Τα πλαστικά είναι υλικά που τυγχάνουν ευρείας χρήσης στη βιομηχανία αλλά και στην καθημερινότητα μας, ωστόσο η προερχόμενη από τα πλαστικά απορρίμματα ρύπανση θεωρείται ως μια από τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές προκλήσεις του 21ου αιώνα. Σύμφωνα με στοιχεία του Circular Plastics Alliance, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τo 2018 στην Ευρώπη συλλέχθηκαν 29 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων, εκ των οποίων μόνο το 34% προωθήθηκε για ανακύκλωση.
Με βάση το Σχέδιο Δράσης της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης για την πρόληψη των πλαστικών απορριμμάτων, στην Κύπρο παράγονται 92,588 τόνοι πλαστικών απορριμμάτων ετησίως. Στο Σχέδιο Δράσης αναφέρεται ότι, το 2018, 756 τόνοι πλαστικού κατέληξαν στο περιβάλλον, προκαλώντας πρόβλημα στη θαλάσσια άγρια ζωή, την ποιότητα των υδάτων, στον τουριστικό και αλιευτικό τομέα του νησιού.
Σύμφωνα με ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σε ολόκληρο τον κόσμο, τα πλαστικά υλικά αποτελούν το 85% των απορριμμάτων στις παραλίες, ενώ κάποια από αυτά καταλήγουν ακόμα και στο πιάτο αλλά και στους πνεύμονές μας, με τις επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη υγεία να είναι ακόμη άγνωστες.
Για την άμεση αντιμετώπιση του ζητήματος, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενέκρινε την Οδηγία 2019/904 για τα πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης, η οποία αποτελεί ουσιαστικό κομμάτι της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τις πλαστικές ύλες και του Σχεδίου Δράσης της ΕΕ για τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία έως το 2050. Η Οδηγία αυτή, αποσκοπεί στην πρόληψη και μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από ορισμένα πλαστικά προϊόντα, καθώς και στην προώθηση της μετάβασης σε μια κυκλική οικονομία σε ολόκληρη την επικράτεια της ΕΕ. Τα βασικά μέτρα που περιλαμβάνονται στο πλαίσιο της Οδηγίας συμπεριλαμβάνουν τη μη διάθεση ορισμένων πλαστικών προϊόντων μίας χρήσης στην αγορά, όταν υπάρχουν βιώσιμες και οικονομικά προσιτές εναλλακτικές λύσεις και τη μείωση της κατανάλωσης πλαστικών προϊόντων μίας χρήσης για τα οποία δεν υπάρχουν εναλλακτικά προϊόντα.
Επιπρόσθετα, καθορίζεται ότι το 90% των πλαστικών φιαλών μίας χρήσης θα πρέπει να συλλέγεται χωριστά για ανακύκλωση έως το 2029, ενώ ως ενδιάμεσος στόχος έως το 2025 έχει καθοριστεί το 77%. Πέραν των ποσοτικών στόχων, έχουν καθοριστεί συγκεκριμένες απαιτήσεις σχεδιασμού προϊόντων, όπου οι φιάλες θα πρέπει να περιέχουν τουλάχιστον 25% ανακυκλωμένο πλαστικό στην κατασκευή τους έως το 2025 (για τις φιάλες PET) και 30% έως το 2030 (για όλες τις φιάλες), ενώ τα καπάκια και τα καλύμματα θα πρέπει να παραμένουν προσαρτημένα στη φιάλη κατά τη διάρκεια της προβλεπόμενης χρήσης της.
Παράλληλα, μέσω της Οδηγίας θεσπίζονται απαιτήσεις σήμανσης για πλαστικά ποτήρια μίας χρήσης, προϊόντα ατομικής υγιεινής και προϊόντα καπνού. Στα πλαίσια της διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού για πλαστικά προϊόντα μίας χρήσης καθορίζεται επίσης ότι οι παραγωγοί θα πρέπει να καλύπτουν το κόστος για τη συλλογή αποβλήτων και τον καθαρισμό των απορριμμάτων τους, τη συλλογή δεδομένων καθώς και το κόστος ευαισθητοποίησης για ορισμένα πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης. Εξίσου σημαντική είναι η πρόνοια της Οδηγίας που αφορά τη θέσπιση προγραμμάτων ενημέρωσης των πολιτών για την υπεύθυνη καταναλωτική συμπεριφορά ώστε να επιτευχθεί μείωση των αποβλήτων πλαστικών προϊόντων μιας χρήσης, για την ύπαρξη επαναχρησιμοποιήσιμων εναλλακτικών προϊόντων, αλλά και για τις επιπτώσεις της εσφαλμένης διάθεσης των σχετικών αποβλήτων.
Η Οδηγία αυτή ενσωματώθηκε στο εθνικό δίκαιο της χώρας μας με τον «Περί Αποβλήτων (Τροποποιητικό) Νόμο» του 2022 (Ν.48(Ι)/2022), ο οποίος δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 08 Απριλίου 2022. Σύμφωνα με τις πρόνοιες του σχετικού νόμου, από την 1η Οκτωβρίου 2022 απαγορεύεται η προμήθεια, κατανάλωση ή χρήση πλαστικών προϊόντων μίας χρήσης, τα οποία έχουν κατασκευαστεί εξολοκλήρου ή εν μέρει από πλαστική ύλη. Στα προϊόντα αυτά συμπεριλαμβάνονται: μπατονέτες με πλαστικό στέλεχος (με εξαίρεση αυτές που εμπίπτουν στον ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό), μαχαιροπίρουνα (πιρούνια, μαχαίρια, κουτάλια, ράβδοι φαγητού-chopsticks), πιάτα, καλαμάκια (με εξαίρεση αυτά που εμπίπτουν στον ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό), αναδευτήρες ποτών, ράβδοι που προσαρτώνται και στηρίζουν μπαλόνια, εκτός από μπαλόνια για βιομηχανία ή άλλες επαγγελματικές χρήσεις και δεν διανέμονται στους καταναλωτές, συμπεριλαμβανομένων των μηχανισμών για τέτοιες ράβδους, πλαστικές συσκευασίες τροφίμων κατασκευασμένοι από διογκωμένο πολυστυρένιο, πλαστικές συσκευασίες ποτών από διογκωμένο πολυστυρένιο και τα καπάκια και καλύμματα τους, κυπελάκια από διογκωμένο πολυστυρένιο και τα καπάκια και καλύμματα τους, προϊόντα που κατασκευάζονται από οξοδιασπώμενη πλαστική.
Η Ομοσπονδία Εργοδοτών & Βιομηχάνων (ΟΕΒ) προχώρησε σε διοργάνωση σχετικών ημερίδων για την ενημέρωση και προετοιμασία των επιχειρήσεων για την ομαλή προσαρμογή τους στα νέα δεδομένα που προκύπτουν από την εφαρμογή της Οδηγίας.
Περαιτέρω μέτρα αναμένεται να ληφθούν στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τις πλαστικές ύλες, για την προστασία του περιβάλλοντος, τη μείωση των θαλάσσιων απορριμμάτων και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, καθώς και για την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Συγκεκριμένα, η Στρατηγική αυτή έχει ως στόχο να μετασχηματίσει τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζονται, παράγονται, χρησιμοποιούνται και ανακυκλώνονται τα πλαστικά προϊόντα, υποστηρίζοντας πιο βιώσιμες και ασφαλέστερες μορφές κατανάλωσης και παραγωγής πλαστικών. Καταλήγοντας, το Σχέδιο Δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία, αναμένεται να ενισχύσει αυτή την προσπάθεια, τόσο για την αντιμετώπιση της ρύπανσης που προκαλείται από πλαστικές ύλες, όσο και για την διασφάλιση της βιωσιμότητας του εν λόγω διαδεδομένου υλικού.
Η ΟΕΒ θεωρεί ότι η σωστή διαχείριση των παραγόμενων αποβλήτων θα επιφέρει οικονομικά οφέλη στις επιχειρήσεις, προστατεύοντας ταυτόχρονα το φυσικό περιβάλλον του νησιού και ενισχύοντας τον τουρισμό και την αλιεία.
* Λειτουργός, Τμήμα Ενέργειας και Περιβάλλοντος, ΟΕΒ
