Τον Φεβρουάριο του 1991 άρχισα τις ενέργειες μου στην Κύπρο για μια καλύτερη υγεία ηλικιωμένων. Έστειλα την πρώτη μου επιστολή στον τότε Υπουργό Υγείας δρα Πανίκο Παπαγεωργίου, όπου έγραψα μεταξύ άλλων:
«Υπάρχει μια δραματική έλλειψη φροντίδας των ηλικιωμένων, στα νοσοκομεία, στις στέγες, και στο σπίτι. Οι προσπάθειες είναι ανεπαρκείς, ασυντόνιστες και προάγουν σπατάλη πόρων. Οι ηλικιωμένοι ασθενείς στοιχίζουν στο σύστημα υγείας δέκα φορές περισσότερο από τους νεαρούς ασθενείς. Αν δεν δοθείπροτεραιότητα στα θέματα υγείας ηλικιωμένων θα είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί η κατάσταση στο μέλλον».
Έστειλα και αντίγραφο στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Γιώργο Βασιλείου. Πήρα μια σύντομη απάντηση από τον Υπουργό που είπε ότι «λαμβάνονται μέτρα». Από τότε μίλησα με όλους τους Υπουργούς Υγείας (17 τον αριθμό…) και με 5-6 Προέδρους της Δημοκρατίας. Έμαθα καλά τις φράσεις όπως ‘είμαστε στο πλευρό σας’ ‘ό,τι θέλετε, θα βοηθήσουμε’, ΄βέβαια, συμφωνούμε απόλυτα, θα γίνει, θα το δούμε θετικά, θα…’ κλπ.
Σήμερα, 34 χρόνια μετά, ξαναβρήκα την επιστολή μου ξεχασμένη σε ένα συρτάρι. Τι άλλαξε; Νομίζω τίποτα. Καθημερινά ακούω περιπτώσεις ηλικιωμένων που βασανίζονται στα ΤΑΕΠ και στους θαλάμους. Δεν κατηγορώ κανένα συγκεκριμένο επαγγελματία υγείας, ή τμήμα, ή νοσηλευτήριο. Το πρόβλημα είναι βαθύτερο από ό,τι φαίνεται. Ηλικιακός ρατσισμός, άγνοια, αδιαφορία…..
– «Το μόνιτορ του είναι καλό», μου λέει η νεαρή καρδιολόγος σε νοσοκομείο, για ένα ηλικιωμένο, συγχυσμένο ασθενή, δεμένο στο κρεβάτι του. «Οι αναλύσεις του καλές. Η πίεση του καλή».
– «Ναι», της λέω, «αλλά ο ίδιος ο ασθενής δεν είναι καλά. Είναι αφυδατωμένος».
– «Δεν γίνεται», μου λέει, «αφού του βάζουμε και ορρό».
– «Ωραία» της λέω, «αλλά δεν παύει να είναι αφυδατωμένος».
Ο ασθενής σαν άνθρωπος έχει σημασία, και όχι η τεχνολογία, τα μόνιτορ και οι αναλύσεις. Του έδωσα να πιεί νερό. Του ξαναέδωσα. Άρχισε να συνέρχεται. Ούτε ανήσυχος ήταν πια, ούτε συγχυσμένος.
«Έγινε θαύμα!» μου λέει η καρδιολόγος.
Καθόλου. Ένας αφυδατωμένος ηλικιωμένος μπορεί να έχει διαφορετικά συμπτώματα από έναν αφυδατωμένο νεαρότερο. Ο γηριατρικός ασθενής έχει ορισμένες ιδιαιτερότητες που δεν έχουν οι άλλοι ασθενείς. Είναι εύθραυστος. Το παραμικρό μπορεί να τον επηρεάσει. Φάρμακα που δουλεύουν μια χαρά στους νεαρότερους, μπορεί να φέρουν μεγάλες παρενέργειες στους πιο άρρωστους ηλικιωμένους. Όλα αυτά έχουν να κάνουν με την ειδικότητα της γηριατρικής, η οποία εξερευνά σε βάθος και σε πλάτος τον ασθενή, και ασχολείται με λεπτομέρειες που άλλοι μπορεί να παραβλέψουν χωρίς να το θέλουν.
Η Γηριατρική δεν είναι Γενική Ιατρική
Η γηριατρική είναι μια εξαιρετικά εξειδικευμένη ειδικότητα, που αντιμετωπίζει τις περίπλοκες και αλληλένδετες σωματικές, ψυχικές και κοινωνικές πτυχές της γήρανσης. Όταν μιλώ για γηριατρική, δεν εννοώ μόνο τους γιατρούς αλλά εδώ περιλαμβάνω και άλλους ειδικούς επαγγελματίες υγείας, για παράδειγμα γηριατρικούς νοσηλευτές, ψυχογηρίατρους, ειδικευμένους φροντιστές κλπ.
Λοιπόν, στην γηριατρική χρησιμοποιούνται κατά κόρον οι όροι ΄Πολυνοσηρότητα’ και ‘Πολυπλοκότητα’. Οι ηλικιωμένοι έχουν συχνά πολλαπλές χρόνιες παθήσεις, διαβήτη, αρθρίτιδα, καρδιακά προβλήματα, άνοια, μπορεί και όλα μαζί και ακόμα περισσότερα. Ο γηρίατρος τα βλέπει όλα στο σύνολο τους, ενώ ένας γενικός γιατρός μπορεί να μην δώσει μεγάλη σημασία στην διασυνδεδεμένη φύση πολλαπλών καταστάσεων. Η γηριατρική δίνει προτεραιότητα στη διατήρηση της ανεξαρτησίας, της κινητικότητας και της ποιότητας ζωής. Υπάρχει μεγάλη εστίαση στη διαχείριση της άνοιας, του παραληρήματος, της κατάθλιψης και της πρόληψης της πτώσης. ‘Έλκη κατακλίσεων; Σχεδόν αυτόματα μπορεί να σημαίνει ιατρική και νοσηλευτική αμέλεια.
Ένας γενικός γιατρός μπορεί να αντιμετωπίσει αυτά τα ζητήματα αλλά όχι με το ίδιο επίπεδο εξειδίκευσης ή συνολικής προσέγγισης. Στην γηριατρική αποφεύγουμε την πολυφαρμακία, δηλαδή επικεντρωνόμαστε στη μείωση των περιττών φαρμάκων και στην αποφυγή ανεπιθύμητων ενεργειών που μπορεί να προκύψουν λόγω της υψηλότερης ευαισθησίας των ηλικιωμένων στα φάρμακα. Ενώ ο γενικός γιατρός μπορεί να συνταγογραφεί με βάση τα τυπικά πρωτόκολλα χωρίς τόση εστίαση στον τρόπο αλληλεπίδρασης πολλαπλών φαρμάκων σε ηλικιωμένους οργανισμούς. Ο γηρίατρος θα έχει μπροστά του ένα ασθενή σε μια κατάσταση αυξημένης ευαλωτότητας σε στρεσογόνους παράγοντες (π.χ. λοιμώξεις, χειρουργικές επεμβάσεις) και προσαρμόζει τις θεραπείες για να εξισορροπήσει τους κινδύνους και τα οφέλη. Ακόμα, η γηριατρική περιλαμβάνει τεχνογνωσία στη διαχείριση της φροντίδας στο τέλος της ζωής, με επίκεντρο την άνεση, την αξιοπρέπεια και την ποιότητα ζωής για ηλικιωμένους με ανίατες ασθένειες.
Η γηριατρική φροντίδα περιλαμβάνει μια ομάδα ειδικών (π.χ. νοσηλευτές, φυσιοθεραπευτές, κοινωνικούς λειτουργούς, διαιτολόγους) για την αντιμετώπιση των διαφορετικών αναγκών των ηλικιωμένων ασθενών, ενώ στην γενική ιατρική συνήθως δεν υπάρχει η ίδια ολοκληρωμένη ομαδική προσέγγιση.
‘Έτσι βλέπουμε ότι ένας ειδικός στην γηριατρική θα μπορούσε όχι μόνο να βοηθήσει ένα ηλικιωμένο ασθενή, αλλά και να βάλει το λιθαράκι του στην καλύτερη λειτουργία του γενικού συστήματος υγείας, με αποφυγή περιττών εξόδων, και αποτελεσματικότερη φροντίδα του συνόλου της κοινωνίας.
Πριν 3 χρόνια, με επιμονή δική μας και των συνεργατών μας, έγινε η Εθνική Στρατηγική για την Υγεία Ηλικιωμένων, από το Υπουργείο Υγείας. Συναντήσεις, διαβουλεύσεις, συσκέψεις. Πήρε αρκετό καιρό, με τους συνεργάτες μας που δουλεύαμε εθελοντικά και πηγαινοερχόμασταν στην Λευκωσία από άλλες πόλεις με δικά μας έξοδα. Αλλά έγινε, εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο, κοστολογήθηκε, και όταν τέλειωσε……μπήκε σε ένα συρτάρι του Υπουργείου και είναι ακόμα εκεί. Μπορεί να είναι και στο ίδιο συρτάρι με εκείνο που βάλαν την επιστολή μου πριν 34 χρόνια. Από τις 70 προτεινόμενες δράσεις, μόνο μία (αριθμός 1) έγινε, και εκείνη με δική μας επιμονή και πρωτοβουλία.
Γηριατρικοί θάλαμοι στα νοσηλευτήρια
Πρέπει να γίνουν γηριατρικοί θάλαμοι στα νοσηλευτήρια. Χωρίς μεγάλη δυσκολία και χωρίς επιπρόσθετα έξοδα από το Κράτος. Γενικοί γιατροί και νοσηλευτές θα μπορούσαν να μετεκπαιδευτούν στην γηριατρική, τουλάχιστον αρχικά, με διεθνή εκπαιδευτικά προγράμματα, πολλά από τα οποία είναι δωρεάν. Και παθολογικοί θάλαμοι στα νοσοκομεία να μετονομαστούν σε γηριατρικούς θαλάμους, όπου θα δέχονται ασθενείς άνω των 65 και που θα παρέχουν εξειδικευμένη φροντίδα. Όλο αυτό θα αποτελέσει ένα πυρήνα ενδιαφέροντος και εξειδίκευσης και θα βοηθήσει στην επέκταση της φροντίδας. Αντί να υπάρχουν όπως και σήμερα, 3-4 άτομα που προωθούν την υγεία ηλικιωμένων, θα υπάρχουν 10, 20, και σίγουρα αυτό είναι πρόοδος. Αλλά πρέπει να υπάρχει ενδιαφέρον από το κράτος.
Όταν συζητούμε αυτό το θέμα, κανένας δεν είναι σίγουρος για το ποιος είναι ο αρχικός υπεύθυνος για να αρχίσει την διαδικασία. Ο Υπουργός Υγείας; Ο ΟΚΥΠΥ; Η Βουλή; Με πρωτοβουλία του βουλευτή Ανδρέα Πασιουρτίδη έγινε, πριν από αρκετό καιρό, δύο χρόνια ίσως, αυτεπάγγελτο θέμα στην Βουλή για δημιουργία γηριατρικών θαλάμων σε νοσηλευτήρια. Το θέμα γράφτηκε κανονικά για συζήτηση αλλά την τελευταία στιγμή ακυρώθηκε διότι ‘υπάρχουν άλλα σοβαρότερα θέματα…’. Ακόμα περιμένουμε να συζητηθεί.
Από την άλλη, έγινε ιδιωτική προσπάθεια για γηριατρική κλινική στην Λάρνακα αλλά δεν στηρίχτηκε από τους αρμόδιους και έτσι εγκαταλείφθηκε. Σε άλλη περίπτωση, γηρίατρος βρίστηκε άγρια (!) από άλλους γιατρούς όταν μιλούσε για το θέμα, ενώ άλλος απογοητεύτηκε και άλλαξε ειδικότητα.
Λίγα άτομα και λίγες οργανώσεις επιμένουν, ενάντια στην αδιαφορία του Κράτους, να καλυτερέψουν την υγεία ηλικιωμένων. Συνεργάστηκα προσωπικά με τον Δήμο Αντωνίου και το Παρατηρητήριο Τρίτης Ηλικίας, τον Κωνσταντίνο Φελλά, Πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθηκής, τον Αντώνη Δημητριάδη και την Οργάνωση Πρεσβυτέρων Πολιτών Κύπρου, την Μαρίνα Πολυκάρπου και τον Όμιλο Ματέρια, καθώς και μερικούς άλλους, γηρίατρους, εκπροσώπους ασθενών και οργανώσεων. Στο Εθνικό Κέντρο Γεροντολογίας κάνουμε μελέτες και συνέδρια με εξωτερικούς συνεργάτες από όλο τον κόσμο για να ερευνήσουμε θέματα υγείας ηλικιωμένων. Το υλικό υπάρχει. Αυτό που χρειάζεται είναι το έναυσμα από τους αρμόδιους, και η φωτιά θα θεριέψει.
*Ειδικός Παθολόγος- Γεροντολόγος στο Εθνικό Κέντρο Γεροντολογίας καιαρχισυντάκτης στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Frontiers in Geriatric Medicine. Το τελευταίο του βιβλίο του είναι «Μέσα στην Ιατρική Καταιγίδα».
Email: drmarios@live.it
