Αστική ευθύνη του κράτους για θάνατο από ναρκωτικά στις φυλακές

Ως προς την αστική ευθύνη του Κράτους για την εισαγωγή ναρκωτικών σε φυλακή αναφορά μπορεί να γίνει στην απόφαση 7/2009, του Τριμελούς Διοικητικού Πρωτοδικείου Ναυπλίου, με σχόλιο του Ι. Μαθιουδάκη [Εφημερίδα Διοικητικού Δικαίου, 6 (2009)] η οποία αφορούσε το θάνατο κρατουμένου, εξαρτημένου χρήστη ναρκωτικών, με το Δικαστήριο να διατάσσει και το ίδιο τη διενέργεια πραγματογνωμοσύνης για την αιτία του θανάτου, οποία κατέγραψε ως ενδεχόμενο του θανάτου τη χρήση ναρκωτικών ουσιών, με το Δικαστήριο, περαιτέρω, υπό την παράθεση των οικείων δεδομένων, να κρίνει ότι:

«Περαιτέρω, το γεγονός ότι όλα αυτά συνέβησαν κατά τη διάρκεια της κράτησης του θανόντος στη Δικαστική Φυλακή Ναυπλίου, όπου εξέτιε ποινή φυλάκισης για αδικήματα που τέλεσε ως εξαρτημένος χρήστης (αγορά, κατοχή και πώληση ναρκωτικών), καταδεικνύει ότι τα σωφρονιστικά όργανα δεν επέδειξαν την απαιτούμενη επιμέλεια και προσοχή, έτσι ώστε να αποτρέψουν την εισαγωγή ναρκωτικών ουσιών εντός του χώρου της ως άνω Φυλακής, κατά παράβαση των καθηκόντων τους για προστασία της ζωής των κρατουμένων, σύμφωνα με την υποχρέωση που θεσπίζεται από το άρθρο 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, για διασφάλιση της ασφάλειας και της τάξης του καταστήματος κράτησης, για την ομαλή διαβίωση και την κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων και για την σωματική έρευνα αυτών όπως και των χώρων του καταστήματος, καθήκοντα που επιβάλλονται σ’ αυτούς από τις διατάξεις που παρατίθενται στην πέμπτη σκέψη της παρούσας απόφασης. Η κατά τα ανωτέρω πλημμελής άσκηση των καθηκόντων των σωφρονιστικών υπαλλήλων κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας τους στοιχειοθετεί παράνομη συμπεριφορά και είχε ως συνεπακόλουθο τη λήψη ναρκωτικών ουσιών από τον κρατούμενο … , γεγονός που προκάλεσε το θάνατο του. Επομένως, το Ελληνικό Δημόσιο υπέχει ευθύνη αποζημίωσης, με βάση το άρθρο 105 του Εισ.Ν.Α.Κ., ενώ πρέπει να απορριφθούν ως αβάσιμοι οι περί του αντιθέτου ισχυρισμοί του Δημοσίου».

Το Δικαστήριο έκανε δεκτή την αγωγή και ως προς την αιτούμενη χρηματική ικανοποίηση, λόγω της ψυχικής οδύνης των εναγόντων, παραθέτοντας τα δεδομένα που έλαβε υπόψη του, επιδίκασε, ως εύλογη χρηματική ικανοποίηση, στον πατέρα του θανόντος το ποσό των 90.000€ και σε καθένα από τους λοιπούς (αδελφούς του θανόντος) το ποσό των 30.000€.

Όπως δε αναφέρεται στο οικείο σχόλιο του Ι. Μαθιουδάκη, ανάμεσα σ’ άλλα, με σχετικές παραπομπές, «Η απόφαση αυτή εντάσσεται στο ειδικότερο τμήμα της κρατικής ευθύνης από την παράλειψη φύλαξης προσώπων, την οποία και εμπλουτίζει».

Επίσης, επ’ αυτής διατυπώνεται στη Μελέτη/Άρθρο Το έννομο συμφέρον στην πολιτική και διοικητική δίκη, ιδία ως προς την προστασία των συλλογικών αγαθών, της Χαρίκλειας Αθανασοπούλου, ΕΦΑΠΟΛΔ, 11/2011, σελ. 1024 – 1039, ότι:

«Σημαντική θεωρείται η απόφαση του Τριμελούς Διοικητικού Πρωτοδικείου Ναυπλίου, κατά την οποία στοιχειοθετείται αστική ευθύνη του δημοσίου, διότι τα σωφρονιστικά όργανα της φυλακής δεν επέδειξαν την απαιτούμενη επιμέλεια και προσοχή ώστε να αποτρέψουν την εισαγωγή ναρκωτικών ουσιών εντός του χώρου της φυλακής και να αποτρέψουν με αυτό τον τρόπο το θάνατο του κρατουμένου που επήλθε από τη χρήση τέτοιων ουσιών [93] . Κατά το σκεπτικό της απόφασης, οι εν λόγω σωφρονιστικοί υπάλληλοι ενήργησαν κατά παράβαση των καθηκόντων τους για την προστασία της ζωής των κρατουμένων, σύμφωνα με την υποχρέωση που θεσπίζεται με το άρθρο 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, για τη διασφάλιση της ασφάλειας και της τάξης του καταστήματος κράτησης. Συνεπώς, η πλημμελής άσκηση των καθηκόντων των εν λόγω υπαλλήλων κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας τους στοιχειοθετεί παράνομη συμπεριφορά και το ελληνικό δημόσιο υπέχει ευθύνη αποζημίωσης κατά το άρθρο 105 ΕισΝΑΚ» [94] .

[ 93 ]. ΤρΔιΠρΝαυπλίου 7/2009.

[94]. Σκέψη 13 της υπ’ αριθμ. 7/2009 απόφασης του ΤρΔΠρΝαυπλίου. Βλ. επίσης ΤρΔΕφΑθηνών 5/2009, όπου στην εν λόγω απόφαση στοιχειοθετείται ευθύνη του δημοσίου σε περίπτωση θανάτου επαγγελματία οπλίτη πενταετούς θητείας, καθώς το δημόσιο οφείλει να προβαίνει σε έλεγχο σωματικής ικανότητας και υγείας των επιλεγομένων πολιτών και να μεριμνά για την προστασία της υγείας των στρατευμένων. Το δικαστήριο επιδίκασε χρηματική ικανοποίηση στην οικογένεια του θύματος λόγω ψυχικής οδύνης.

Επίσης, σε άλλες περιπτώσεις, επιδικάσθηκε, ως εύλογη χρηματική ικανοποίηση, στην απόφαση 29/2011 του Τριμελούς Διοικητικού Πρωτοδικείου Λειβαδιάς, με σχόλιο της Μαρίας Ι. Κανελλοπούλου, [Εφημερίδα Διοικητικού Δικαίου, 1 (2012)] το ποσό των 40.000€ σε έκαστο των γονέων του θανόντων και 30.000€ στην αδελφή του, που όμως μεταρρυθμίσθηκε με την 727/2016 του Διοικητικού Εφετείου Πειραιά, περιορίσασα το ποσό, σε 20.000€ σε έκαστο των γονέων του θανόντων και 10.000€ στην αδελφή του, στην απόφαση 1881/2011 του Τριμελούς Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών το ποσό των 180.000€ σε έκαστο των γονέων της θανούσης και 80.000€ στον αδελφό της, που επίσης, όμως, μεταρρυθμίστηκε με την απόφαση 5431/2013 του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών, που μείωσε το πρωτοδίκως επιδικασθέν ποσό, υπό την αναφορά «προς απάμβλυση της ψυχικής οδύνης την οποίαν ο καθένας από αυτούς υπέστη, για την ψυχική παρηγοριά και ηθική ικανοποίησή τους κρίνει ότι το ποσό που οφείλεται για ψυχική οδύνη είναι 50.000 ευρώ για κάθε ένα των γονέων και 20.000 ευρώ για τον τρίτο αντεφεσείοντα, αδελφό», στην απόφαση 72/2022 του Διοικητικού Εφετείου Χανίων κρίθηκε ότι «οι τελευταίοι δικαιούνται να λάβουν από το εκκαλούν, ως εύλογη χρηματική ικανοποίηση: α) η πρώτη (μητέρα του θανόντος) το ποσό των τριάντα χιλιάδων (30.000) ευρώ και β) έκαστος από τους δεύτερη, τρίτη, τέταρτο και πέμπτο από τους εφεσιβλήτους (αδέλφια) το ποσό των δέκα χιλιάδων (10.000) ευρώ, ποσά τα οποία θεωρεί εύλογα και δίκαια, καθόσον οι ανωτέρω, στενότατοι συγγενείς του, δοκίμασαν, κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας και λογικής, ιδιαίτερο πόνο, θλίψη και στεναχώρια από τον θάνατό του», στην απόφαση 816/2023 του Διοικητικού Εφετείου Πειραιά, στην οποία λέχθηκε, μεταξύ άλλων, ότι«επιβάλλεται στα αρμόδια όργανα σειρά υποχρεώσεων σχετικών, μεταξύ άλλων, με τον έλεγχο των εισερχόμενων στο σωφρονιστικό κατάστημα προσώπων και ειδών, την τήρηση της τάξης και τον έλεγχο της ασφάλειας του καταστήματος, ιδίως κατά την έξοδο των κρατουμένων για προαυλισμό, την επάνοδό τους στα κελιά ή τους θαλάμους, τη διανομή φαγητού κ.λπ. Από τις διατάξεις δε αυτές απορρέει και σειρά παρεπόμενων υποχρεώσεων, που συνάπτονται προς τη φύση της υπηρεσίας. Τέτοιας φύσης υποχρέωση είναι και η υποχρέωση των οργάνων αυτών να προβαίνουν στις απαραίτητες ενέργειες και στους αναγκαίους ελέγχους, ώστε να αποτρέπεται η είσοδος στο σωφρονιστικό κατάστημα και η περιέλευση στην κατοχή των κρατουμένων επικίνδυνων αντικειμένων και ουσιών (βλ. ΣτΕ 484/2018, ΔΕφ. Ιωαν 257/2018)» και έκρινε ότι «το ποσό των 25.000 ευρώ που επιδικάσθηκε με την εκκαλουμένη στην πρώτη των εκκαλούντων και μητέρα του θανόντος ως χρηματική ικανοποίηση για την ψυχική της οδύνη, καθώς και το ποσό των 8.000 ευρώ που επιδικάσθηκε σε καθένα από τους δεύτερο, τρίτο και τέταρτο των εκκαλούντων και αδελφών του θανόντος, παρίστανται ως δίκαια και εύλογα, με βάση τις συνθήκες τέλεσης της παρανομίας, το βαθμό του πταίσματος των σωφρονιστικών οργάνων του εφεσίβλητου, την έλλειψη συντρέχοντος πταίσματος του θύματος, την έλλειψη ιδιαίτερων διαπροσωπικών μεταξύ αυτού και των εκκαλούντων συγγενών του και την οικονομική κατάσταση των μερών» και στην απόφαση 1037/2023 του Διοικητικού Εφετείου Πειραιά, που στην επωδό της αποφάνθηκε ότι «η έλλειψη ιδιαίτερων διαπροσωπικών μεταξύ αυτού και των εφεσίβλητων συγγενών του εκτιμήθηκε ορθώς από το πρωτοβάθμιο και ως εκ τούτου τόσο το ποσό των 25.000 ευρώ που επιδικάσθηκε με την εκκαλουμένη στην πρώτη των εφεσιβλήτων και μητέρα του θανόντος ως χρηματική ικανοποίηση για την ψυχική της οδύνη, όσο και το ποσό των 8.000 ευρώ που επιδικάσθηκε σε καθένα από τους δεύτερο, τρίτο και τέταρτο των εφεσιβλήτων και αδελφών του θανόντος, παρίστανται ως δίκαια και εύλογα, λόγω του εκ φύσεως στενού συγγενικού τους δεσμού»

Τα ανωτέρω υπογραμμίζοντας ότι «ο μηχανισμός της αστικής ευθύνης ολοκληρώνει το σύγχρονο Κράτος δικαίου, αφού άλλοτε μεν συμπληρώνει την δικαστική έννομη προστασία του διοικούμενου, άλλοτε την αναπληρώνει, λειτουργώντας εν γένει ως ένας μηχανισμός κύρωσης για τις παραβάσεις της αρχής της νομιμότητας υπό την ευρεία έννοια αυτής» (Δ. Ράικος, Η δημόσια διοίκηση απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις του οργανωμένου εγκλήματος και της διαφθοράς, ΔιΔικ 1/2005.1-43).