Είναι πάντα στη μνήμη μου εκείνη η ανεπανάληπτη σειρά του BBC «Yes, Minister» (Μάλιστα, κύριε Υπουργέ, στα Ελληνικά), μια σπαρταριστή κωμωδία, ή μάλλον μια πανέξυπνη καυστική πολιτική σάτιρα, με μπόλικο βρετανικό φλεγματικό χιούμορ, μεγάλη τηλεοπτική επιτυχία, όχι μόνο στη γηραιά αλβιώνα αλλά και σε πολλές άλλες χώρες.
Στη σειρά, ο υπουργός Δημόσιας Διοίκησης Τζέιμς Χάκερ έδινε τις εντολές, ο παμπόνηρος γενικός διευθυντής του υπουργείου Χάμφρει Άλμπι απαντούσε ευγενικά «μάλιστα, κ. υπουργέ», αλλά στο τέλος έκαμνε ό, τι ήθελε αυτός και το κατεστημένο του υπουργείου. Τα ίδια γνωρίζαμε ότι συνέβαιναν και στις Η.Π.Α., όπου ο πρόεδρος είναι μεν πανίσχυρος, αλλά την πολιτική ουσιαστικά χάραζαν το βαθύ κράτος (administration), η ανίκητη γραφειοκρατία (bureaucracy), το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας, οι μυστικές υπηρεσίες, οι συσχετισμοί στο Κογκρέσο και στις τοπικές κυβερνήσεις των πολιτειών.
Το ίδιο το ομοσπονδιακό σύστημα επέβαλλε τη συνύπαρξη με πολλούς συμβιβασμούς ανάμεσα στα διάφορα κέντρα εξουσίας, εξασφαλίζοντας το περίφημο check and balances (έλεγχο και ισορροπίες).
Αυτή η σύνθετη σχέση περιόριζε αφ’ ενός τις ανεξέλεγκτες εξουσίες του προέδρου και αφ’ ετέρου κάλυπτε αδυναμίες του, που συχνά οφείλονταν σε καλά κρυμμένα αίτια και μυστικά, όπως παθολογικά, ψυχολογικά, έλλειψη αυτοελέγχου, εξάρτηση από το αλκοόλ, ψυχοφάρμακα και ουσίες. Ο γνωστός Βρετανός γιατρός και πολιτικός, πρώην υπουργός Εξωτερικών, λόρδος Ντέιβιντ Όουεν, στο σπουδαίο και ιδιαίτερα αποκαλυπτικό βιβλίο του «Ασθενείς ηγέτες στην εξουσία», εξετάζει, αναλύει και παρουσιάζει «τη λεπτή σχέση πολιτικής και ασθένειας και πώς μία σωματική ή πνευματική νόσος μπορεί να σπρώξει πολιτικούς ηγέτες σε παράλογες και απερίσκεπτες ενέργειες, με αποτέλεσμα να επηρεάζονται η διαδικασία λήψης αποφάσεων και η λειτουργία του κράτους».
Ο συγγραφέας εστιάζει ιδιαίτερα σε εκείνους τους πολιτικούς αρχηγούς που, ενώ δεν έπασχαν από κλινικά νοσήματα, εμφάνιζαν αυτό που αποκαλεί “Σύνδρομο της Ύβρεως”, δηλαδή «μία αλλοιωμένη αντίληψη της πραγματικότητας, καθώς και μία υπερβολική αυτοπεποίθηση και απαξίωση των αντίθετων και άλλων απόψεων, πλην των δικών τους». Στις σελίδες του βιβλίου αποκαλύπτονται απίστευτες λεπτομέρειες της ιδιωτικής-προσωπικής ζωής πασίγνωστων ηγετών του 20ού αιώνα (Ρούζβελτ, Λόιντ Τζορτζ, Μουσολίνι, Χίτλερ, Τσάμπερλεϊν, Τσόρτσιλ, Μάο, Aϊζενχάουερ, Ντε Γκολ, Κέννεντι, Γουίλσον, Θάτσερ, Ρέιγκαν, Μιτεράν, Γιέλτσιν κ. ά.).
Ένα νέο εφιαλτικό σκηνικό στήνεται
Το «Σύνδρομο της Ύβρεως» επιστρέφει πανηγυρικά στο οβάλ γραφείο, με την εξίσου πανηγυρική, δίκην εκδίκησης επιστροφή στον Λευκό Οίκο του οδοστρωτήρα Τραμπ, του νέου σερίφη στην πόλη, κατά τον αμετροεπή αντιπρόεδρό του. Τα πάντα φαίνεται να αλλάζουν και ένα νέο modus operandi (τρόπος ενεργείν/λειτουργείν) ισχύει, με φαρδιά πλατιά, μάλιστα με χοντρό μαρκαδόρο (sic), την υπογραφή Τραμπ.
Οι πάντες δείχνουν να υποτάσσονται στο μεγάλο αφεντικό, του οποίου η αλαζονεία, η οίηση, η κομπορρημοσύνη, ο εξωτερικευμένος αυτοθαυμασμός που θυμίζει Μουσολίνι και η μεγαλομανία εμφανίζονται στον υπέρτατο βαθμό, μετά τη θριαμβευτική επάνοδό του στην εξουσία. Οι υπουργοί και οι στενοί του συνεργάτες είναι σαρξ εκ της σαρκός του, υποταγμένοι σ’ αυτόν οικεία βουλήσει, οι δε λοιποί, προκειμένου να επιβιώσουν, εφαρμόζουν το βολικό «σκάσε και κολύμπα». Τουλάχιστον για την ώρα.
Αν, βέβαια, το «αποφασίζομεν και διατάσσομεν» περιοριζόταν στα υπερατλαντικά όρια, θα ήταν μεν κακό αλλά όχι στον βαθμό που εξελίσσεται οσημέραι, καθώς επιβάλλει νέα ανήκουστα ήθη και συμπεριφορά στη διεθνή τάξη, σε βαθμό που ξυπνούν εφιαλτικές αναμνήσεις από την εποχή του Μεσοπολέμου, θέτοντας την περιφερειακή και παγκόσμια ειρήνη σε εξόχως επικίνδυνη πορεία. Γνωρίζουμε, βέβαια, από την ιστορία τον καταλυτικό ρόλο που διαδραμάτισαν ισχυρές προσωπικότητες με συγκεντρωμένη στα δικά τους χέρια την απόλυτη εξουσία, με αποτελέσματα μερικές φορές σωτήρια και συνηθέστερα καταστροφικά.
«Βρισκόμαστε στο μεταίχμιο μιας στιγμής αναδιάταξης στις διεθνείς σχέσεις, στο τέλος της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης. Είναι μία στιγμή γεμάτη εξίσου ελπίδα και φόβο, καθώς οι παλιές βεβαιότητες τόσο κακές όσο και καλέςχάνονται. Τέτοιες κομβικές στιγμές είναι εκείνες όπου λάμπουν χαρισματικοί καιροσκόποι και όχι ικανοί διαχειριστές της εξουσίας», επισημαίνει ο ιστορικός και εκτελεστικός αντιπρόεδρος του ινστιτούτου Berggruen, Nils Gilman.
Όπως και ο ίδιος υπενθυμίζει και όλοι μας γνωρίζουμε, μέχρι τώρα ίσχυαν κάποιοι κοινώς αποδεκτοί πυλώνες, που ρύθμιζαν τη διεθνή τάξη και προνοούσαν ότι:
- Τα σύνορα μεταξύ κρατών είναι σεβαστά.
- Η αρχή της εθνικής κυριαρχίας γενικά ισχύει.
- Η παγκόσμια οικονομία βασίζεται στο ελεύθερο εμπόριο και οι χρηματοπιστωτικές σχέσεις/ διαφορές μεταξύ των εθνών επιλύονται μέσω αποδεκτών πολυμερών θεσμών.
Υπήρξαν, ασφαλώς, αμφισβητήσεις, κατά κύριο λόγο από τον Πούτιν, τον Σι Τζινπίνγκ και τον γείτονα Ερντογάν, η παντοκρατορία, όμως, των Η.Π.Α., η Ευρωπαϊκή Ένωση και ώς ένα βαθμό ο Ο.Η.Ε. και άλλοι παγκόσμιοι οργανισμοί λειτουργούσαν ώς ισχυροί αντισταθμιστικοί μοχλοί. Αυτό που τώρα δραματικά αλλάζει, είναι η νέα Αμερική του Τραμπ, που ενώ εμφανιζόταν (η χώρα όχι ο ίδιος) ώς ο υποστηρικτής αυτών των θεσμών, τώρα τις απορρίπτει όλες.
Όπως υπογραμμίζει ο Gilman, «καθώς η παλιά τάξη εμφανίζεται ετοιμοθάνατη, το κεντρικό ερώτημα που απασχολεί τις διεθνείς σχέσεις σήμερα είναι η φύση της νέας τάξης που αγωνίζεται να γεννηθεί. Όποια ετικέτα κι αν αποδοθεί τελικά σε αυτήν τη νέα τάξη, τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της θα περιλαμβάνουν τη συναλλαγή/παιγνίδι μηδενικού αθροίσματος/zero sum game (ένα αποτέλεσμα με τη μία πλευρά να πλεονεκτεί και την άλλη να υφίσταται ισοδύναμη απώλεια) στη διεθνή οικονομία, καιτη Θουκυδίδεια πολιτική ισχύος», στην οποία κυριαρχεί ο ισχυρός που τα παίρνει όλα. Ζούμε, με άλλα λόγια, ιστορικές στιγμές ή αυτό που καθιερώθηκε διεθνώς να λέγεται «the history in the making» (την ιστορία εν τω γίγνεσθαι). Με πορεία στο άγνωστο για την ώρα.
Ο αδίστακτος Τραμπ εκδικείται
Ο Ντέιβιντ Όουεν, ως γιατρός, στο προαναφερθέν βιβλίο του στάθηκε στις ασθένειες των ηγετών και πώς επηρέαζαν τη συμπεριφορά και τις αποφάσεις τους. Τώρα, χρειαζόμαστε επιπλέον και έναν εξειδικευμένο ψυχαναλυτή, για να ερμηνεύσει το modus operandi τού επανακάμψαντος Αμερικανού σερίφη. Διότι, όπως πολλοί γνώστες της αμφιλεγόμενης αυτής προσωπικότητας καταγράφουν, πολλές από τις αντιδράσεις και αποφάσεις του εμφορούνται από έντονα στοιχεία της προσωπικότητάς του, μεταξύ των οποίων η άρνησή του να χάνει και η εκδίκηση.
Ο γνωστός Ινδοαμερικανός πολιτικός αναλυτής, συγγραφέας και αρθρογράφος Fareed Zakaria, αφού αναφέρει και αυτός ότι «ζούμε την ιστορία με τραγικό τρόπο», δίδει μία ενδιαφέρουσα όσο και αποκαλυπτική ερμηνεία της στάσης του Τραμπ έναντι της Ουκρανίας και κυρίως τής εκτός ορίων προσωπικής επίθεσής του εναντίον του Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Όπως σημειώνει: «Ο Τραμπ βλέπει σχεδόν τα πάντα μέσα από ένα προσωπικό πρίσμα. Ως γνωστόν, ο Ζελένσκι δεν συναίνεσε στην επιθυμία του Τραμπ να αρχίσει η Ουκρανία έρευνα για τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν και τον γιο του Χάντερ. Αυτό τον εξόργισε, ήταν μία προσωπική προσβολή σε έναν άνθρωπο με ισχυρό εγώ». Κι έτσι, προσθέτει ο αναλυτής, ο πλανητάρχης εκδικείται, μόνο που ο θυμός του δεν πλήττει μόνο «τον αποτυχημένο κωμικό που ξεγέλασε την Αμερική» (sic), αλλά μία χώρα που δέχτηκε εισβολή, εδάφη της κατέχονται και προσαρτώνται παράνομα από τον εισβολέα.
Στην ενδιαφέρουσα ανάλυσή του ο Sakaria προσθέτει ότι ο Τραμπ, μέσα από μία συμφωνία με τον Πούτιν, «θα οδηγήσει σε μία πραγματικά ιστορική παράδοση των δυτικών συμφερόντων και αξιών, που χτίστηκαν εδώ και δεκαετίες. Χάρη στην προσωπική του πινελιά, αυτό το διαρκές αμερικανικό επίτευγμα πρόκειται να χαθεί. Είναι μία εκπληκτική αντιστροφή στην εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α.».
Η στημένη παράσταση στο Oval Office
Όταν γράφτηκε το άρθρο, δεν είχε ακόμη επισυμβεί η εντέχνως στημένη παγίδα στο Οβάλ Γραφείο, στην οποία, παρά την αξιοπρεπή στάση του, έπεσε ο Ζελένσκι, παρασυρόμενος από τον αντιπρόεδρο Βανς, που πήγε εκεί για να παίξει αυτόν τον ρόλο. Ενδεχομένως και λόγω του ότι η συζήτηση διεξήχθη στην Αγγλική, που δεν φαίνεται να κατέχει άριστα ο Ουκρανός πρόεδρος, ο Τραμπ μετέφερε το μήνυμα κυρίως στο εσωτερικό της χώρας του ότι ο φιλοξενούμενός του επέδειξε ασέβεια, αφέλεια και άγνοια κινδύνου. Όσα αναφέρονται, ωστόσο, στο άρθρο, ερμηνεύουν πολλά.
* Δημοσιογράφος
