Οι ανάγκες σε υδροδότηση, η υπεράντληση των υδροφορέων και η διαχείριση των υδάτινων πόρων στην Κύπρο

Η κάλυψη των αναγκών σε νερό είναι ένα χωροχρονικό ζήτημα που δύσκολα περιγράφεται από τους νόμους της προσφοράς και ζήτησης αγαθών. Τα τελευταία χρόνια η ζήτηση νερού στη Κύπρο έχει αυξηθεί σημαντικά ενώ η προσφορά (βροχόπτωση, γεωτρήσεις, αφαλάτωση) έχει ελαττωθεί. Αυτό προέκυψε από το συνδυασμό τόσο της κλιματικής αλλαγής, όσο και από την αύξηση του πληθυσμού και του τουρισμού και την ανάπτυξη της οικονομίας. Όλα αυτά, και μεταξύ άλλων, οδήγησαν στην υπεράντληση νερού από τους υπόγειους υδροφορείς με αποτέλεσμα τη διείσδυση του θαλάσσιου μέτωπου (υφαλμύρωση) καθιστώντας το ακατάλληλο για ανθρώπινη κατανάλωση ή για άρδευση.

Το πρόβλημα της υπεράντλησης νερού και η αντιμετώπιση θυμίζουν το κλασικό παράδειγμα του διλήμματος του φυλακισμένου από τη θεωρία παιγνίων όπου δυο ορθολογιστές «παίκτες» ακολουθούν σε ένα παιχνίδι τη δική τους στρατηγική, με το αποτέλεσμα σαφώς να επηρεάζεται από τις κινήσεις του κάθε ατόμου. Κάθε «παίκτης» συνειδητοποιεί πως θα κερδίζει χρήματα εάν αντλεί νερό από γεωτρήσεις. Αφού όλοι οι «παίκτες» είναι ορθολογιστές και σκέφτονται το προσωπικό τους συμφέρον, όλοι ακολουθούν την ίδια τακτική αντλώντας νερό. Αποτέλεσμα είναι, τελικά, η πτώση της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα και κατά συνέπεια η υφαλμύρωση. Αυτή η «κατάσταση» δεν είναι καινούρια και ακούει στο όνομα «τραγωδία των κοινών» όπου οι παίκτες αγνοούν ότι το κοινό καλό δεν συμπίπτει με το ατομικό συμφέρον και ενεργούν προσπαθώντας να μεγιστοποιήσουν το κέρδος τους.

Η ισορροπία που προκύπτει από τη θεωρία παιγνίων μπορεί να αλλάξει μόνο με παρέμβαση στο παιχνίδι που μεταφράζεται σε λήψη μέτρων. Τέτοια μέτρα, περιλαμβάνουν συνήθως οδηγίες και νόμους. Στην Κύπρο έχουν ληφθεί διάφορα μέτρα σύμφωνα με την Οδηγία Πλάισιο για τα Ύδατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα, έχουν εφαρμοστεί μέτρα για τη μείωση των απωλειών νερού (π.χ. πράσινων φόρων), την προώθηση της αποτελεσματικής άρδευσης και σωστής χρήσης του νερού, την ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση των υδάτινων πόρων, καθώς και την ευαισθητοποίηση των πολιτών.

Σε αυτήν την πολιτική πρόληψης, έρχονται να προστεθούν και τακτικές για αντιμετώπιση της ποσοτικής έλλειψης νερού στους υδροφορείς. Στην Κύπρο, έχουν εφαρμοστεί ζώνες προστασίας γεωτρήσεων ύδρευσης, έχουν εγκατασταθεί συστήματα παρακολούθησης της ροής πηγών και πραγματοποιείται εμπλουτισμός των υδροφορέων με νερό τριτοβάθμιας επεξεργασίας (Έζουσα, Ακρωτήρι). Γίνονται επίσης έρευνες για τον ακριβή σχεδιασμό γεωτρήσεων εμπλουτισμού όπου προσδιορίζεται η ροή σε πορώδη μέσα σε διάφορες συνοριακές και υδραυλικές συνθήκες (π.χ., τάσεις εδάφους, υδραυλική αγωγιμότητα).

Η υπεράντληση των υπόγειων υδροφορέων δεν αφορά μόνο την Κύπρο, αλλά εντάσσεται στην Ευρώπη σε ένα γενικότερο πλαίσιο διαχείρισης των υδάτινων σωμάτων. Τα κράτη-μέλη υποχρεούνται να διαφυλάξουν τον υπόγειο πλούτο υιοθετώντας διάφορες λύσεις που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στο νησί μας. Τέτοιες λύσεις αποτελούν η απόληψη του υφάλμυρου νερού, η τεχνητή προέλαση της ξηράς προς το μέρος της θάλασσας και η δημιουργία διαφραγμάτων για την παρεμπόδιση της διείσδυσης της θάλασσας στο γλυκό νερό. Συγκεκριμένα, η δημιουργία διαφραγμάτων μπορεί να επιτευχθεί μέσω τεχνολογιών κρυστάλλωσης μέσα σε εδαφικούς σχηματισμούς είτε με χρήση χημικών, είτε με χρήση τεχνολογιών που μιμούνται τη φύση – παράδειγμα η παραγωγή ανθρακικού ασβεστίου μέσω της μεθόδου microbially induced carbonate precipitation MICP. Η μέθοδος έχει μελετηθεί εις βάθος σε εργαστηριακό επίπεδο και αποτελεί μια περιβαλλοντική λύση κατά την οποία χρησιμοποιούνται μη τοξικά βακτήρια με σκοπό την εναπόθεση ανθρακικού ασβεστίου στα διάκενα των κόκκων του εδάφους. Ως αποτέλεσμα, μειώνεται το πορώδες του εδάφους, δημιουργώντας ένα «τοίχο» και κατά συνέπεια μειώνεται η ροή του θαλασσινού νερού. Η μέθοδος έχει αποδειχθεί αρκετά αποτελεσματική ως προς τη μείωση των παραμέτρων που ελέγχουν τη ροή.

Η διαχείριση των υδάτινων πόρων είναι ένα ζωτικό ζήτημα που επιβάλλει την συλλογική προσπάθεια και συνεργασία. Μέσα από αυτήν την συνεργασία και τη συνειδητοποίηση, μπορούμε να διασφαλίσουμε ένα βιώσιμο μέλλον για τις επόμενες γενιές, διατηρώντας τους υδάτινους πόρους ως πολύτιμο θησαυρό που πρέπει να φροντίζουμε με αγάπη και σεβασμό.

Γεωργία Σιήκκη¹, Μάριος Μιχαήλ¹, Ιωσηφίνα Λοϊζου¹, Χαράλαμπος Κωνσταντίνου²

¹ Απόφοιτος/η Πολιτικός Μηχανικός, Πανεπιστήμιο Κύπρου

² Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, Πανεπιστήμιο Κύπρου, Νέοι Επαγγελματίες Υδάτων Κύπρου (ΝΕΥΚ), Cyprus Young Water Professionals (CYWP)