Τα τελευταία χρόνια ζούμε το απόλυτο ξεχαρβάλωμα της νομοθεσίας για την προστασία του περιβάλλοντος. Μεγάλες αναπτύξεις και ασύμβατα έργα χωροθετούνται σε προστατευόμενες περιοχές για χάρη επενδυτών, εξυπηρετούνται ιδιωτικά συμφέροντα της οικονομικής ελίτ, νομιμοποιούνται παράνομες κατασκευές και αυθαίρετες επεμβάσεις, η διαδικασία περιβαλλοντικής έγκρισης έχει κυριολεκτικά εξευτελιστεί, βιότοποι και οικοσυστήματα υποβαθμίζονται, αλλοιώνονται και εξαφανίζονται. Τι να πρωτοθυμηθούμε από τα θέματα που βρέθηκαν στην επικαιρότητα το τελευταίο διάστημα, δυστυχώς σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις με αρνητικό πρόσημο.
Ας ξεκινήσουμε με τον ανεπαρκή καθορισμό των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών του Δικτύου Natura 2000, στο πλαίσιο του οποίου εκκρεμεί η διαδικασία παράβασης και προειδοποιητική επιστολή ημερομηνίας 17/5/2018. Η διαδικασία παράβασης αφορά τόσο Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας χλωρίδας και πανίδας (κυρίως χερσαίες περιοχές), όσο και Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για τη διατήρηση των αγρίων πτηνών (κυρίως υπεράκτιες περιοχές).
Επίσης, καταγράφεται αδυναμία, ανεπάρκεια ή και άρνηση θέσπισης αναγκαίου καθεστώτος διατήρησης και διαχείρισης των περιοχών Natura 2000, μέσω της έκδοσης των απαραίτητων Διαταγμάτων: (α) Κήρυξης ΤΚΣ σε Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ), (β) Προστασίας και Διαχείρισης της Φύσης και της Άγριας Ζωής για ΕΖΔ και (γ) Προστασίας και Διαχείρισης των Αγρίων Πτηνών και Θηραμάτων για ΖΕΠ.
Επιπλέον, υφίστανται δεκάδες υποθέσεις δραστηριοτήτων, έργων, σχεδίων και προγραμμάτων που χωροθετούνται εντός ή και πλησίον περιοχών του Δικτύου Natura 2000 και δύναται να επιφέρουν σημαντικά αρνητικές επιπτώσεις, αλλά δεν έχουν υποβληθεί σε Δέουσα Εκτίμηση Επιπτώσεων στο Περιβάλλον (ΔΕΕΠ) / Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση.
Εξίσου σημαντική είναι η ανεπαρκής εξέταση εναλλακτικών επιλογών και η επαρκής αιτιολόγηση σημαντικών λόγων υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος στο πλαίσιο έκδοσης περιβαλλοντικών εγκρίσεων και χορήγησης πολεοδομικών αδειών για έργα που χωροθετούνται εντός ή και πλησίον περιοχών Natura 2000 και επιφέρουν σοβαρές, αρνητικές και μη αναστρέψιμες επιπτώσεις, όπως στις περιπτώσεις της Μαρίνας Μακρόνησος στην Αγία Νάπα (εντός της περιοχής ΖΕΠ Αγία Θέκλα – Λιοπέτρι) και του αυτοκινητόδρομου Πάφου – Πόλης Χρυσοχούς (εντός της περιοχής ΖΕΠ Κοιλάδα Έζουσας).
Πέραν των πιο πάνω, υφίστανται περιπτώσεις έργων οι κατασκευαστικές εργασίες των οποίων έχουν ξεκινήσει πριν από την υποβολή τους σε επαρκή και έγκαιρη εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον και πριν από τη χορήγηση πολεοδομικών αδειών, με αποτέλεσμα τη δημιουργία τετελεσμένων. Επιπλέον, κατά τη διαδικασία εκτίμησης επιπτώσεων στο περιβάλλον παρατηρείται ανεπαρκής εντοπισμός, καταγραφή, ανάλυση και αξιολόγηση σημαντικών παραμέτρων περιβαλλοντικής εκτίμησης και αξιολόγησης, με σημαντικότερα παραδείγματα το τοπίο και τη χρήση γης, καθώς και την πολιτιστική και αρχαιολογική κληρονομιά. Ταυτόχρονα, υφίστανται περιπτώσεις όπου παρατηρείται κατακερματισμός, δηλαδή σαλαμοποίηση, ολόκληρων έργων σε επιμέρους τμήματα και αποσπασματική εκτίμηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων τους στο περιβάλλον.
Επιπρόσθετα, σε μια προσπάθεια προσέλκυσης επενδύσεων και τουρισμού στη χώρα, υφίσταται σοβαρό πρόβλημα μη υποβολής σχεδίων ανάπτυξης (περιλαμβανομένων σχεδίων τροποποιήσεων πολεοδομικών ζωνών, επέκτασης ορίων ανάπτυξης και έγκρισης εξειδικευμένων τύπων ανάπτυξης μεγάλης κλίμακας) σε Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) με αρκετά και σημαντικά παραδείγματα: (α) γήπεδα γκολφ με παρεμφερείς οικιστικές, τουριστικές και εμπορικές αναπτύξεις, (β) μαρίνες με παρεμφερείς οικιστικές, τουριστικές και εμπορικές αναπτύξεις, (γ) ενοποιημένες αναπτύξεις μεγάλων και σύνθετων χρήσεων, (δ) ολοκληρωμένα τουριστικά συγκροτήματα εκτός ορίου ανάπτυξης, (ε) πολιτική ανέγερσης μεμονωμένης κατοικίας (για την ακρίβεια υποβλήθηκε σε ΣΜΠΕ, εκδόθηκε σχετική Γνωμάτευση από την Περιβαλλοντική Αρχή, τροποποιήθηκε το σχετικό Κεφάλαιο της Δήλωσης Πολιτικής από την Πολεοδομική Αρχή, αλλά η τροποποιημένη πολιτική ανέγερσης μεμονωμένης κατοικίας ανακλήθηκε με βάση απόφαση Υπουργικού Συμβουλίου), (στ) έργα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), (ζ) χώροι ελλιμενισμού σκαφών αναψυχής και (η) ψηλά κτήρια/πύργοι.
Εξίσου σημαντικό είναι το πρόβλημα της συστημικής αδυναμίας/ανεπάρκειας ή άρνησης εφαρμογής του ισχύοντος νομικού πλαισίου για τη συμμόρφωση με την ισχύουσα πολεοδομική και περιβαλλοντική νομοθεσία, σε περιπτώσεις παράνομων κατασκευών, αυθαίρετων επεμβάσεων και άλλων επιβλαβών δραστηριοτήτων εντός προστατευόμενων περιοχών του Δικτύου Natura 2000. Ως αποτέλεσμα, μέχρι σήμερα δεν έχει οδηγηθεί στο Δικαστήριο οποιαδήποτε υπόθεση παράνομων κατασκευών και αυθαίρετων επεμβάσεων από την Περιβαλλοντική Αρχή, με βάση τους περί της Περιβαλλοντικής Ευθύνης όσον αφορά την Πρόληψη και την Αποκατάσταση Περιβαλλοντικής Ζημιάς Νόμους του 2007 έως 2015, καθώς και τον περί της Προστασίας του Περιβάλλοντος μέσω του Ποινικού Δικαίου Νόμο του 2012.
Η εφαρμογή μίας ολοκληρωμένης πολιτικής για το τοπίο, όπως προβλέπει η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο και ο περί της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για το Τοπίο (Κυρωτικός) Νόμος του 2006, είναι ουσιαστικά ανύπαρκτη. Ως αποτέλεσμα, δεν λαμβάνεται υπόψη η ισχύουσα πολιτική τοπίου (πρόνοιες και μέτρα σχεδίων ανάπτυξης που ισχύουν), ο στόχος ποιότητας τοπίου (προστασία, διαχείριση ή και σχεδιασμός) και η αξιολόγηση τοπίου, π.χ. φυσικό (με οικολογικά, γεωλογικά και υδρολογικά χαρακτηριστικά) και πολιτιστικό, τόσο ιστορικό (με αρχαιολογικά, πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά) όσο και αγροτικό (με παραδοσιακά ανθρωπογενή χαρακτήρα).
Την ίδια στιγμή, παρατηρείται μία αδικαιολόγητη καθυστέρηση όσον αφορά την εναρμόνιση με το Έβδομο Πρωτόκολλο της Σύμβασης της Βαρκελώνης για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών της Μεσογείου, το οποίο έχει υπογράψει και επικυρώσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2011. Οι δεσπόζουσες περιπτώσεις περιλαμβάνουν την ανέγερση παραθεριστικών κατοικιών/πολυτελών επαύλεων στις Θαλασσινές Σπηλιές του Δήμου Πέγειας στην Χερσόνησο Ακάμα και ψηλών κτηρίων/πύργων κατά μήκος του Κόλπου Λεμεσού.
Παράλληλα, εκκρεμεί η εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου και μακροπρόθεσμου Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού, με στόχο τη διατήρηση της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης του θαλάσσιου περιβάλλοντος και τη διασφάλιση της διαχείρισης της παράκτιας ζώνης και του θαλάσσιου χώρου.
Τέλος, υφίστανται περιπτώσεις μακροχρόνιας εκμίσθωσης κρατικής δασικής γης και αλλαγής χρήσης γης ιδιωτικών τουρκοκυπριακών περιουσιών που εμπίπτουν σε περιοχές προστασίας του Δικτύου Natura 2000, πριν από την έκδοση περιβαλλοντικής έγκρισης και τη χορήγηση πολεοδομικής άδειας, με αποτέλεσμα τη δημιουργία τετελεσμένων.
Αυθαίρετες επεκτάσεις λατοµείων εξόρυξης φυσικών ογκόλιθων ασβεστόλιθου
Πιέσεις και αυθαιρεσίες στον Ακάμα
Ένα από τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα στην Κύπρο αφορά την άσκηση έντονων πιέσεων και την πρόκληση σοβαρών απειλών σε αρκετές περιοχές προστασίας της φύσης, του τοπίου, των δασών και των υδάτων, με προεξάρχον παράδειγμα τη Χερσόνησο Ακάμα.
Αυτή τη στιγμή εκκρεμεί το Σχέδιο Αειφόρου Ανάπτυξης Εθνικού Δασικού Πάρκου Ακάμα, το οποίο δύναται να έχει σημαντικά αρνητικές και συσσωρευτικές επιπτώσεις, κυρίως λόγω της «βελτίωσης» του οδικού δικτύου και της κατασκευής αναψυκτηρίων σε περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές, όπως η Θαλάσσια Προσταστευόμενη Περιοχή Λάρας – Τοξεύτρας και η Διατηρητέα Περιοχή Ειδικού Ενδιαφέροντος, Χαρακτήρα και Φυσικής Καλλονής Λουτρά της Αφροδίτης – Φοντάνα Αμορόζα.
Την ίδια στιγμή, εκκρεμεί η εκπόνηση των Τοπικών Σχεδίων Κοινοτήτων Ακάμα και Δήμου Πέγειας, με δυνητικά σημαντικές και αρνητικές επιπτώσεις λόγω επέκτασης των ορίων ανάπτυξης σε πολεοδομικές ζώνες προστασίας της φύσης, των δασών, των υδάτων, του τοπίου και της υπαίθρου.
Τα τελευταία χρόνια έχουν, επίσης, αδειοδοτηθεί με αρκετά αμφιλεγόμενο τρόπο ασύμβατα έργα, όπως ο ιδιωτικός κατασκηνωτικός χώρος στην περιοχή Λουτρά της Αφροδίτης στην κοινότητα Νέου Χωριού και η ενοποιημένη ανάπτυξη μεγάλων και σύνθετων χρήσεων στην περιοχή Αγιοβούνι του Δήμου Πέγειας.
Παράλληλα, προωθείται η μακροχρόνια εκμίσθωση κρατικής δασικής γης στην προστατευόμενη παραλίας ωοτοκίας θαλάσσιων χελώνων στην περιοχή Ασπρόκρεμμος, στο Κύριο Κρατικό Δάσος Χάλαβρον και το Εθνικό Δασικό Πάρκο Ακάμα, για σκοπούς παροχής υπηρεσιών και διευκολύνσεων λουομένων.
Εξίσου σημαντικές είναι οι αυθαίρετες επεκτάσεις λατομείων εξόρυξης φυσικών ογκόλιθων ασβεστόλιθου και θραυστών αδρανών οικοδομικών υλικών στα Φαράγγια Κρανάζι και Αμπελάτζια, στο Κύριο Κρατικό Δάσος Πετράτης – Ανδρολίκου και το Εθνικό Δασικό Πάρκο Ακάμα.
Ταυτόχρονα, συνεχίζουν να υφίστανται παράνομες κατασκευές και αυθαίρετες επεμβάσεις (μη αδειοδοτημένα εστιατόρια και αναψυκτήρια) εντός ή και πλησίον της Θαλάσσιας Προσταστευόμενης Περιοχής Λάρας – Τοξεύτρας.
Τέλος, η ανέγερση δεκάδων παραθεριστικών κατοικιών/πολυτελών επαύλεων εντός της παράκτιας ζώνης προστασίας, κατά μήκος της Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής Θαλασσινές Σπηλιές Πέγειας (τοποθεσίες Καφίζης – Μανίκης – Ασπρόβικλα – Πέτρες του Βαθύ – Κανταρκαστοί – Σπήλιος της Φώκαινας), ανέδειξε ίσως τη σημαντικότερη απειλή για τη Χερσόνησο Ακάμα ειδικότερα και τις προστατευόμενες περιοχές στην Κύπρο γενικότερα, η οποία δεν είναι άλλη από την άρνηση μας να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα, ακόμη και όταν το μέγεθος της κοινωνικής κατακραυγής έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο.
