… με σκοπό να ζήσω την εμπειρία της έκθεσης «Undermining-Εκ-μετάλλευση».
Το χωριό έλαμπε, ηλίου φαεινότερον ότι υπάρχει κέφι και έγνοια εκ μέρους των αρχόντων, καθαρό, περιποιημένο, πράσινο, δεκτικό, με τον κήπο του Μιχάλη Μόζορα να αφήνει τους περαστικούς άφωνους και συγκινημένους για το τι μπορεί να κάνει κάποιος που αγαπά τη φύση! Υπόσχομαι να επανέλθω.
Μικρό μεικτό χωριό με ένα παλιό πέτρινο χαμηλό τζαμί. Περπατήσαμε στα δρομάκια του χωριού μια που η έκθεση είναι διάσπαρτη σε διάφορα σημεία. Είχα τεράστια περιέργεια να δω πώς αντιμετώπισαν νέοι καλλιτέχνες ένα τόσο πολυεπίπεδο και απαιτητικό θέμα που συνδυάζει γεωλογία, αρχαιολογία, περιβάλλον, οικολογία, σύγχρονη ιστορία, ποίηση, γη, ανθρώπους, συναισθήματα, πλούτο, πόνο, αγώνες, τύψεις, ακόμη και εξιλέωση για τα όσα συνέβησαν στο κοντινό παρελθόν. Μια θεματική που έχει ανάγκη έρευνας, γνώσης, ύλης, λόγου, αλλά και πλούσιο απόθεμα ενσυναίσθησης για να μετεξελιχθεί σε τέχνη.
Από όλο αυτό το φοβερά δύσκολο, πλην όμως τόσο ενδιαφέρον και προκλητικό εγχείρημα, βγαίνει μια ουσιαστική ολιστική κατάθεση για τον τόπο [ο άθρωπος εν ο τόπος, τζαι ο τόπος γέριμος], για την επιβίωση και την αξιοσύνη του [η φωνή του Παντελή Βαρνάβα], για τη φύση και περιβάλλον [τα φύλλα της παπουτσοσυκιάς και οι καραόλοι], για την απαραίτητη ισορροπία που χάθηκε ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση [τα βίντεο των αναταράξεων], για την καθημερινή αλήθεια, [η συνταγή λεμονάδας], αλλά και μια ανάγκη εξιλέωσης [το εκπληκτικό βίντεο της Αμερικανίδας]. Η ενίοτε αρμονική ή και εκρηκτική συμβίωση όλων αυτών οφείλεται σίγουρα στους επιμελητές της έκθεσης που μετείχαν και στο γίγνεσθαι και συνέδεσαν την τέχνη με το ζωντανό περιβάλλον.
Η έκθεση συγκλονίζει και συγκινεί, εκτός από τους αθεράπευτα συνδεδεμένους με την τεράστια ιστορία των μεταλλείων, τον οποιοδήποτε! Ο επισκέπτης δε φεύγει μόνο με επιφανειακές οπτικές εντυπώσεις, αλλά με ένα συναίσθημα ότι η κάθε ανάσα του είναι δώρο.
Οι καλλιτέχνες επέλεξαν μια συγκεκριμένη στιγμή του όλου… Ο Κωνσταντίνος Ταλιώτης την αναταραχή και το συθέμελο ταρακούνημα των εκρήξεων, τον απάνθρωπο και βίαιο κρότο, την έκρηξη του τοπίου, τον διαμελισμό της γης σε υπέργειο και υπόγειο. Ο Λεόντιος Τουμπουρής καταθέτει επιφάνειες γης, ως γλυπτά και τραύματα διάτρητα από ανθρώπινες επεμβάσεις.
Η Μελίτα Κούτα επέλεξε ένα άγγιγμα της καθημερινότητας του μεταλλωρύχου που στα έγκατα της γης κουβαλά δεμένο στη μέση του το παραδοσιακό τσίγκινο «καπακλί» του που θα τον θρέψει για ν’ αντέξει. Κουβαλά την απαραίτητη σύνδεσή του με τον υπαρκτό κόσμο. Μόνο που εκείνη έφτιαξε καπακλιά πήλινα με το μολυσμένο από το καλαγκάθι χώμα του μεταλλείου. Η τροφή που θρέφει με δηλητήριο.
Η Ελίνα Ιωάννου υμνεί μια άλλη αντοχή, αυτή της φύσης, παρά τις εκρήξεις που γίνονται στον ίδιο χώρο από τα βίντεο. Resilience! Φύλλα παπουτσοσυκιάς, ένα στεφάνι από καραόλους… η φύση από την οποία προέρχεται και καταλήγει. Στον ίδιο χώρο προέκταση και σύνδεση των δύο έργων, ο λόγος: Ο Βασίλης Ψαράς καταγγέλλει στο πρώτο πλάνο Damnatio ad metalla και αναιρεί ποιητικά στο δεύτερο. Αθόρυβη η ποίηση, αλλά παρούσα… το όλο ν’ αποτελεί ένα σύνολο αδιαίρετο, ο άνθρωπος, η φύση, ο λόγος.
O ελιόμυλος του χωριού στέγασε το έργο δυο Μαλτέζων καλλιτεχνών που ψάχνουν μέσα από μια οπτική εγκατάσταση έννοιες ζωής μέσα σε υπόγειες ανήλιαγες σπηλιές.
Το έργο της Κλίτσας Αντωνίου αντηχεί σε όλο το χωριό… οι εκκλήσεις για το γάλα είναι αναρτημένες παντού… το γάλα που στέρησαν στα μωρά για να σταματήσουν οι απεργίες… η απάνθρωπη όψη. Στο χώρο ράγες επάνω στις οποίες έχει χυθεί γάλα σκόνη! Στο βάθος μια διπλή οθόνη. Στη μια πλευρά ακούγεται η νηφάλια φωνή απόγονου διευθυντή του μεταλλείου του Απλικίου να διαβάζει το ημερολόγιο του προπάππου του, ενώ προβάλλονται σκηνές από τη ζωή αυτών που διοικούν τα μεταλλεία. Στην άλλη πλευρά ακούγεται η φωνή του Παντελή Βαρνάβα που εξιστορεί τι πάει να πει μεταλλείο, ενώ προβάλλονται εικόνες της ζωής των μεταλλωρύχων. Τις μνήμες και τα λόγια και των δυο σβήνει νερό που ρέει. Νever mine, είναι ο τίτλος. Ο θεατής γίνεται στήλη άλατος! Και άφωνος βγαίνει από το χώρο και αποζητά τη ζωή στο λασμαρί που περιβάλλει το χώρο.
Στο μουσείο της κοινότητας είναι αναρτημένα στον τοίχο τέσσερα κάδρα που επεξηγούν με μεγάλα γράμματα μια συνταγή λεμονάδας. Έργο του Αντώνη Βολονάκη. Όταν οι άνδρες είναι στο μεταλλείο οι γυναίκες έχουν τον δικό τους κόσμο. Η άλλη όψη του πόνου και ο τρόπος υπέρβασής του.
Άφησα τελευταίο το έργο της Αμερικανίδας απογόνου ενός διευθυντή μεταλλείου. Τη μέρα των εγκαινίων ξαπλωμένη μπρούμυτα πάνω σε τραπέζι με ένα χάρτη της Κύπρου σχεδιασμένο στη ράχη της, προέτρεπε τους γύρω της να αγγίξουν το σώμα της με 19 μεταλλικές λεπτές πυρακτωμένες ράβδους οριοθετώντας τα 19 μεταλλεία του τόπου μας. Στον εσωτερικό χώρο ένα συγκλονιστικό και βασανιστικό βίντεο μητέρας και κόρης πάνω από τη λίμνη του μεταλλείου να ρίχνουν στο νερό, ν’ αποχωρίζονται [μάταια] το βάρος του χώματος. Η Λάρα Σάλμαν δεμένη από τα μαλλιά της στην ιστορία της εκ-μετάλλευσης του τόπου!
Φωτογραφία: Τα έργα της Μελίτας Κούτα και του Βασίλη Ψαρά. Ευχαριστούμε Μελίτα Κούτα για την ξενάγηση.
Ελεύθερα, 13.11.2022.
