Μετά τη ζωή και την ελευθερία, το δικαίωμα στην κατοικία αποτελεί το πλέον σημαντικό έννομο αγαθό, που εμπερικλείει και εμπεριέχει μέσα της όλα όσα είναι απαραίτητα και αναγκαία, ώστε το κάθε άτομο να μπορεί να αναπτυχθεί σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο, αλλά και για να έχει καλή σωματική και ψυχική υγεία.

Είναι, θα λέγαμε χωρίς υπερβολή, η πηγή ζωής του ανθρώπου ως κοινωνικού όντος και της οικογένειάς του ως ομάδας, καθώς επίσης και το πρώτο και σημαντικότερο κύτταρο των ανθρώπινων κοινοτήτων, των πόλεων και των χωριών.

Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που αποτελεί μέρος του κοινοτικού κεκτημένου, ο οποίος ορίζει και αναγνωρίζει μια σειρά από ατομικά, αστικά, πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα για τους Ευρωπαίους πολίτες και κατοίκους, αναγνωρίζοντας τη σημασία που έχει η Κατοικία/Εστία του κάθε πολίτη και της οικογένειας του, όπως αυτά καταγράφηκαν πιο πάνω, αναγνώρισε και κατοχύρωσε το δικαίωμα του καθενός στην κατοικία και στην αξιοπρεπή στέγαση, αλλά και της θετικής υποχρέωσης των κρατών να προνοήσουν ώστε να υπάρχει διαθέσιμη και επί της ουσίας στεγαστική  βοήθεια.

Αυτο ορίζεται στο άρθρο 34.3, το οποίο καθορίζει ότι: «Η Ένωση, προκειμένου να καταπολεμηθεί ο κοινωνικός αποκλεισμός και η φτώχεια, αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα κοινωνικής αρωγής και στεγαστικής βοήθειας προς εξασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης σε όλους όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, σύμφωνα με τις διατάξεις του κοινοτικού δικαίου και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές».

Η παράγραφος 34.3 πηγάζει από το άρθρο 13 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη και τα άρθρα 30 (υποχρέωση κρατών να προωθήσουν αποτελεσματική πρόσβαση σε μια σειρά από υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της στέγασης) και 31 (υποχρέωση των κρατών να προωθήσουν την πρόσβαση σε στέγη ικανοποιητικού επιπέδου, την πρόληψη και μείωση της έλλειψης στέγης).

Είναι ως εκ τούτου κατανοητό ότι η εξεύρεση αξιοπρεπούς στέγασης και κύριας κατοικίας για το κάθε άτομο και την οικογένεια του, καθώς επίσης και η συντήρηση της, αποτελεί το πλέον σημαντικό και κατά συνέπεια και το μεγαλύτερο τμήμα του οικογενειακού προυπολογισμού και αποτελεί βαρόμετρο για πάρα πολλούς ανθρώπους, που ίστανται κυριολεκτικά ανάμεσα στην αξιοπρεπή διαβίωση και την απλή επιβίωση, προσπαθώντας να διατηρήσουν την ισορροπία τους μέσα στις αντίξοες οικονομικές συνθήκες που ζούμε εδώ και πολλά δυστυχώς χρόνια, ελέω οικονομικής κρίσης, όλοι μας.

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Eurostat, τα οποία δημοσιεύθηκαν στις 27/11/2019, στη συντριπτική πλειοψηφία των κρατών μελών της ΕΕ η κατηγορία στέγαση ήταν αυτή που σημείωσε τη σημαντικότερη αύξηση των δαπανών κατά την τελευταία δεκαετία στην ΕΕ. Από 23,2% που ήταν το 2008, ανήλθε σε 24,0% το 2018.

Στην Κύπρο, συγκεκριμένα, τα νοικοκυριά δαπάνησαν 2,3 δις ευρώ (10,9% του ΑΕΠ) στην κατηγορία “στέγαση, νερό, ηλεκτρική ενέργεια, φυσικό αέριο και άλλα καύσιμα”, που μεταφράζεται στο 15,5% των συνολικών δαπανών τους και ως εκ τούτου είναι αντιληπτό ότι ακόμη και αυτή η ίδια η εκπλήρωση των υποχρεώσεων τους, ώστε να διατηρήσουν το δικαίωμα τους στην πρώτη τους κατοικία, καθίσταται ακόμη δυσκολότερο, κάτι που υποχρεωτικά θα πρέπει να ενεργοποιεί τα αντανακλαστικά του κράτους ώστε να εκπληρώσει την θετική υποχρέωση του για προστασία της πρώτης και κύριας κατοικίας των πολιτών.

Tο ίδιο το ΕΔΑΔ του Συμβουλίου της Ευρώπης, το οποίο διαχρονικά υπήρξε το τελευταίο και πλέον σημαντικό καταφύγιο κάθε ευρωπαίου πολίτη για την προστασία των ανθρωπίνων του δικαιωμάτων και οι αποφάσεις του τις πλείστες φορές αποτελούν φάρο και οδηγό για τις αρχές όλων των κρατών του Συμβουλίου της Ευρώπης, μέσα από σωρεία αποφάσεων του έχει επισημάνει με έμφαση και με έντονο τρόπο, το γεγονός ότι η προστασία της πρώτης και κύριας κατοικίας, αποτελεί θέμα κεντρικής σημασίας όσον αφορά τη διαβίωση και τις σχέσεις του κάθε ανθρώπου και εμφατικά τονίζει ότι απαιτείται ιδιαίτερη αντιμετώπιση του θέματος αυτού ανάλογα με τις συνθήκες της κάθε υπόθεσης.

Βασική νομολογημένη θέση του ΕΔΑΔ είναι ότι η απώλεια της κατοικίας του ανθρώπου συνιστά την πιο ακραία μορφή επέμβασης στο δικαίωμα του ατόμου για την τήρηση του ιδιωτικού βίου του αλλά και της οικογένειας του.

Σε μια σχετικά πρόσφατη απόφαση του, το 2016, στην υπόθεση Ivanova και Cherkezov κατά Βουλγαρίας, 21/4/2016, με τα ευρήματα του επί της συγκεκριμένης υπόθεσης, αναβάθμισε σοβαρά τη θέση της κατοικίας ως βασικό έννομο αγαθό άξιο προστασίας και αναδεικνύει με έντονο τρόπο την ανάγκη προστασίας πολιτών που κινδυνεύουν να χάσουν την κατοικία τους, υποχρεώνοντας τα εθνικά δικαστήρια να εφαρμόζουν σε κάθε περίπτωση, ασχέτως εάν οι πολίτες ανήκουν σε ευάλωτη ή μη ομάδα, τη θεμελιώδη αρχή της αναλογικότητας και δίνει την κατευθυντήρια γραμμή της απόλυτης εξατομίκευσης της κάθε υπόθεσης.

Το ΕΔΑΔ έχει νομολογήσει ότι πρέπει το δικαστήριο της κάθε χώρας μέλους του Συμβουλίου της Ευρώπης να κρίνει αιτιολογημένα και εμπεριστατωμένα εάν η απώλεια της κατοικίας του πολίτη είναι δυσανάλογη για την προσωπική του περίπτωση και απαιτεί, εκτός της εφαρμογής της αρχής αυτής, από τον εθνικό δικαστή αλλά και τον εθνικό νομοθέτη να θεσπίσει νομοθετικά μέτρα που να κατοχυρώνουν την αναλογικότητα στις υποθέσεις που αφορούν την απώλεια της κατοικίας.

Στην Κύπρο, μετά και το κούρεμα του 2013 και την τραπεζική κρίση που επέφερε μεγάλο πλήγμα στην οικονομία του τόπου και στα εισοδήματα των νοικοκυριών, ο μεγαλύτερος κίνδυνος απώλειας κατοικίας επήλθε με τις εκποιήσεις και τους πλειστηριασμούς εκ μέρους των τραπεζών.

Ο Σύνδεσμος Προστασίας Πρώτης Κατοικίας

Ισορροπώντας μεταξύ των ορθών τραπεζικών πρακτικών και των πολιτών που χωρίς να ευθύνονται οι ίδιοι έπεσαν θύματα της τραπεζικής κρίσης, ο Σύνδεσμος Προστασίας Πρώτης Κατοικίας, με πρόεδρο και μπροστάρη τον νυν βουλευτή των Οικολόγων, Σταύρο Παπαδούρη, μαζί με άλλες οργανώσεις και την πολύ σημαντική συνεισφορά του Χρηματοοικονομικού Επιτρόπου κ. Παύλου Ιωάννου, πέτυχαν με τις παρεμβάσεις τους στη Βουλή, αλλά και σε όλα τα φόρα, με μεγάλη προσπάθεια και κόπο, να συνδιαμορφώσουν ένα πολύ σημαντικό θεσμικό νομοθετικό πλαίσιο προστασίας της πρώτης κατοικίας, με την εισαγωγή προστατευτικών νομοθεσιών, όπως είναι το ΕΣΤΙΑ, το Πλαίσιο Αφερεγγυότητας, η θέσπιση του Κώδικα Τραπεζικής Δεοντολογίας και πιο πρόσφατα το σχέδιο Οικία.

Αναλαμβάνοντας την σκυτάλη ως πρόεδρος του Συνδέσμου Προστασίας Πρώτης Κατοικίας, σίγουρα μέσα σε κλίμα συναίνεσης θα επιδιώξω μαζί με τους συνεργάτες μου στο διοικητικό συμβούλιο του συνδέσμου και τους εμπλεκόμενους φορείς να βρίσκουμε λύσεις για την περαιτέρω ενδυνάμωση του θεσμικού νομοθετικού πλαισίου για την προστασία πρώτης κατοικίας και των δανειοληπτών, πάντα με γνώμονα την προστασία των δικαιωμάτων των συμπολιτών μας και του ευρύτερου καλού της κοινωνίας.

* Advocates-Legal Consultants