Ο έρωτας απασχόλησε την αρχαία ελληνική σκέψη από τα πρώτα της βήματα. Ήδη στη Θεογονία του Ησίοδου (116-122) ο Έρως, «ο ωραιότερος ανάμεσα στους αθάνατους θεούς» κάνει την εμφάνισή του μετά το Χάος και την ευρύστερνη Γη δηλώνοντας εμφατικά την παρουσία του στη ζωή των ανθρώπων. Πώς θα μπορούσε να απουσιάζει η πραγμάτευσή του από τη φιλοσοφία; Ο Πλάτωνας του αφιερώνει έναν αριστοτεχνικό διάλογο, το Συμπόσιον, τοποθετώντας αυτή τη φορά το σκηνικό στο σπίτι του Αγάθωνα. Η συγκέντρωση ξεκινάει με δείπνο για να συνεχίσει με οινοποσία. Ο Παυσανίας προτείνει να μην πιουν πολύ, χρειάζεται ένα διάλειμμα έπειτα από το χθεσινό μεθύσι, όπως και οι περισσότεροι παρευρισκόμενοι. Ο Αριστοφάνης συμφωνεί. Όπως παραδέχεται, ανήκει σε αυτούς που μέθυσαν τη χθεσινή ημέρα (εἰμι τῶν χθὲς βεβαπτισμένων). Αφού λοιπόν συμφώνησαν να αποφύγουν τη μέθη, ο Ερυξίμαχος εισηγείται να διώξουν την αυλητρίδα προκειμένου να συζητήσουν οι άντρες με την ησυχία τους. Μπορεί να παίζει τον αυλό για την προσωπική της ευχαρίστηση ή αν θέλει για τις γυναίκες μέσα (αὐλοῦσαν ἑαυτῇ ἢ ἂν βούληται ταῖς γυναιξὶ ταῖς ἔνδον). Το συμπόσιο μπορεί να ξεκινήσει.
Οι πρωταγωνιστές του διαλόγου θα μιλήσουν με τη σειρά: ο Φαίδρος, ο Παυσανίας, ο Ερυξίμαχος, ο Αριστοφάνης (που χάνει τη σειρά του λόγω του λόξιγκα από το μεθύσι) και τέλος, ο οικοδεσπότης Αγάθωνας θα αναπτύξουν τις περί έρωτος ιδέες τους, άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο ενδιαφέρουσες έως ότου να φτάσει η στιγμή που όλοι περιμένουν: Ο Σωκράτης, τελευταίος από όλους, θα μιλήσει για τον έρωτα. Ο Πλάτωνας όμως δεν θα αφήσει τη θεωρία του να ακουστεί από το στόμα του δασκάλου του αλλά από μία γυναίκα. Τη Διοτίμα: «Τα λόγια για τον Έρωτα, που άκουσα κάποτε από μια γυναίκα από τη Μαντινεία τη Διοτίμα, που ήταν σοφή και σ’ αυτά και σε άλλα πολλά […] η οποία και σ’ εμένα δίδαξε τα ερωτικά (ἣ δὴ καὶ ἐμὲ τὰ ἐρωτικὰ ἐδίδαξεν)· όπως λοιπόν μου έλεγε τα λόγια, θα επιχειρήσω να σας τα διηγηθώ με λεπτομέρεια». Πλάτων, Συμπόσιον 201d1-7
Η διήγηση της Διοτίμας με τις σωκρατικές παρεμβολές εν είδη αποριών είναι η ωραιότερη του πλατωνικού έργου. Καταλήγει στη θεωρία των Ιδεών και μπορεί εύκολα να τη διαβάσει κάποιος. Γιατί όμως ο Πλάτωνας βάζει στο έργο μια γυναίκα ως κάτοχο της πολύτιμης γνώσης του έρωτα να συμβουλεύει τον Σωκράτη; Γιατί δεν την αφηγείται ο ίδιος ο Σωκράτης, πρωταγωνιστής πολλών έργων; Γιατί σε ένα αντρικό συμπόσιο παρακολουθούμε τον Σωκράτη να αναδιηγείται ό,τι άκουσε από μια γυναίκα, τη Διοτίμα, τη στιγμή που έχει στείλει την άλλη γυναίκα του έργου, την αυλητρίδα, στον γυναικωνίτη;
Ο Σωκράτης σε όλη την αφήγηση δεν παραλείπει να εξυμνεί τη Διοτίμα με κάθε ευκαιρία: Τη θαυμάζει για τη σοφία της και φοιτά κοντά της για να μάθει (206b5-6), πηγαίνει σ’ αυτήν γιατί χρειάζεται δασκάλους (207c4-5), την αποκαλεί «σοφοτάτη» καθώς απαντάει σαν τους «τέλειους σοφιστές» (208b8-c1) και αφού ολοκληρώσει τα λόγια της δηλώνει ότι ο ίδιος έχει πεισθεί από αυτά και προσπαθεί να πείσει και τους άλλους (212b1-3). Οι συνδαιτυμόνες δεν δείχνουν να παραξενεύονται. Ναι. Υπάρχουν σοφές γυναίκες. Ο Πλάτωνας το διακηρύσσει περίτρανα. Ο σοφότατος Σωκράτης, τον οποίο περιμένουν να ακούσουν όλοι, επικροτεί τη σοφία μιας γυναίκας.
Ο Πλάτωνας μέσα από τους διαλόγους του κρατάει τη φιλοσοφία ζωντανή ακόμη και σήμερα. Ο φιλόσοφος θα μπορούσε να τοποθετήσει όποιον επιθυμεί να εξηγήσει τη θεωρία του. Οι πρωταγωνιστές του είναι πάντοτε προσεκτικότατα επιλεγμένοι. Στο Συμπόσιον η Διοτίμα κατέχει τον κεντρικό ρόλο και η επιλογή διαπερνά το αναγνωστικό κοινό: Οι γυναίκες μπορούν να γίνουν αυλητρίδες ή Διοτίμες. Να πάνε στον γυναικωνίτη ή να διδάξουν τους άντρες.
Γι’ αυτό η Διοτίμα.
* Η δρ Έλσα Νικολαΐδου διδάσκει Φιλοσοφία στο Med High
nicolaidou.e@medhigh.com
