Το φαγητό είναι η πιο κοινή συνήθεια όλων μας. Το φαγητό παρουσιάζεται ως αφορμή στον άνθρωπο να συναντηθεί με την οικογένεια του, να δει τους αγαπημένους του και να κοινωνικοποιηθεί. Συνάμα όμως, οι άνθρωποι πολλές φορές κάνουν εκπτώσεις στις διατροφικές τους επιλογές. Η υγιεινή διατροφή καθώς και το ενεργειακό περιεχόμενο του φαγητού συχνά δεν είναι τα βασικά κριτήρια στις επιλογές τους. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι τείνουν να τρώνε περισσότερο όταν τους παρουσιάζεται φαγητό σε μεγαλύτερα δοχεία ή όταν νόστιμα γλυκά είναι ελεύθερα διαθέσιμα και στην οπτική τους επαφή. Μπορεί επίσης να επιλέξουν το πιο λιπαρό αντί για το ελαφρύ τυρί γιατί πιστεύουν ότι έχει καλύτερη γεύση, το κρέας αντί για το ψάρι επειδή στην οικογένεια δεν αρέσει το ψάρι και την πίτσα αντί τη σαλάτα όταν τρώνε έξω επειδή δεν θέλουν να φαίνονται σαν «βαρετοί» στους οικείους τους. Η ψυχολογία και η διατροφή λοιπόν είναι δύο τομείς που επηρεάζουν αμοιβαία ο ένας τον άλλο. Κατανοώντας την αλληλεπίδρασή τους, ο άνθρωπος μπορεί να αναγνωρίσει τη σημασία της ψυχολογικής του κατάστασης στις διατροφικές του επιλογές καθώς και τη σημαντικότητα μιας υγιούς διατροφής για την ψυχική του ευημερία.

Η Ψυχολογία πίσω από τις Διατροφικές Επιλογές

Τα κίνητρα επιλογής τροφίμων είναι σημαντικοί παράγοντες που ωθούν τους ανθρώπους στις επιλογές τους. Οι άνθρωποι δεν επιλέγουν απλώς τρόφιμα με βάση τις θρεπτικές τους αξίες, αλλά επηρεάζονται από συναισθηματικές καταστάσεις. Αυτή η συμπεριφορά, γνωστή και ως “συναισθηματική κατανάλωση φαγητού” (emotional eating) οδηγεί συχνά στην κατανάλωση τροφών που δεν είναι απαραίτητες για το σώμα, αλλά προσφέρουν μια προσωρινή συναισθηματική ανακούφιση. Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι στρέφονται προς το φαγητό ως μηχανισμό αντιμετώπισης συναισθηματικών δυσκολιών όπως το άγχος, η μοναξιά, η λύπη ή ακόμα και η πλήξη.

Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσει σε έναν κύκλο που τροφοδοτείται από αρνητικά συναισθήματα και λιγότερο υγιεινές διατροφικές επιλογές. Σε αυτή την περίπτωση, το φαγητό δεν είναι ανάγκη, αλλά τρόπος εκτόνωσης και παρηγοριάς. Ωστόσο, αυτή η πρακτική μπορεί να οδηγήσει σε υπερκατανάλωση φαγητού, αυξημένο σωματικό βάρος και σε αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία, όπως οι τύψεις και οι ενοχές. Όσον αφορά τις διατροφικές διαταραχές, όπως η ανορεξία, η βουλιμία και η υπερφαγία, συνδέονται στενά με την ψυχική υγεία. Αυτές οι διαταραχές δεν αφορούν μόνο την κατανάλωση τροφής, αλλά είναι συχνά ενδεικτικές βαθύτερων ψυχολογικών καταστάσεων. Η θεραπεία αυτών των διαταραχών απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση που να περιλαμβάνει τόσο τη διατροφική όσο και την ψυχολογική υποστήριξη.

Οι Διατροφικές Επιλογές και οι επιπτώσεις στην Ψυχική Υγεία

Η διατροφή έχει αποδειχθεί ότι έχει άμεση επίδραση στην ψυχική υγεία. Ερευνητικές μελέτες έχουν δείξει ότι μια λιγότερο υγιεινή διατροφή, η έλλειψη θρεπτικών συστατικών και οι διατροφικές ανισορροπίες έχουν συνδεθεί με ποικίλα θέματα ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη, οι διαταραχές άγχους και οι διαταραχές ύπνου. Αντίθετα, μια ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε θρεπτικά συστατικά μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της διάθεσης και στη μείωση των συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης. Επιπλέον, η μια υγιεινή διατροφή μπορεί να ενισχύσει την πνευματική διαύγεια, συμβάλλοντας στη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Είναι σημαντικό λοιπόν να κατανοήσουμε πως η υγιεινή διατροφή δεν αποτελεί απλώς μέσο διατήρησης του σωματικού βάρους ή πρόληψης ασθενειών, αλλά και μια ουσιαστική παράμετρο της συνολικής ψυχικής ευημερίας, προσφέροντας έναν πιο ισορροπημένο τρόπο ζωής.

Ενσυνείδητη διατροφή – Mindful Eating

Εδώ έρχεται λοιπόν η ενσυνείδητη διατροφή η οποία ορίζεται ως η απόλαυση του φαγητού αξιοποιώντας όλες τις αισθήσεις, πράγμα το οποίο ενισχύει την επίγνωση γύρω από τις διατροφικές επιλογές του ανθρώπου και τα συναισθήματα που τις καθοδηγούν. Αυτό συνδέεται με τη γενικότερη έννοια της ενσυδειτότητας και συγκεκριμένα με την προσοχή στο τι κάνει ο άνθρωπός και τη δυνατότητα του να παραμένει στο παρόν, χωρίς πνευματικούς περισπασμούς και ασχολία με άλλα πράγματα κατά τη διάρκεια μιας δραστηριότητας και στην προκειμένη περίπτωση ενώ τρώει. Τρέχουσες ερευνητικές μελέτες παρέχουν συγκλίνουσες ενδείξεις ότι η ενσυνειδητότητα ενθαρρύνει την υγιεινή διατροφή και την μειωμένη κατανάλωσης θερμίδων.

Όταν το φαγητό χρησιμοποιείται ως καταφύγιο για τη διαχείριση των συναισθημάτων, είναι δύσκολο να διακρίνουμε πότε τρώμε από πραγματική ανάγκη και πότε τρώμε για συναισθηματικούς λόγους. Οι βασικές αρχές της ενσυνείδητης διατροφής περιλαμβάνουν τον αφουγκρασμό των εσωτερικών αισθήσεων του σώματος, δηλαδή της πείνας και του κορεσμού. Αυτό θα βοηθήσει στην αποφυγή της υπερκατανάλωσης φαγητού. Επίσης, για την επίτευξη μιας ενσυνείδητης διατροφής είναι σημαντική η προσοχή στους εξωτερικούς παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τον τρόπο κατανάλωσης φαγητού όπως το σερβίρισμα μιας πιο μικρής μερίδας φαγητού για αρχή και στη συνέχεια η συμπλήρωση του φαγητού με επιπλέον ποσότητα εάν χρειαστεί. Η μείωση των περισπασμών και η κατανάλωση του φαγητού με αργό ρυθμό είναι επίσης παράγοντες που μπορεί βοηθήσουν στην επίτευξη της συνειδητοποίησης της πραγματικής κατανάλωσης φαγητού.

Μερικοί λοιπόν πρακτικοί τρόποι ενσωμάτωσης της ενσυνείδητης διατροφής στην δική μας καθημερινότητα είναι η αξιολόγηση του λόγου κατανάλωσης φαγητού (συναισθήματα έναντι πείνας), το μάσημα της τροφής καλά πριν από την κατάποση, η κατανάλωση νερού ανάμεσα σε μπουκιές φαγητού, η απόλαυση του αρώματος και της γεύσης του φαγητού, η χρήση μικρότερων πιάτων, το σβήσιμο της τηλεόρασης και του υπολογιστή ενώ τρώμε, το σερβίρισμα φαγητού στο τραπέζι και η συνολικότερη δημιουργία μιας ευχάριστης εμπειρίας γύρω από το φαγητό. Ερευνητικές μελέτες δείχνουν πως η ενσυνείδητη διατροφή προσδίδει οφέλη στη ψυχική υγεία, αφού μπορεί να μειώσει το άγχος και την ενοχή που συχνά συνοδεύουν την υπερκατανάλωση φαγητού, ειδικά όταν κάποιος έχει θέσει αυστηρούς στόχους διατροφής ή βάρους και δεν τους επιτυγχάνει λόγω της συναισθηματικής του κατάστασης. Η πρακτική αυτή συμβάλλει στην επιλογή ποιοτικών τροφίμων και προωθεί μια θετική σχέση με την τροφή η οποία δεν στηρίζεται σε περιορισμούς ή απαγορεύσεις, αλλά στη σύνδεση του ανθρώπου με το σώμα και τις ανάγκες του. Επιπρόσθετα, προάγει μια πιο ισορροπημένη σχέση με την τροφή και βοηθά να εκτιμήσουμε περισσότερο τη διαδικασία του γεύματος, επιφέροντας μια πιο υγιή σχέση με το φαγητό. Μέσω αυτού, επιτυγχάνεται όχι μόνο η σωματική υγεία, αλλά και η ψυχική ευεξία, προσφέροντας μια ολοκληρωμένη προσέγγιση ευζωίας.

Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος (BSc, MSc, PhD, RD)