Απεβίωσε πριν από λίγες ημέρες και κηδεύεται σήμερα ο ψυχίατρος – ψυχαναλυτής Τάκης Ευδόκας (Πάχνα 1928 – Λευκωσία 2020). Σπούδασε ιατρική, ψυχιατρική και ψυχανάλυση στην Αθήνα και στη Νέα Υόρκη και επιστρέφοντας στην Κύπρο, τον Μάιο του 1961, αναδείχθηκε σε πρωτοπόρο σκαπανέα στο επιστημονικό του πεδίο. Η σύζυγος και σύντροφος της ζωής του από το 1956, Ειρήνη, είναι θυγατέρα του Σάββα Ζαβογιάννη, γιατρού και κορυφαίου παροικιακού παράγοντα στη Νέα Υόρκη, από τον Άγιο Επίκτητο, με μεγάλη δράση για το Κυπριακό και στενή προσωπική φιλική σχέση με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο.
Ο Τάκης Ευδόκας ασχολήθηκε για μια περίοδο και με την πολιτική και ήταν ο ανθυποψήφιος του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στις προεδρικές εκλογές της 25ης Φεβρουαρίου 1968, τις πρώτες, ουσιαστικά, από την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, λίγες μόνο βδομάδες ύστερα από τα γεγονότα της Κοφίνου και την απόσυρση της ελληνικής Μεραρχίας από την Κύπρο. Οι εκλογές ανακοινώθηκαν αιφνιδιαστικά (12 Ιανουαρίου 1968), μαζί με τη στροφή του Αρχιεπισκόπου στην «εφικτή λύση» στο Κυπριακό, αντί «της ευκταίας», δηλαδή της ένωσης με την Ελλάδα.
Ύστερα από αρκετές συζητήσεις, και μετά την άρνηση του Θεμιστοκλή Δέρβη, ηγετικής μορφής της αντιμακαριακής αντιπολίτευσης να κατέλθει στις εκλογές, η «Συντονιστική Επιτροπή των Ενωτικών Αγωνιστών» αποφάσισε, μόλις στις 9 Φεβρουαρίου 1968, να στηρίξει την υποψηφιότητα του Τάκη Ευδόκα. Ο Γλαύκος Κληρίδης, πρόεδρος της Βουλής και στενός συνεργάτης του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, τον χαρακτήρισε νεοσύλλεκτο, ενώ χλευαστικά δημοσιεύματα στον φιλομακαριακό Τύπο αναφέρονταν μειωτικά στο επάγγελμά του, με πιο ενδεικτικό τον τίτλο του «Αγώνος» (10 Φεβρουαρίου 1968): «Αφού ετέθησαν υπό την αιγίδα Ψυχιάτρου»… Από την άλλη, όπως καταγράφει με χιούμορ ο ίδιος ο Ευδόκας στο βιβλίο του «”Εγώ είμαι η Κύπρος”. Η πρώτη περίοδος της Κυπριακής Δημοκρατίας» (Λευκωσία 1989) ψηφοφόροι της υπαίθρου σχολίαζαν ως εξής την υποψηφιότητά του: «Δεν ντρέπεται, άνθρωπος παντρεμένος με δυο παιδιά και να θέλει να γίνει αρχιεπίσκοπος;»…
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος δεν οργάνωσε προεκλογικές συγκεντρώσεις, καθώς θεωρήθηκε ότι η υποψηφιότητά του δεν χρειαζόταν «προβολήν και διαφήμισιν». Συστάθηκαν, όμως, δυο κεντρικά επιτελεία που εργάστηκαν για την επανεκλογή του, το πρώτο από στενούς του συνεργάτες και το δεύτερο από το ΑΚΕΛ. Στον αντίποδα, ο Τάκης Ευδόκας διαμαρτυρήθηκε για τον αποκλεισμό του από το κρατικό ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Τη σύντομη προεκλογική περίοδο επισκίασαν δύο επιθέσεις (η δεύτερη με βόμβα) εναντίον των γραφείων και δημοσιογράφων της αντιπολιτευόμενης εφημερίδας «Πατρίς», η παρεμπόδιση της κυκλοφορίας της ίδιας εφημερίδας, και πράξεις βίας εναντίον αντιμακαριακών πολιτών. Παρότι τα έκτροπα καταδίκασε έντονα ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος (31 Ιανουαρίου), αυτά επαναλήφθηκαν πιο οργανωμένα, στις 23 Φεβρουαρίου 1968, όταν η τελική προεκλογική συγκέντρωση του Τ. Ευδόκα στην πλατεία Σολωμού, στη Λευκωσία, διακόπηκε από εκατοντάδες μακαριακούς πολίτες, που έριξαν αυγά και γιαούρτια στον υποψήφιο και τους συνεργάτες του. Η Αστυνομία κράτησε «άψογον στάσιν»…
Οι εκλογές οδήγησαν στην πανηγυρική επανεκλογή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου με ποσοστό 95.45% έναντι 3.71% του ανθυποψηφίου του. Όπως έγραψε αργότερα ο Ευδόκας, επιδίωξή του με την κάθοδό του στις εκλογές του 1968 ήταν «να ξεπηδήσει μια οργανωμένη εποικοδομητική αντιπολίτευση». Από αυτή την άποψη, η ιστορία των δημοκρατικών θεσμών στην Κύπρο του οφείλει πολλά… Η ενασχόλησή του με την πολιτική συνεχίστηκε για μερικά χρόνια, πριν αφοσιωθεί ξανά στην επιστήμη του, καθώς ήταν εκ των ιδρυτών και ο πρώτος ηγέτης του ΔΕΚ (Δημοκρατικόν Εθνικόν Κόμμα). Τον Απρίλιο του 1970 καταδικάστηκε σε δίμηνη φυλάκιση και οδηγήθηκε στις Κεντρικές Φυλακές για το άρθρο του «Ο Μακιαβέλλι στον Μακάριο», που κρίθηκε ότι «δυσφημεί τον Αρχηγόν του Κράτους και προσβάλλει την τιμήν αυτού».
Υπήρξε πολυγραφότατος συγγραφέας, ενώ το πρώτο του βιβλίο («Γονείς, Παιδιά και Σεξ», 1965) είχε προκαλέσει πάταγο. Πολύ σημαντικό βιβλίο είναι και το (μαζί με άλλους, 1976) «Οι πρόσφυγες της Κύπρου. Αντιπροσωπευτική έρευνα», όπως και το βιβλίο με τις πολιτικές του αναμνήσεις «Εγώ είμαι η Κύπρος». Το τελευταίο του βιβλίο («Ελεύθεροι συνειρμοί», Λευκωσία: Αιγαίον 2018) δείχνει έναν κατασταλαγμένο σοφό άνθρωπο. Εκεί, με εξαιρετική γραφή, αποτυπώνει και τις σκέψεις (και τις ελπίδες) του για τον θάνατο: «Ως πιστός στη θρησκεία, δέχομαι την έννοια του «άλλου κόσμου», αλλά διερωτώμαι πώς θα είναι. (…) Πολύ θα ήθελα, όταν θα πεθάνω, να συναντήσω παλιούς αγαπητούς φίλους και συγγενείς. Σκέφτομαι, πόσο ωραίο θα ήταν αν συναντούσα τους πολύ καλούς μου φίλους Τάκη, Γιώργο, Τεύκρο, Φρίξο και περνούσαμε τόσο καλά όσο εδώ στη γη»…
*Αναπλ. καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.
www.papapolyviou.com
