυξήσουν τη διαθεσιμότητα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και να βοηθήσουν στη πράσινη μετάβαση.
- Επιτάχυνση της μετάβασης σε φθηνότερες και καθαρότερες πηγές ενέργειας
Η στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) δεν είναι απλώς περιβαλλοντική επιλογή, αλλά και οικονομική αναγκαιότητα. Η ηλιακή και αιολική ενέργεια έχουν καταστεί πλέον από τις φθηνότερες μορφές παραγωγής ηλεκτρισμού διεθνώς.
Σύμφωνα με πρόσφατες αναλύσεις στις ΗΠΑ, το 99% των υφιστάμενων μονάδων άνθρακα εκεί κοστίζουν περισσότερο στη λειτουργία τους από ό,τι θα κόστιζε να κατασκευαστούν και να λειτουργήσουν νέες μονάδες ηλιακής ή αιολικής ενέργειας στην ίδια περιοχή. Με άλλα λόγια, η επένδυση σε ΑΠΕ είναι συμφέρουσα και μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλότερες τιμές ρεύματος μακροπρόθεσμα. Η Κύπρος διαθέτει άφθονο ηλιακό δυναμικό και αξιόλογο αιολικό δυναμικό· η αξιοποίησή τους με περισσότερα φωτοβολταϊκά (π.χ. σε στέγες κατοικιών και επιχειρήσεων) και αιολικά πάρκα, σε συνδυασμό με αποθήκευση ενέργειας, μπορεί να μειώσει δραστικά την εξάρτηση από τα εισαγόμενα καύσιμα. Η πράσινη ενέργεια δεν είναι πλέον πολυτέλεια, αλλά διέξοδος απέναντι στην ακρίβεια: όχι μόνο προστατεύει από τις διακυμάνσεις των τιμών των καυσίμων, αλλά και μειώνει το κόστος των ρύπων που πληρώνουμε ως χώρα.
Σήμερα, τα υφιστάμενα φωτοβολταϊκά πάρκα αμείβονται με τιμές πολύ υψηλότερες από το κόστος παραγωγής τους. Ενδεικτικά, το πραγματικό κόστος παραγωγής ηλιακής ενέργειας ανέρχεται σε περίπου 4-5 σεντ ανά κιλοβατώρα, ενώ αυτή πωλείται στους πελάτες των ιδιωτών προμηθευτών μόνο 10% κάτω από την τιμή της ΑΗΚ.
Μια ριζική αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας της αγοράς θα μπορούσε να μειώσει δραστικά το κόστος ηλεκτρισμού. Η ρυθμιστική αρχή θα πρέπει να επιτρέψει στην ΑΗΚ να επενδύσει και να κατασκευάσει δικά της φωτοβολταϊκά πάρκα, μειώνοντας έτσι την εξάρτηση από το ακριβό πετρέλαιο. Επιπλέον, η αξιοποίηση των εσόδων από το Emissions Trading Scheme –που διοχετεύονται στο Σχέδιο Ανάπτυξης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ)– θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει τη μετάβαση της χώρας στην καθαρή ενέργεια με στήριξη των καταναλωτών ειδικά των ευάλωτων.
2. Επιτάχυνση ανοιχτής αγοράς ηλεκτρισμού για προσέλκυση ξένων επενδύσεων
Η διάνοιξη της αγοράς με την καθημερινή εμπέδωση μιας τιμής προσφέρει περισσότερη ασφάλεια σε ιδιώτες επενδυτές. Με τη διάνοιξη της αγοράς και τη γνωστοποίηση μιας συγκεκριμένης τιμής, εξασφαλίζεται μεγαλύτερη σιγουριά για ενδιαφερόμενο κεφάλαιο.
Η απελευθέρωση της αγοράς θα βοηθήσει στην είσοδο ξένων επενδύσεων, ακόμα και σε καινούργιες τεχνολογίες όπως συστήματα αποθήκευσης. Τα συστήματα αποθήκευσης εκμεταλλεύονται την ηλεκτρική αγορά φορτίζοντας τις ώρες μεγάλης ηλιοφάνειας, όπου οι τιμές είναι χαμηλές, και παράγοντας ηλεκτρισμό τις ώρες υψηλής ζήτησης. Οι μπαταρίες είναι ιδιαίτερα ευεργετικές σε αγορές που απολαμβάνουν υψηλή ηλιοφάνεια και παρουσιάζουν μεγάλη διαφορά τιμής μεταξύ των δύο περιόδων. Με την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων, η κυβέρνηση αφαιρεί το οικονομικό ρίσκο από τον κρατικό προϋπολογισμό και αποφεύγει τη σπατάλη πόρων.
- Εισαγωγή φυσικού αερίου και μείωση κόστους ρύπων
Παρότι ο στόχος μακροπρόθεσμα είναι η πλήρης μετάβαση στις ΑΠΕ, βραχυπρόθεσμα & μεσοπρόθεσμα η χρήση φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή μπορεί να μειώσει σημαντικά το κόστος. Το φυσικό αέριο είναι σαφώς καθαρότερο από το μαζούτ/πετρέλαιο που καίμε σήμερα, επομένως η αξιοποίησή του μέχρι την ολοκλήρωση της πράσινης μετάβασης θα περιορίσει τα κόστη από τα δικαιώματα ρύπων. Είναι επιτακτικό να επιταχυνθεί όσο το δυνατόν η ολοκλήρωση του τερματικού σταθμού υγροποιημένου φυσικού αερίου στο Βασιλικό και των σχετικών αγωγών προς τους ηλεκτροπαραγωγούς σταθμούς. Οι καθυστερήσεις που σημειώθηκαν κοστίζουν ακριβά – κάθε επιπλέον χρόνος χωρίς φυσικό αέριο μεταφράζεται σε εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ που πληρώνουμε σε ρύπους. Η κυβέρνηση οφείλει να ασκήσει πίεση για την ταχύτερη δυνατή παράδοση του έργου. Αξίζει να μελετηθεί και το ενδεχόμενο ενοικιαζόμενου προσωρινού σταθμού αποϋγροποίησης μέχρι τη υλοποίηση του τερματικού Βασιλικού. Κάθε μήνας καθυστέρησης σημαίνει και συνέχεια της ακρίβειας.
4. Χαμηλότερη φορολόγηση στις ενεργειακές επενδύσεις
Η Κύπρος θα πρέπει να αποδείξει ότι οι επενδύσεις στη χώρα θα αποφέρουν και τις απαραίτητες εισφορές. Ως νεοσύστατος προορισμός πράσινης ενέργειας, η κυβέρνηση μπορεί να εφαρμόσει χαμηλότερη φορολογία στην αγορά/ενοικίαση γης και εξοπλισμού για σκοπούς κατασκευής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Οι ξένες επενδύσεις σε αυτόν τον τομέα μπορούν να επιφέρουν ευκαιρίες εργοδότησης και οικονομικής αναζωογόνησης. Το κράτος μπορεί να θέσει φορολογικά κίνητρα σε επενδυτές οι οποίοι προσφέρουν ευκαιρίες εργοδότησης σε Κύπριους. Επιπρόσθετες φορολογικές εκπτώσεις μπορούν να δοθούν σε έργα που χτίζονται σε ακριτικές και ορεινές περιοχές, ενισχύοντας την περιφερειακή ανάπτυξη.
Παραγωγοί που προσφέρουν προγράμματα εκπαίδευσης τουλάχιστον 12 εβδομάδων σε νέους Κύπριους εργαζόμενους θα δικαιούνται επιπρόσθετη έκπτωση στη φορολογία. Με την υιοθέτηση συγκεκριμένης μισθοδοσίας σε Κύπριους υπαλλήλους από τους επωφελούμενους επενδυτές θα διασφαλιστεί και μια αξιοπρεπής δουλειά.
5. Διευκόλυνση κατασκευής και αδειοδότησης ενεργειακών πόρων
Η παρούσα διαδικασία αδειοδότησης είναι χρονοβόρα και καθυστερεί νέες επενδύσεις. Επί του παρόντος, ένας ενδιαφερόμενος παραγωγός πρέπει να απευθυνθεί σε τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικές αρχές για να λάβει έγκριση κατασκευής. Αυτή η διαδικασία μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από δύο χρόνια, προκαλώντας σύγχυση και αχρείαστα κόστη από την πλευρά του κατασκευαστή.
Το κράτος μπορεί να συμβάλει στη σύσταση μιας τεχνικής επιτροπής, η οποία θα δημιουργήσει έναν ενιαίο φορέα που θα συγχωνεύσει όλες τις διαδικασίες και θα επιτρέπει στους παραγωγούς να ολοκληρώνουν όλες τις απαιτούμενες εγκρίσεις σε μία υπηρεσία.
6. Άμεση πτώση του συντελεστή ΦΠΑ για ηλεκτρισμό
Οι παραπάνω προτάσεις θα έχουν σημαντική επίδραση στις τιμές ηλεκτρισμού μακροπρόθεσμα. Εν τω μεταξύ, η Κύπρος κατέχει την πρωτιά στην ψηλότερη φορολόγηση ηλεκτρισμού (35%) επί της τελικής τιμής. Παρόλο που αυτή η φορολογία προέρχεται από τις εκπομπές καυσίμων, ο ευάλωτος Κύπριος καταναλωτής δεν πρέπει να επιβαρύνεται μονομερώς. Το κράτος πρέπει να μειώσει τη φορολογία και να προσφέρει ελαφρυντικά μέτρα σε χαμηλόμισθα νοικοκυριά. Φαίνεται ότι αυτή την πολιτική υιοθετεί και η ΕΕ.
Η πράσινη μετάβαση χρειάζεται σημαντικό κεφάλαιο με τις σωστές πολιτικές, η κυβέρνηση μπορεί να αξιοποιήσει και να δώσει κίνητρα σε ιδιωτικούς πόρους για να επιτύχει χαμηλότερες τιμές για τον Κύπριο καταναλωτή.
Τέλος, με την πράσινη μετάβαση παρουσιάζεται μια εισπνοή ζωής στην κυπριακή οικονομία. Με την κατασκευή του Great Sea Interconnector, η Κύπρος, σε συνδυασμό με συστήματα αποθήκευσης, μπορεί να εισάγει φθηνότερη ενέργεια για κάλυψη μέρους των αναγκών της, αλλά και να λειτουργήσει και ως εξαγωγέας στην Ευρώπη σε ώρες ηλιοφάνειας και υψηλής ζήτησης. Επίσης, με την πράσινη μετάβαση, η Κύπρος μπορεί να εργοδοτήσει εκατοντάδες άτομα στην κατασκευή, συντήρηση και λειτουργία των νέων ενεργειακών πόρων.
- Οικονομολόγος
