Οι λέξεις έχουν ένα νόημα, μία σημασία. Πολλές φορές είναι τόσο καλά εδραιωμένο στο μυαλό των ανθρώπων, που δεν μπορεί να αλλάξει. Ο Επίκουρος στην προσπάθειά του να ορίσει την ευτυχία χρησιμοποίησε τη λέξη «ηδονή», εννοώντας την αταραξία της ψυχής και την αποχή από τον πόνο. Η ηδονή όμως είχε ήδη μία έννοια, η οποία ακόμη και σήμερα παρέμεινε η ίδια. Μια σημασία χωρίς θετικό πρόσημο. Και ο Επίκουρος έμεινε γνωστός αδίκως ως «ηδονιστής», με τη σημασία του ακρατούς, εκείνου που ενδίδει στις απολαύσεις. 

Ο Σενέκας είναι Στωικός, ωστόσο, τρέφει μεγάλη εκτίμηση για τον Επίκουρο. Ο ίδιος χρησιμοποιεί την ηδονή με τη γενικότερη σημασία της, αλλά είναι γνώστης και της Επικούρειας έννοιας της ηδονής. Όταν απευθύνεται στον αδελφό του, ξεκαθαρίζει τις δύο σημασίες: «Έτσι λοιπόν δεν είναι ο Επίκουρος εκείνος που τους έχει ωθήσει στην κραιπάλη, αλλά αυτοί οι ίδιοι παραδομένοι στις ακολασίες τους, κρύβουν την τρυφή τους στην αγκαλιά της φιλοσοφίας και όλοι μαζί τρέχουν εκεί όπου έμαθαν ότι υμνείται η ηδονή. Δεν λαμβάνουν όμως υπόψη τους –και σου λέω ειλικρινά την καθαρή μου σκέψη- πόσο νηφάλια και εγκρατής ήταν εκείνη η ηδονή του Επίκουρου, αλλά παρασύρονται μόνο από το όνομα της ηδονής ζητώντας κάποια συνηγορία και δικαιολόγηση για τις δικές τους ακολασίες.» Σενέκας, Περί ευτυχισμένης ζωής, 12, 4-5

Ο Σενέκας αποτελεί εξαίρεση. Η αντίπαλη φιλοσοφία των Στωικών χρησιμοποίησε την αδυναμία της νέας σημασίας, διαδίδοντας ότι η ηδονή είναι το υπέρτατο αγαθό στον Επικουρισμό, με την έννοια της άκρατης απόλαυσης, του αχαλίνωτου ενστίκτου. Γράφει ο Επίκτητος «Εναντίον Επικουρείων και Ακαδημαϊκών»: «Για να μην εξαπατηθεί κάποιος από εμάς σχετικά με τους θεούς, και πιστέψει ότι φροντίζουν για τους ανθρώπους, ή για να μη θεωρήσει ότι η ουσία του καλού είναι κάτι άλλο και όχι η ηδονή; Γιατί, αν έτσι έχουν τα πράγματα, ξάπλωσε και κοιμήσου, και κάνε αυτά που κάνει το σκουλήκι, για τα οποία έκρινες άξιο τον εαυτό σου˙ Τρώγε και πίνε και συνουσιάσου και αφόδευε και ροχάλιζε. Τι σε νοιάζει πώς θα σκεφτούν οι άλλοι γι’ αυτά, αν θα σκεφτούν σωστά ή όχι; Τι σχέση έχουμε εσύ και εμείς;» Επίκτητος, Διατριβαί, ΙΙ.9-11.

Ο Στωικισμός και ο Επικουρισμός έχουν αναλογίες. Όσον αφορά την Ηθική τους, στον πρώτο το υπέρτατο αγαθό είναι η αρετή στον δεύτερο η ηδονή. Η Φιλοσοφία δεν είναι αγώνας για την επικράτηση του καλύτερου. Ένα καθαρό μυαλό μπορεί να αξιολογήσει θετικά μία φιλοσοφία χωρίς να την ακολουθεί. Εξάλλου, είναι όλα αποτέλεσμα επιλογής. Αρετή ή Ηδονή; Ο Σενέκας δεν διστάζει να πάρει θέση υπέρ του Επίκουρου, ακόμη και αν αυτό είναι ανεπίτρεπτο για έναν Στωικό. Αλλά η Φιλοσοφία δεν είναι δόγμα για τον Σενέκα. Εναντιώνεται στη σχολή του, όμως, είναι σύμφωνος με τις αρχές της Φιλοσοφίας: «Σ’ αυτό το σημείο η προσωπική μου άποψη –θα σ’ την πω, έστω κι αν οι άνθρωποι της σχολής μου διαμαρτυρηθούν– είναι ότι τα διδάγματα του Επίκουρου είναι σωστά και άγια και, αν τα δεις προσεκτικά, καθόλου ηδονικά˙ γιατί η περίφημη εκείνη διδασκαλία του για την ηδονή συρρικνώνεται σε μικρές μόνο και ισχνές αναλογίες, και ο περιορισμός που εμείς οι Στωικοί ορίζουμε για την αρετή είναι και ο περιορισμός εκείνου για την ηδονή˙ η διαταγή του είναι να υπακούει εκείνη στη φύση. […] Έτσι λοιπόν δεν θα ισχυριστώ, όπως οι περισσότεροι από τους δικούς μας ότι η σχολή του Επίκουρου είναι άντρο ακολασίας, θα πω απλώς ότι απέκτησε κακό όνομα και έχει άσχημη φήμη χωρίς μάλιστα να το αξίζει.» 13. 1-3

Αρετή ή ηδονή; Στωικός ή Επικούρειος; Όποια επιλογή κι αν κάνουμε, οφείλουμε να γνωρίζουμε. Αλλιώς η επιλογή χάνει το νόημά της. 

*Η δρ Έλσα Νικολαΐδου διδάσκει Φιλοσοφία στο Med High