«Εστίν ειμαρμένα πάντα» (όλα είναι γραμμένα), είχε πει ο Ηράκλειτος (544-484 π.Χ.) ή στο πιο σύγχρονο λαϊκό άσμα «….όλοι έχουμε γραμμένο που το λένε πεπρωμένο και κανένας δεν μπορεί να τ’ αποφύγει…..».
Πλησιάζει το τέλος του χρόνου και ενώ ξέρουμε πολύ καλά τι μας έχει συμβεί το 2018, διερωτώμαστε τι μας επιφυλάσσει το νέο έτος 2019.
Ποιο είναι το πεπρωμένο μας, δηλαδή τι έχει ήδη προδιαγραφεί, από τη μοίρα, να συμβεί;
Πιστεύοντας ότι υπάρχει πεπρωμένο σημαίνει ότι η ζωή είναι προκαθορισμένη, χωρίς ο άνθρωπος να μπορεί να παρεκλίνει σε ό,τι η μοίρα του επιφυλάσσει. H μοίρα προγείται του πεπρωμένου. Η μοίρα διαμοιράζει πρώτα, καλά και κακά, και ακολούθως το πεπρωμένο επαγρυπνεί για την τήρηση των γραφέντων.
Οι αρχαίοι Έλληνες ασχολήθηκαν από πολύ νωρίς με τη μοίρα (Αισχύλος, Πίνδαρος, Πλάτων, Αριστοτέλης, Στωικοί κ.ά.). Ο Ησίοδος αναφέρει τις τρεις θεότητες που καθόριζαν τη μοίρα και το πεπρωμένο του ανθρώπου. H Κλωθώ έκλωθε το νήμα της ζωής του ανθρώπου, η Λάχεση καθόριζε τι θα λάχει στον καθένα (εξού και λαχείο) και η κακάσχημη Άτροπος με τα μυτερά της δόντια έκοβε αναπάντεχα το νήμα της ζωής.
Τις σύγχρονες απόψεις του δυτικού κόσμου επηρέασε η νευτώνεια φυσική που μελετά την κίνηση των σωμάτων. Πρόκειται για τον Ισαάκ Νεύτωνα που ενώ καθόταν κάτω από μια μηλιά έπεσε στο κεφάλι του ένα μήλο με αποτέλεσμα αυτός να διερωτηθεί τι το έκανε να πέσει κάτω (βαρύτητα λόγω της έλξης της Γης). Ο ανθρώπινος νους πάντα προσπαθεί να δώσει μια λογική εξήγηση σε κάτι που βλέπει, υποθέτει ότι υπάρχει μια αιτία για ένα συμβάν. Με τους νόμους του Νεύτωνα, το σύμπαν λειτουργεί στη βάση προκαθορισμένων μαθηματικών νόμων. Κάθε γεγονός, κάθε κίνηση σώματος είναι προκαθορισμένη και προδιαγεγραμμένη με βάση τους νόμους αυτούς, που δεν έχουν χρονική κατεύθυνση. Γνωρίζοντας πού βρίσκεται ένα σώμα τώρα, μπορεί να υπολογίσομε προς τα πού θα κινηθεί μετά (εφόσον γνωρίζουμε όλες τις παραμέτρους) ή ακόμα πού ήταν πριν.
Συνδεδεμένη με τη νευτώνεια φυσική είναι η φιλοσοφία της αιτιοκρατίας (ντετερμινισμός) (Determinism), όπου γίνεται αποδεκτή η αιτιότητα και η νομοτελειακή συνάφεια όλων των φαινομένων και ότι κάθε ανθρώπινη δράση συνδέεται με αιτιώδη αλυσιδωτή σχέση με προηγούμενες καταστάσεις.
Όμως, η νευτώνεια φυσική δεν ισχύει πάντοτε. Στην κλίμακα του ατόμου, στον μικρόκοσμο (κβαντομηχανική), δεν μπορούμε να μιλήσουμε με σιγουριά για τo πού βρίσκεται (θέση) ένα σωματίδιο σε μια χρονική στιγμή διότι υπάρχει η Αρχή της Αβεβαιότητας (Heisenberg)· υπολογίζουμε μόνο την πιθανότητα να είναι εκεί.
Πρώτος ο Poincare (1900) παρατήρησε ότι μόλις αλλάξουν λίγο οι αρχικές συνθήκες μιας κατάστασης, τότε, καταλήγει σε δραστικά διαφορετικό αποτέλεσμα. Ο μετεωρολόγος Lorenz έκτισε πάνω στη δουλειά του Poincare για τα χαοτικά συστήματα και ανέφερε (1972) το πολυσυζητημένο «είναι δυνατό το πέταγμα μιας πεταλούδας στη Βραζιλία να προκαλέσει ανεμοστρόβιλο στο Τέξας» θέλοντας να τονίσει ότι μια πολύ μικρή αλλαγή μπορεί να προκαλέσει απρόβλεπτα αποτελέσματα στον καιρό και γενικά.
Ένας Άγγλος στοχαστής είπε «Αν πηδήξεις σ’ ένα βαθύ πηγάδι, η μοίρα δεν είναι υποχρεωμένη να σε βγάλει απ’ εκεί».
Ακόμα και η θρησκεία δεν παραδέχεται τη μοιρολατρεία αφού ο άνθρωπος δημιουργήθηκε «κατ’εικόνα…», δηλαδή ελεύθερος, έχοντας δική του θέληση και βούληση να κατευθύνει τη ζωή του σύμφωνα με τις επιλογές του.
Το μερίδιο της προσωπικής ευθύνης είναι μεγάλο και αναμφισβήτητο. Αν κάποιος καπνίζει μανιωδώς και αρρωστήσει με καρκίνο στους πνεύμονες, δεν ήταν «θέλημα Θεού», δεν ήταν η μοίρα του, αλλά δικό του φταίξιμο.
Δεν υπάρχει λοιπόν πεπρωμένο για κανένα, δεν υπάρχει τίποτα προδιαγεγραμμένο για τη ζωή μας. Το πεπρωμένο δεν είναι θέμα τύχης, είναι θέμα επιλογής. Δεν είναι κάτι που πρέπει να περιμένεις, αλλά κάτι που πρέπει να επιδιώξεις και να κατακτήσεις. Ο άνθρωπος έχει την ελευθερία και τον νου να κάνει τις επιλογές της ζωής του, είναι ο διαχειριστής και ο αρχιτέκτονας της πορείας της ζωής του. Ο σκεπτόμενος άνθρωπος δεν πιστεύει στη μοίρα, πιστεύει στην πρόνοια. Εμείς δημιουργούμε και διαμορφώνουμε τη μοίρα μας, είμαστε οι ρυθμιστές της ζωής μας.
Προσωπικά με εκφράζουν οι στίχοι που έλεγε ο Nelson Mandela: «Είμαι ο κυρίαρχος της μοίρας μου και ο καπετάνιος του πεπρωμένου μου».
