Ξαναδιαβάζοντας «το λάθος», του Αντώνη Σαμαράκη σήμερα, και όχι με την εφηβική προσέγγιση ως προς το λογοτεχνικό βιβλίο, τότε στο σχολείο, αναδεικνύεται ο προβληματισμός σχετικά με την έννοια του λάθους. Η κραυγή αγωνίας του Σαμαράκη ως προς την ανάγκη καταστολής του ολοκληρωτισμού, διαλαμβάνει μια άλλη διάσταση, πολύ πιο αποκρουστική και επικινδύνως παραπαίουσα, σχετικά με την έννοια, την αντίληψη και ακόμα χειρότερα, με το δικαίωμα στο κατ’ αντιστοιχία λάθος, στο πολιτειακό σύστημα της δημοκρατίας.
Η ανάγκη επικράτησης των απολυταρχικών καθεστώτων, όπως κατ’ επέκταση και της επιβολής της ανθρώπινης ύπαρξης υπό την όποιας μορφής ιδιότητα, οδηγεί στο ίδιο λάθος που αλληγορικά και διαχρονικά αναδεικνύει ο Σαμαράκης. Η έννοια «του λάθους» γίνεται ακόμα πιο σημαντική και υπό την έννοια πως, υπήρξε ενδεχομένως η προφητική παραπομπή στην δικτατορία που ακολούθησε δύο χρόνια μετά την έκδοσή του. Ενδεχομένως, να αποτέλεσε και σημείο αφύπνισης ως προς τα λάθη που η ίδια η κοινωνία θα έπρεπε να αποφύγει, οδηγώντας τις εξελίξεις στην επαναφορά, στην επάνοδο και στην εδραίωση της δημοκρατίας, ως μια αυθαίρετη αλλά αληθοφανής αντιδιαστολή του λάθους με τη λήθη.
Σε μια εποχή όπου η διολίσθηση στις ανθρώπινες αρχές και αξίες διαλαμβάνει μια πιο καθημερινή διάσταση, συμπεριλαμβανομένων και των εχθροπραξιών που βιώνουμε ακόμα πιο έντονα το τελευταίο διάστημα, «το λάθος» γίνεται ακόμα πιο επίκαιρο. Βασικό σημείο επαναφοράς των ουσιαστικών παραμέτρων που συνθέτουν την δημοκρατία στην πραγματική της διάσταση, αποτελεί η κατανόηση και η αποδοχή της αλληγορικής θεώρησης του μυθιστορήματος του Σαμαράκη. Το λάθος, αφορούσε το ίδιο το σύστημα και την αδυναμία του να κατανοήσει, να αποδεχθεί και βεβαίως να αναδείξει τη διάσταση του συναισθήματος, της ελεύθερης σκέψης, της ανθρωπιάς και του δικαιώματος στον λόγο και στην άλλη άποψη. Βεβαίως και όταν αυτό το λάθος επανέρχεται στο πλαίσιο της δημοκρατίας, και η αδυναμία του συστήματος αποτελεί πλέον ανθρώπινη και ατομική επιλογή, η δυνατότητα επίλυσής του γίνεται πολύ πιο προσιτή και υλοποιήσιμη.
Σε τελική ανάλυση, αυτό που αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς στα δημοκρατικά πολιτεύματα, είναι το ίδιο το θεσμικό πλαίσιο που αναπροσαρμόζει την ανθρώπινη φύση, ως προς τη δυνατότητα συνεργασίας, συναίνεσης και συνδιαλλαγής. Σε αντίθετη περίπτωση, η προέκταση και αναπροσαρμογή της θεώρησης του Χάντινγκτον για τη σύγκρουση πολιτισμών, γίνεται ξανά επίκαιρη.
Σαφώς και η κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του θεσμικού πλαισίου και η απόδοση των πραγματικών ρόλων, μπορεί να αποτελεί την κυρίαρχη επιλογή για αποτροπή, περιορισμό ή και ανατροπή της αλληγορικής διαχρονικότητας «του λάθους»…, του Σαμαράκη. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, «τον κόσμο τον κατακτάς, αν σκέφτεσαι με την καρδιά», όχι για εσένα, αλλά για τον κόσμο και άρα για το ίδιο το κοινωνικό σύνολο.
*Γενικός Γραμματέας ΣΕΚ.
