Άβυσσος λοιπόν η ψυχή τού ανθρώπου: Θρηνούν για την καταστροφή τής Νοτρ-Νταμ, και ταυτόχρονα θρηνωδούν διότι ο Μητροπολίτης Πάφου θα ανεγείρει μητροπολιτικό ναό, αντί να δώσει τα χρήματα στους πτωχούς! Και αγνοούν ότι η Νοτρ-Νταμ κτίστηκε από πένητες… Άλλοι θρηνούν διότι θα χαθεί το, ιδιωτικό ειρήσθω, πράσινο, που ως τώρα ο ιδιοκτήτης του, το διέθετε οικειοθελώς για δημόσια χρήση… Δεν θρηνούν όμως που ο Πρόεδρος Μακρόν, επικεφαλής, ειρήσθω, αθεϊστικού, καθώς αυτοπροσδιορίζεται, κράτους,  εξήγγειλε ότι θα ανακατασκευάσει τον καμένο ναό, αντί να μετατρέψει τον τεράστιο χώρο του σε αστικό πνεύμονα πρασίνου! Και αφήνω τους γενικευμένους θρήνους για την «ανέγερση ναών σε περίοπτα μέρη», ως η Νοτρ-Νταμ να μη βρίσκεται σε περίοπτο σημείο τής πόλης. (Και ας μη μιλήσομε βεβαίως για τον  Παρθενώνα…)

Η ερμηνεία του φαινομένου, διότι περί φαινομένου πρόκειται, είναι πως οι άνθρωποι αυτοί, ούτε βλάκες είναι, ούτε ημιμαμαθείς… Σε εποχή προϊούσας παρακμής ανήκουν πανηγυρικά, και αυτής αποτελούν περιώνυμα προϊόντα. Ίσως και υποπροϊόντα…*1 Χρήσιμη συνεπώς, και υπό τις περιστάσεις όντως διδακτική, (μια και η περιπέτεια τής Παναγίας τών Παρισίων έχει, θεωρητικά τουλάχιστον, συγκινήσει τους πάντες…) καθίσταται η αναφορά στις ιστορικές συνθήκες που δημιούργησαν όχι μόνο τον γοτθικό ναό τής Παναγίας στο Παρίσι, αλλά και όλους τους εκπληκτικούς γοτθικούς ναούς τής Ευρώπης:

*

Είναι δεδομένο ότι οι ιστορικοί τής τέχνης θεωρούν εκπληκτικό, και θεωρητικώς ανερμήνευτο το γεγονός ότι, από τον 11ο αιώνα και εντεύθεν, εκείνη η πτωχή «ρακένδυτη» τότε, γεωργική μόνο Ευρώπη, η μέχρι χθες «βαρβαρική», μπόρεσε, τόσο να «γεννήσει» δυο ολοκληρωμένους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς, ρομανικό και γοτθικό, όσο και να παραγάγει εντυπωσιακό πλήθος, εκπληκτικού μάλιστα μεγέθους, ναούς, όσοι τότε ανεγέρθηκαν. Ειδικότερα μάλιστα εκπληκτικό θεωρείται και ότι ο γοτθικός ιδιαίτερα ρυθμός, μπόρεσε, μέσα σε δυο μόνο αιώνες, να διανύσει όλες τις φάσεις ενός υψηλού αρχιτεκτονικού ρυθμού, γένεσης ακμής και παρακμής!

Και πιο θαυμαστό, για τους ιστορικούς τής τέχνης, είναι ότι ειδικά ο γοτθικός ρυθμός, φαινόμενο μάλιστα σπάνιο στην ιστορία τής αρχιτεκτονικής, είναι επιπροσθέτως και εντελώς πρωτότυπος ως σύστημα κατασκευής! Μετά δηλ. τον αρχαιοελληνικό ρυθμό αρχιτεκτονικής, είναι το πρώτο αυτοτελές επίσης σύστημα. Για την Ευρώπη δε, και ο μοναδικός «αυτόχθων» αρχιτεκτονικός ρυθμός της.*2 Ό,τι όμως αδυνατούσε να ερμηνεύσει η ιστορία τής τέχνης, το ερμήνευσε άριστα η φιλοσοφία τής ιστορίας και τού πολιτισμού: Το μεγαλόπνοο αυτό αρχιτεκτονικό δημιούργημα, αποφάνθηκε, είναι το δευτερογενές αποτέλεσμα όσων συνταρακτικών βίωσε η Ευρώπη το δραματικό για εκείνη έτος 1000 μ.Χ., που θα το δούμε αμέσως πιο κάτω.

Είναι γνωστό ότι στην Ευρώπη του 10ου αιώνα, παραμονές τής δεύτερης μ.Χ. χιλιετίας, πριν δηλ, το έτος 1000, επεκράτησε εκεί ένας πρωτοφανής υπερκόσμιος εφιάλτης: Πανικοβλημένοι οι Ευρωπαίοι  ανέμεναν ως «επερχόμενο» το «τέλος τού κόσμου, και την έλευση τού Αντίχριστου»! Θυμίζω τον ιστορικό ορίζοντα: Προηγήθηκε, γενάρχης τής φραγκοτευτονικής Ευρώπης, ο Καρλομάγνος. Η αδιαμφισβήτητη πολιτική ιδιοφυΐα τού ανδρός, διέγνωσε, αναγκαίο για την αναδυόμενη Ευρώπη του, την επινόηση νέας εκδοχής τού Χριστιανισμού, ριζικά αντίθετης απ’ εκείνη, τής ελληνικής Ανατολής! Κατέφυγε γι’ αυτό, στον λατινικής καταγωγής θεολόγο της Βόρειας Αφρικής, τον Ιερό Αυγουστίνο, και φυσικά στη νομικίστικη φύση τής θεολογίας εκείνου. Γεγονός που φυσιολογικά οδήγησε και στον ιδιότυπο Χριστιανισμό, ενός «δικαιοκρίτη», ανέσπλαχνου Θεού, υποταγμένου και τού ίδιου στην ανώτερη «Θεία Δικαιοσύνη» του! Ενός Θεού δηλ. που μόνο φόβο προκαλούσε στους πιστούς, και φυσικά άκρατη θρησκοληψία. Φυσικό ήτανε συνεπώς, τέτοιοι «πιστοί», να γίνουν πρόθυμα θύματα τού εφιάλτη εκείνου, για το φαντασιακό τέλος τού κόσμου, το έτος 1000μ.Χ.! 

Σκηνές ακραίας αλλοφροσύνης επικρατούσαν τότε καθημερινά: Άλλοι το έριξαν σε οινοποσίες και κραιπάλες απελπισμένοι, και άλλοι αντίθετα ήσαν μονίμως γονατιστοί θερμοπαρακαλώντας συντετριμμένοι για τη σωτηρία τού κόσμου! Αγνοώντας εντούτοις «ποιον» παρακαλούν… Κυρίαρχο ήτανε μόνο το απόλυτο μηδέν! Γι’ αυτό κι όταν αίφνης ανέτειλε το έτος 1001, και ουδέν απολύτως συνέβη από όσα τρομακτικά αναμένονταν, ο λαός τής Ευρώπης, εξερχόμενος απ’ εκείνη την οδύνη (και το όνειδος) το θεώρησε σαν μια «νέα γέννησή του», με την κυριολεξία τού όρου. Ήταν δε τέτοιος ο συγκλονισμός τού Ευρωπαίου, για τη νέα ζωή που έτσι «τού χαρίστηκε», που ήταν αδύνατο η δημιουργική του πνοή να μην προκαλέσει, εκείνη την έκρηξή του για έφεση δημιουργίας του πλήθους τών υπερμεγέθων μάλιστα γοτθικών ναών, που εναγώνια και βίαια  κυριολεκτικά ορμούν προς τα ύψη,*3 λες για να λογχίσουν τον ουρανό! Ανεξάρτητα δε αν εκεί όπου εναγωνίως, θαυματουργικά όμως, φτάνουν, κανένα Θεό δεν συναντούν.*4
Ποιος λοιπόν πλούτος, ή ποια επίδειξή του, δημιούργησε την Παναγία τών Παρισίων, φίλτατοι τρόφιμοι τής παρακμής;
 
Χάρης Φεραίος. Διδάκτωρ τού ΕΜΠ
_________________________________________________________________________________________________
*1.«Ανθρώπους αναλφάβητους στα ουσιώδη του πολιτισμού», τους ονομάζει ο Γιανναράς. Και είναι βεβαίως λογικό: Τέτοιος «αναλφαβητισμός», πώς θα υποπτευθεί ποια μεταφυσική γέννησε τον Παρθενώνα, ή την Αγια-Σοφιά!
*2.Ούτε η αδέξια μίμηση τών κλασσικών στην Αναγέννηση, ούτε η ακριβής πλην άψυχη αντιγραφή τους από τον Διαφωτισμό…
*3.Ο ναός στην Ulm έχει ύψος όσο ένας 50όροφος ουρανοξύστης!
*4.Εξ ου και τραγική, λέει ο γράφων, είναι εκείνη η αρχιτεκτονική…